دو فصلنامه کتاب قیم

وطن دوستی از دیدگاه قرآن و روایات

علی محمّد میرجلیلی؛ کمال صحرائی اردکانی؛ حمیده سادات موسویان

دوره 2، شماره 5 ، تیر 1391، ، صفحه 7-34

چکیده

  وطن از عناوینی است که نزد همة انسان­ها و نیز در ادیان آسمانی و بخصوص، دین مقدّس اسلام مورد توجّه بوده و از قداست و احترام ویژه­ای برخوردار است و در آموزه­های دینی به محبّت و مهرورزی نسبت به آن سفارش ...  بیشتر وطن از عناوینی است که نزد همة انسان­ها و نیز در ادیان آسمانی و بخصوص، دین مقدّس اسلام مورد توجّه بوده و از قداست و احترام ویژه­ای برخوردار است و در آموزه­های دینی به محبّت و مهرورزی نسبت به آن سفارش فراوان شده است. عشق به وطن، میلی طبیعی است که خداوند در بین مخلوقاتش قرار داده است به گونه­ای که حتّی حیوانات نیز به محلّ زندگی خود گرایش غریزی دارند. دین اسلام این میل را مورد توجّه قرار داده و ترک وطن و مهاجرت از آن را تنها در مواقع و شرایط خاص، مطلوب معرّفی می­کند. از دیدگاه اسلام، وطن‌گرایی، نباید جنبة افراطی و منفی به خود بگیرد و بالتّبع، موجب تبعیض گردد و انسان‌ها را تحت عنوان ملیّت‌های مختلف، از یکدیگر جدا و روابط خصمانهو جنگ‌های خونینی در بین آنان ایجاد کند. این‌گونه وطن‌ دوستی در اسلام مذموم است. دانشمندان و مفسّران اسلامی در شرعی بودن حُبّ وطن تردیدی ننموده و با بسیاری از آیات و روایات آن را اثبات کرده­اند. در این مقاله، نظر اسلام پیرامون وطن­دوستی مورد بحث قرار می­گیرد.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 364.95 K

حقوق فطری از دیدگاه قرآن

بمانعلی دهقان منگابادی؛ محمود حائرى؛ فاطمه حیدری

دوره 1، شماره 1 ، خرداد 1390، ، صفحه 7-39

چکیده

    در نهاد همه انسانها، به حکم فطرت الهی، حقوقی به ودیعت نهاده شده است که غیر قابل انکار و تغییر بوده و در هر عصر و دوره، افراد بشر از هر نژاد و هر جنس، صرف نظر از رنگ پوست، میزان ثروت و موقعیّت اجتماعی ...  بیشتر   در نهاد همه انسانها، به حکم فطرت الهی، حقوقی به ودیعت نهاده شده است که غیر قابل انکار و تغییر بوده و در هر عصر و دوره، افراد بشر از هر نژاد و هر جنس، صرف نظر از رنگ پوست، میزان ثروت و موقعیّت اجتماعی را شامل می‌گردد. از نظر اسلام، فطرت انسانها، مخلوق «خداوند تعالی» است و همه احکام و قوانین مندرج در شریعت اسلام، مطابق با فطرت آدمی‌است و از همین جهت در قرآن کریم از دین اسلام به عنوان «دین فطری» یاد شده است. از این رو در این مقاله به اثبات این امر در شریعت اسلام به وی‍ژه با تأکید به نصوص قرآن کریم - به عنوان اوّلین و مهمترین منبع احکام اسلامی‌- پرداخته شده است. با عنایت به آیات متعدّد قرآن در خصوص اهمیّت حقوق فطری، با توجّه به نگاه ویژة قرآن به کرامت انسانی و اصل مساوات روشـن می‌شود که احکام و قوانین صادره در قرآن، مطابق با فطرت آدمی ‌است و لذا قرآن کریم، بهترین منبع برای شناخت و حفظ حقوق آدمی‌به ویژه حقوق فطری اوست.      

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 256.28 K

تفسیری تاریخی از یهود بر اساس قرآن کریم

محمّدکاظم شاکر

دوره 2، شماره 6 ، تیر 1391، ، صفحه 7-29

چکیده

  چکیده قرآن کریم در مورد هیچ قومی به اندازة یهود و پیامبران آنها سخن نگفته است. در قرآن، هم شاهد نقد این قوم و اعتقادات و اعمال گذشته‌شان و هم گواه برخورد پیامبر (ص) و مسلمانان با یهود جزیرة ‌العرب هستیم. ...  بیشتر چکیده قرآن کریم در مورد هیچ قومی به اندازة یهود و پیامبران آنها سخن نگفته است. در قرآن، هم شاهد نقد این قوم و اعتقادات و اعمال گذشته‌شان و هم گواه برخورد پیامبر (ص) و مسلمانان با یهود جزیرة ‌العرب هستیم. برخی خاورشناسان، اوّلاً، قرآن را دارای بینش ناکافی از آیین یهود و تاریخ آن دانسته‌اند، و ثانیاً، از برخوردهای قرآن با یهودیان اشکال گرفته و آن را به دور از عدل و انصاف قلمداد کرده‌اند. این مقاله در صدد است تا با ارائة تصویری روشن از تاریخ یهود از آغاز تا زمان اسلام و نیز سیر تاریخی عملکرد یهودیان در عصر نزول، خواننده را در مورد دیدگاه‌های قرآن و عملکرد پیامبر (ص) و مسلمانان به داوری فراخواند. در بخش نخست، دیدگاه‌های قرآن در مورد تاریخچه و ویژگی‌های یهود آمده که با شواهدی از کتاب مقدّس مورد تأیید قرار می‌گیرد و نقد قرآن را نقدی منصفانه نشان می‌دهد. در بخش دوّم، پا به پای وحی، مواجهة یهود و مسلمین را دنبال کرده‌ و نشان داده‌ایم که برخوردهای پیامبر (ص) و مسلمانان با یهود نه از سر کینه‌توزی، بلکه کاملاً متناسب با نوع عملکرد یهودیان بوده است.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 287.25 K

معنای ضلالت و چگونگی انتساب آن به برخی از انبیای الهی در قرآن

عباس اسماعیلی‌زاده

دوره 2، شماره 7 ، مهر 1391، ، صفحه 7-28

چکیده

  «ضالّ» با توجّه به معنای لغوی و کاربرد آن در شماری از آیات قرآن، به کسی گفته می‌شود که به هدایت آسمانی راه ندارد و این هدایت آسمانی اعم از آگاهی از اسرار غیب یا بهره‌مندی از وحی الهی است. کاربرد آن ...  بیشتر «ضالّ» با توجّه به معنای لغوی و کاربرد آن در شماری از آیات قرآن، به کسی گفته می‌شود که به هدایت آسمانی راه ندارد و این هدایت آسمانی اعم از آگاهی از اسرار غیب یا بهره‌مندی از وحی الهی است. کاربرد آن دربارة انبیای الهی نیز در چارچوب همین معناست: در داستان حضرت یوسف (ع)، برادران وی، فرزندانِ پیامبر خدا، در دو مورد پدرشان حضرت یعقوب (ع) را «ضالّ» می‌خوانند:‌ ﴿إِنَّ أَبَانَا لَفِی ضَلالٍ مُبِینٍ﴾ و ﴿تَاللَّهِ إِنَّکَ لَفِی ضَلالِکَ الْقَدِیمِ﴾. ضلالت در هر دو مورد، به معنای انکار اطّلاع یعقوب (ع) از اخبار و اسرار غیبیی چون منتخب الهی بودن یوسف (ع) در بار اوّل و زنده بودن او بعد از گذشت چندین سال در بار دوّم است. «ضالّ» بودن حضرت موسی (ع) در بیان خودش: ﴿قَالَ فَعَلْتُهَا إِذًا وَأَنَا مِنَ الضَّالِّینَ﴾ و پیامبر اکرم (ص) در بیان خداوند خطاب به او ﴿وَوَجَدَکَ ضَالاً فَهَدَى﴾ نیز به زمان پیش از نبوّت ایشان و بهره‌مند نبودنشان از وحی الهی اشاره دارد.     

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 418.75 K

پژوهشی در معنای واژة قرآنی «خشیت» و تفاوت آن با «خوف»

سیدمحمود طیّب حسینی

دوره 3، شماره 8 ، خرداد 1392، ، صفحه 7-26

چکیده

  یکی از مفاهیم ارزشی و اخلاقی قرآن کریم خشیت از خدای متعال است. معمولاً، مفسّران و مترجمان، خشیت را به خوف تفسیر کرده و این دو واژه را مترادف پنداشته‌اند. پژوهندگاهی نیز بین آن دو واژه تفاوت‌هایی ذکر کرده­اند. ...  بیشتر یکی از مفاهیم ارزشی و اخلاقی قرآن کریم خشیت از خدای متعال است. معمولاً، مفسّران و مترجمان، خشیت را به خوف تفسیر کرده و این دو واژه را مترادف پنداشته‌اند. پژوهندگاهی نیز بین آن دو واژه تفاوت‌هایی ذکر کرده­اند. در مقالة حاضر، پس از بحث در انکار ترادف این دو واژه، تفاوت‌هایی که بعضی از دانشمندان و مفسّران چون ابوهلال عسکری، محقّق طوسی و علّامة طباطبایی برای خوف و خشیت قائل شده­اند نیز در معرض نقد قرار گرفته است. همچنین، در ادامه، با معیار و مرجع قرار دادن قرآن کریم به عنوان یک منبع اصیل در معناشناسی کلمات و با دقّت در کاربردهای قرآنی این دو واژه، اثبات شده که: «خشیت» آن ترس ارادی است که از روی علم و معرفت همراه با تعظیم، در نفس آدمی ایجاد می‌شود و او را به فروتنی وا می­دارد؛ امّا «خوف» آن انفعال نفسانی و واکنش غریزی و طبیعی نفس انسانی یا حیوانی است که بر اثر انتظار فرارسیدن امری ناخوشایند یا از دست دادن امری خوشایند پدید می‌آید. یکی از اساسی­ترین کلیدهای استنباط تفاوت «خوف» و «خشیت» در کاربردهای قرآنی آن است که خوف ـ که امری طبیعی و غریزی است ـ در برابر غیر خدا به پیامبران نسبت داده شده، امّا هیچ‌گاه خشیت از غیر خدا به آنان نسبت داده نشده است.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 434.48 K

تفسیر پرتوی از قرآن به مثابة یکی از سرخط‌های اصلاح گفتمان دینی و انسجام اسلامی

ابوالفضل خوش منش

دوره 3، شماره 9 ، مهر 1392، ، صفحه 7-32

چکیده

  دربارة نهضت اسلامی ایران، تا کنون مطالعات متعدّدی صورت گرفته که یکی از جهات قابل مطالعه در این زمینه نقش داعیان قرآنی از جمله آیت‌الله طالقانی است. او طی نیم قرن، در نقاط مختلف، مدرّس و مفسّر قرآن و شخصیّتی ...  بیشتر دربارة نهضت اسلامی ایران، تا کنون مطالعات متعدّدی صورت گرفته که یکی از جهات قابل مطالعه در این زمینه نقش داعیان قرآنی از جمله آیت‌الله طالقانی است. او طی نیم قرن، در نقاط مختلف، مدرّس و مفسّر قرآن و شخصیّتی نافذ و مؤثّر در جریان نهضت إسلامی بوده است. وی در تفسیرنگاری فارسی، رویکردهایی نو داشته که پاره‌ای از آنها هنوز قابل توجّه است؛ هرچند شیوه معمول ایشان مورد تعقیب و عمل دیگر تفاسیر فارسی قرار نگرفته است. طالقانی در عصری دشوار و حسّاس می‌زیَد؛ عصری که در آن، از شرق و غرب کوشش­های دامنه­داری برای از میان بردن هویّت معنوی و ملّی ملل ضعیف و موسوم به «جهان سوم»، بخصوص ملّتهای خاورمیانه و ایران، در حال اجراست. او در چنین عصری، از بازگشت به قرآن و اصلاح و انسجام دینی براساس آن، سخن می­گوید. طالقانی توفیق برقراری ارتباط با شمار قابل توجّهی از نخبگان را می­یابد و بر آنها اثر می‌گذارد و هزینه­های مجاهدت‌های خود را نیز می­پردازد. واژگان‌کلیدی: آیت‌الله طالقانی، پرتوی از قرآن، نوآوری‌های تفسیری، بازگشت به قرآن، وحدت اسلامی.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 464.7 K

بررسی معناشناسی واژة امام، در آیة امامت حضرت ابراهیم (بقره/ 124)

فتح الله نجارزادگان

دوره 1، شماره 2 ، تیر 1390، ، صفحه 7-30

چکیده

  مفسّران فریقین، دربارة معناى امامت، در آیة امامت حضرت ابراهیم (بقره/ 124) اختلاف نظر جدّى دارند. این اختلاف‌ها با مباحث کلامى آمیخته شده و دامنة موضوع را فراختر کرده و به همین دلیل، اصطلاح شناسى امام در ...  بیشتر مفسّران فریقین، دربارة معناى امامت، در آیة امامت حضرت ابراهیم (بقره/ 124) اختلاف نظر جدّى دارند. این اختلاف‌ها با مباحث کلامى آمیخته شده و دامنة موضوع را فراختر کرده و به همین دلیل، اصطلاح شناسى امام در قرآن را دشوار ساخته است. در این مقاله، در ناحیة سلب، تنها به ذکر نظریه‌هایى که دربارة معناى امامت در آیة مذکور مطرح هستند، بسنده کرده و به منابعى که آنها را مورد مناقشه قرار داده و ابطال کرده‌اند، اشاره شده است. سپس، در ناحیه ایجاب، معناى «پیشوایی با وجوب پیروى و اطاعت مستقل» براى معنای اصطلاحی «امام» پیشنهاد و بر سه پایه تحلیل مفهومى امام، استناد به آیات و تمسّک به روایات، مدلَّل گشته است.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 339.92 K

تصویرآفرینی شخصیّت‌ها در سورة یوسف

خلیل پروینی؛ مرتضی زارع برمی

دوره 1، شماره 3 ، مهر 1390، ، صفحه 7-34

چکیده

  شخصیّت یکی از مباحث مهم در حوزة انسان شناسی است که در داستان‌نویسی اهمیّتی بسیار دارد. قرآن کریم به تصویرپردازی شخصیّت‌ها اهمیّت ویژه‌ای داده است. بیان قرآن در توصیف شخصیّت‌ها، هنری و ادبی است؛ از ...  بیشتر شخصیّت یکی از مباحث مهم در حوزة انسان شناسی است که در داستان‌نویسی اهمیّتی بسیار دارد. قرآن کریم به تصویرپردازی شخصیّت‌ها اهمیّت ویژه‌ای داده است. بیان قرآن در توصیف شخصیّت‌ها، هنری و ادبی است؛ از این‌رو، در بسیاری از موارد از قصّه برای توصیف شخصیّت‌ها استفاده کرده است. سورة یوسف، یکی از مهمترین سوره‌های قرآن کریم از نظر تصویرپردازی شخصیّت‌هاست. یوسف(ع)، یعقوب(ع)، زلیخا، فرزندان یعقوب، عزیز مصر، کاروانیان، همراهان یوسف در زندان، زنان مجلس زلیخا و... در روند حرکتی قصّه و خلق تصاویر، نقش مهمی دارند. پژوهش حاضر، بر آن است که قصّة یوسف را با تأکید بر شخصیّت‌پردازی، بررسی کند و کارکرد شخصیّت‌ها را از بُعد تصویری قرآن تحلیل کند. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که شخصیّت‌های قصّة یوسف با مهارت در چهره‌های متعدّد به کار برده شده‌اند؛ به طوری که برای بیان مفاهیم عالی اخلاقی و دینی از ظرفیّت‌های وجودی هر یک از شخصیّت‌ها، نهایت استفاده شده است. در عین حال، خلق چهره‌های متفاوت و متعدّد از شخصیّت‌ها با تکیه بر طبیعت‌های انسانی بر جذابیّت داستان افزوده است.  

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 7.74 M

راهکارها و ضوابط تعمیم مدلول آیات قرآن کریم

عباس مصلایی پوریزدی؛ سید محمدحسین موسوی زاده؛ ابوالفضل حاجی حیدری

دوره 1، شماره 4 ، بهمن 1390، ، صفحه 7-30

چکیده

  بر اساس آیات و روایات، مخاطبان قرآن، محدود به زمان و مکان خاصی نیستند؛ امّا چگونگی تعمیم مدلول آیات و نحوة استفاده از مضامین آن برای مخاطبان عام، کمتر بررسی شده است. این نوشتار، برخی از راهکارهای تعمیم ...  بیشتر بر اساس آیات و روایات، مخاطبان قرآن، محدود به زمان و مکان خاصی نیستند؛ امّا چگونگی تعمیم مدلول آیات و نحوة استفاده از مضامین آن برای مخاطبان عام، کمتر بررسی شده است. این نوشتار، برخی از راهکارهای تعمیم مفاهیم آیات، مانند تفکیک بین شؤون و مناصب پیامبران، در نظر گرفتن درجات و مراتب طولی بعضی از مفاهیم قرآن، ایجاد توسعة معنایی با استفاده از خارج کردن عبارت از سیاق با حفظ ضوابط و نیز گسترش مصادیق آیات با الغای خصوصیّت را بیان می‌کند و در ادامه، برای جلوگیری از تعمیم‌های ناروا و تفسیر به رأی، به ضوابط تعمیم مفهوم آیات با استفاده از روش‌های عقلایی فهم متن اشاره می‌شود.  

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 7.18 M

معناشناسی امنیت فردی در قرآن کریم

اعظم پرچم؛ سمیه عمادی اندانی؛ لاله‌زار حاتمی

دوره 5، شماره 12 ، فروردین 1394، ، صفحه 7-24

چکیده

  امنیّت یکی از موضوع­ های قابل توجّه در قرآن است. این موضوع در مقاله پیش­رو، با روش معناشناسی واژگانی، بررسی و میدان معنایی واژگان مرتبط با امنیّت فردی با توجّه به سیاق آیات و روابط هم­نشینی و جانشینی ...  بیشتر امنیّت یکی از موضوع­ های قابل توجّه در قرآن است. این موضوع در مقاله پیش­رو، با روش معناشناسی واژگانی، بررسی و میدان معنایی واژگان مرتبط با امنیّت فردی با توجّه به سیاق آیات و روابط هم­نشینی و جانشینی کلمات در آیه­ها، ترسیم شده است. این پژوهش درصدد پاسخ به این سؤال است که حوزة­ مفهوم امنیّت فردی در قرآن چیست و معناشناسی چگونه به تبیین مفهوم امنیّت کمک می­کند؟ با نگاهی به روابط درون‌متنی آیات مرتبط با امنیّت فردی و توجّه به میدان معنایی آن، روشن می­شود که امنیّت فردی در دنیا و آخرت در گرو ایمان حقیقی به خدا ومعرفت نسبت به اوست وآدمی بایددرراستای ایمان، در گسترش امنیت درناحیة فردی واجتماعی آن کوشا باشد. به عنوان نمونه، هم­نشینی عبارت­های ﴿وَ قَدْ هَدانِ‏﴾، ﴿و لا أَخافُ ما تُشْرِکُونَ بِهِ﴾ و ﴿الَّذینَ آمَنُوا وَ لَمْ یَلْبِسُوا إیمانَهُمْ بِظُلْمٍ‏﴾ با امنیّت و عبارت ﴿أُولئِکَ لَهُمُ الْأَمْنُ وَ هُمْ مُهْتَدُون‏﴾ در سیاق کلمات آیات80-82 سورة مبارکۀ انعام، نشان می­دهد امنیّت در دنیا و آخرت از نگاه حضرت ابراهیم (ع) و مؤمنان، از طریق ایمان به خدای یگانه، دوری از هرگونه ظلم وشرک خفی و جلی حاصل می­شود و آنها امنیّت را این گونه در زندگی خود گسترش دادند.  

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 411.24 K

بررسی اعجاز قرآن کریم از دیدگاه شیخ مفید

محسن جهاندیده؛ محمّدتقی اسماعیل پور؛ سیّد محسن موسوی

دوره 5، شماره 13 ، مهر 1394، ، صفحه 7-24

چکیده

  مسأله اعجاز قرآن کریم از مباحث مهم علوم قرآن است که از ابتدای نزول قرآن کریم تاکنون، مورد بحث دانشمندان قرار گرفته است. در این مقاله، تنها بر دیدگاه‌های شیخ مفید درباره اعجاز قرآن کریم تمرکز خواهیم نمود. ...  بیشتر مسأله اعجاز قرآن کریم از مباحث مهم علوم قرآن است که از ابتدای نزول قرآن کریم تاکنون، مورد بحث دانشمندان قرار گرفته است. در این مقاله، تنها بر دیدگاه‌های شیخ مفید درباره اعجاز قرآن کریم تمرکز خواهیم نمود. اهمیّت اشاره به دیدگاه شیخ مفید از آن‌ روست که از یک طرف، به صراحت در آثارش، وجه اعجاز قرآن را در «صَرفه» می­داند؛ امّا از سوی دیگر، برخی از علما، باور به جنبه‌های اعجاز ادبی یعنی فصاحت و بلاغت را به شیخ مفید نسبت داده­اند. از آن رو که قول به صرفه، ناظر به اعجازی خارج از متن قرآن است امّا فصاحت و بلاغت مربوط به اعجاز درونی قرآن است، ظاهراً نمی‌توان میان این دو نظر، وجه جمعی یافت؛ این تفاوت، باعث شده آرای گوناگونی پیرامون دیدگاه شیخ مفید دربارة اعجاز پدید آید. در این مقاله، با کنار هم نهادن سخنان شیخ مفید، به این نتیجه دست یافتیم که وی هم به صرفه باور داشته است و در عین حال، به اعجاز درونی نیز گرایش داشته است.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 617.83 K

حوزه معنایی واژه «عقل» در قرآن کریم

افلاطون صادقی

دوره 6، شماره 14 ، فروردین 1395، ، صفحه 7-26

چکیده

  در تاریخ تفکر، فلسفه و ادیان، «عقل» موضوع بحث‌های زیادی بوده است. در قرآن کریم واژه «عقل» بسیار به­کار رفته و از آن سخن گفته شده است. بنابراین یکی از سوال مهم آن است که «عقل» در جهان­بینی ...  بیشتر در تاریخ تفکر، فلسفه و ادیان، «عقل» موضوع بحث‌های زیادی بوده است. در قرآن کریم واژه «عقل» بسیار به­کار رفته و از آن سخن گفته شده است. بنابراین یکی از سوال مهم آن است که «عقل» در جهان­بینی قرآنی، چه معنایی دارد؟ حوزه معنایی عقل، در قرآن، شامل چه مؤلفه‌هایی است و چه رابطه‌ای بین عقل و سایر ‌مؤلفه‌ها وجود دارد؟ عقل در قرآن همراه با مفاهیم نزدیک به آن، حوزه معنایی خاصّی تشکیل داده که بخشی از جهان‌بینی قرآنی را به نمایش می‌گذارد. در این جهان­بینی برخلاف رویکرد اکثر فلاسفه، عقل به معنای موجودی مستقل وجود ندارد و این حوزه‌ معنایی، شامل مؤلفه‌هایی چون آیه، تفکر، تذکر، تفقه، هدایت، ایمان و... است. بین این مفاهیم و عقل، رابطه همنشینی و جانشینی ویژه­ای برقرار است؛ از جمله آنکه مهم­ترین ارتباط، میان عقل و ایمان برقرار شده است. این نوشتار می‌کوشد چگونگی کاربرد عقل در قرآن و نیز مؤلفه‌های حوزه معنایی آن در جهان‌بینی قرآنی را بر اساس اصول زبان‌شناسی استخراج نماید.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 362.98 K

بازخوانی آراء تفسیری آیه 32 سوره نور با رویکرد تفسیر اجتماعی

داود اسماعیلی؛ محمدرضا حاجی اسماعیلی

دوره 6، شماره 15 ، مهر 1395، ، صفحه 7-32

چکیده

  برداشت اولیه از آیه ﴿وَ أَنکِحُوا الایامی مِنکُم وَ الصالِحینَ مِن عِبادِکُم و إِمائِکُم إِن یَکُونُوا فُقَراءَ یُغنِهِمُ اللهُ مِن فَضلِهِ وَ اللهُ وَاسِعٌ عَلِیمٌ﴾ (نور: 24/ 32)، بر این امر دلالت دارد ...  بیشتر برداشت اولیه از آیه ﴿وَ أَنکِحُوا الایامی مِنکُم وَ الصالِحینَ مِن عِبادِکُم و إِمائِکُم إِن یَکُونُوا فُقَراءَ یُغنِهِمُ اللهُ مِن فَضلِهِ وَ اللهُ وَاسِعٌ عَلِیمٌ﴾ (نور: 24/ 32)، بر این امر دلالت دارد که ازدواج، به استغنای انسان و رفع نیازهای مادی می‌انجامد. از آنجا که در روایات بسیاری، فقر معضلی اجتماعی خوانده شده و راهکارهایی برای مقابله با آن اندیشیده شده است، این سؤال رخ می‌نماید که چگونه فقر ملموس در جامعه با ازدواج‌های موجود، سازگار است؟ برای پاسخ به این سؤال، واژگان «نکاح» و «ایامی» مفهوم‌شناسی شده است؛ با تکیه ویژه بر مدلول‌های آن در قرآن، تبیین مراد اصلی آیه با عنایت به سیاق و بافت آن، توجه به روایات به ثبت آمده و در نهایت دیدگاه‌های مفسران. فرضیه ما در این پژوهش بر این نکته استوار است که آیه در مقام نهی از تأخیر ازدواج به دلیل فقر اقتصادی است. بنابراین تحقق ظاهر آیه که بر وعدة بی‌نیازی دلالت دارد، وابسته به اموری همچون مشیت و اراده خداوند، مصلحت فرد و ... است.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 501.53 K

ارتباط جهان‌بینی انسان با تعاملات مالی او از دیدگاه قرآن کریم

نصرت نیل ساز؛ نهله غروی ناپینی؛ راضیه میرزائی قلم‌خانی

دوره 4، شماره 11 ، مهر 1393، ، صفحه 7-30

چکیده

  از آنجا که مسائل مالی از جمله مهم­ترین مسائل در هر جامعه است که رشد فردی و اجتماعی افراد در گرو نظام‌مند بودن آن است و از سوی دیگر، هر انسانی بر مبنای باورها و جهان­بینى خود، دارای ایدئولوژی و عملکرد ...  بیشتر از آنجا که مسائل مالی از جمله مهم­ترین مسائل در هر جامعه است که رشد فردی و اجتماعی افراد در گرو نظام‌مند بودن آن است و از سوی دیگر، هر انسانی بر مبنای باورها و جهان­بینى خود، دارای ایدئولوژی و عملکرد خاصّی در این حوزه است، قرآن کریم علاوه بر تعیین حدود و تبیین مقرّرات در حوزة اموال، در کنار اشاره به مسائل مالی، بر دو اصل توحید و معاد برای ایجاد ضمانت اخلاقیِ اجرای آن حدود و مقرّرات تأکید کرده است. قرآن جلوه‌های مختلف توحید مانند: توحید در مالکیّت و رازقیّت خداوند، توحید در تشریع و توحید صفات خداوند را در کنار مباحث مالی مطرح کرده و به تأثیر بینش توحیدی بر تربیت، روزی و تعاملات مالی انسان اشاره کرده است. همچنین، در مباحث مالی قرآن، ابعاد تربیتی معاد مانند یادآوری معاد، تهدید با اشاره به عذاب اخروی و اشاره به بازتاب اخروی برخی تعاملات مالی نیز به صورت مبسوط، تبیین شده است.  

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 466.03 K

تحلیل تحول آراء تفسیری مفسران با تکیه بر مؤلفه ایدئولوژی

سجاد محمدفام؛ جعفر نکونام؛ سید رضا مؤدب

دوره 7، شماره 16 ، فروردین 1396، ، صفحه 7-26

چکیده

  سیری در تفاسیر قرآن نشان می‌دهد درک مفسران پیشین در برخی از آیات با فهم‌های دوره‌های پسین متفاوت است. همین تفاوت‌هاست که این پرسش را پیش می‌کشد اساساً چرا چنین اختلاف‌نظر و تحول آرائی در فهم و تفسیر ...  بیشتر سیری در تفاسیر قرآن نشان می‌دهد درک مفسران پیشین در برخی از آیات با فهم‌های دوره‌های پسین متفاوت است. همین تفاوت‌هاست که این پرسش را پیش می‌کشد اساساً چرا چنین اختلاف‌نظر و تحول آرائی در فهم و تفسیر برخی آیات قرآن بوجود می‌آید؟ و چگونه می‌توان تبیین و توضیح علمی برای چنین رخدادی ارائه کرد؟ د‌ر پاسخ به این پرسش، محققان قرآنی غالباً از عوامل معرفتی سخن گفته و کمتر به عوامل غیرمعرفتی پرداخته‌اند. از جمله عوامل غیر‌معرفتی تأثیرگذار در تحول آراء مفسران، مفهوم ایدئولوژی مطرح در علوم اجتماعی است. در این پژوهش، تحول صورت‌گرفته در تفسیر آیاتی از قرآن در دوره معاصر، نسبت به دور‌ه‌های پیشین با استفاده از مفهوم ایدئولوژی بررسی شده است. نتایج از این قرار است که شکل‌گیری ایدئولوژی‌های جدید، از جنبه‌های مختلف به تحول در فهم مفسران معاصر انجامیده است.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 896.3 K

پژوهشی علمی و ادبی در واژه قرآنی «لجّه»

سید حیدر فرع شیرازی

دوره 7، شماره 17 ، مهر 1396، ، صفحه 7-28

چکیده

  از میان نام‌های مختلف دریا در قرآن کریم یعنی «بحر، لُجّه و یمّ»، نام «لُجّه» با وزنی سنگین‌تر، کم‌ترین بسامد را دارد. این واژه در دو مورد، آن ‌هم در نقش وصفی و مفعولی، به‌عنوان اسم و اسم منسوب ...  بیشتر از میان نام‌های مختلف دریا در قرآن کریم یعنی «بحر، لُجّه و یمّ»، نام «لُجّه» با وزنی سنگین‌تر، کم‌ترین بسامد را دارد. این واژه در دو مورد، آن ‌هم در نقش وصفی و مفعولی، به‌عنوان اسم و اسم منسوب درباره قصر سلیمان و تشبیه اعمال کفار به‌کاررفته است. لجّه در اصطلاح علمی به «Pelagic zone» شهرت یافته است و از چندین لایه به نام‌های برلجّه، میان‌لجّه، ژرف‌لجّه، مُغاک و زیرمغاک تشکیل‌شده‌ است. عمق و میانه بودن، دو مؤلفه اصلی مفهوم «لجّه» در علم لغت و دریاشناسی است. طبقه‌بندی علمی «لجّه» و بیان تفاوت آوائی آن با «لجی»، برخی شبهات موجود در اختلافات تفسیری و ترجمه‌ای را برطرف می‌نماید.  ترکیب‌های مختلف این واژه همچون ترکیب اضافی، وصفی و نسبی، پیوند مناسب و مستحکمی در امتداد و گستردگی لایه‌های مختلف تاریکی در سطوح مختلف دریا و لایه‌های زیرین، تا پهنه وسیعی از افق آسمان ایجاد کرده که در شکل چند نمودار به نمایش گذاشته ‌شده است. تصویرپردازی قرآن بر اساس نمادهای طبیعت ازجمله «لجّه دریا» جلوه‌ای زیبا از ترس، تاریکی و اضطراب و ناامیدی کفار و همچنین اعجاب و شگفتی ملکه سبأ را برای مخاطبین به نمایش می‌گذارد. نظام آوائی «لجّه» دلالت بر موضع میانی دهان و دلالت بر عمق و شدّت دارد و ناهمگونی نغمه آوائی را با احساسی نگران‌کننده و نفس‌گیر به مخاطب القاء می‌کند.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 534.05 K

پی‌جویی مؤلفه‌های مفهوم جهانی حکمت در مفهوم قرآنی آن

علی دهقان؛ کاوس روحی؛ احمد پاکتچی؛ خلیل پروینی

دوره 8، شماره 18 ، فروردین 1397، ، صفحه 7-30

چکیده

  واژه حکمت از دیرباز به‌ عنوان یکی از معناهای محوری حوزه معرفت در قرآن مورد توجه عالمان اسلامی بوده است. از سوی دیگر می‌توان حکمت را به‌مثابه مفهومی جهانی در نظر گرفت که در دوره جدید در غرب ادبیات وسیعی ...  بیشتر واژه حکمت از دیرباز به‌ عنوان یکی از معناهای محوری حوزه معرفت در قرآن مورد توجه عالمان اسلامی بوده است. از سوی دیگر می‌توان حکمت را به‌مثابه مفهومی جهانی در نظر گرفت که در دوره جدید در غرب ادبیات وسیعی حول آن به وجود آمده و این مفهوم از جهات مختلف فلسفی، دینی، اخلاقی، روان‌شناختی مورد مطالعه قرار گرفته است. در این مقاله، مفهوم قرآنی حکمت در تطبیقی نامتوازن با مفهوم جهانی حکمت و با استفاده از شواهد زبان‌شناختی اعم از ریشه‌شناسی واژه و بررسی روابط همنشینی و سیاقی آن در قرآن تحلیل ‌شده و این نتیجه حاصل ‌شده است که مفهوم قرآنی حکمت در ادامه مفهوم سامی آن، یک مفهوم ساخت‌یافته و دارای بار معنایی غنی دانشی است که با مفهوم جهانی تعریف ‌شده در قالب نظریه تقابل انسان‌محوری با کلام‌محوری تناظر دارد و بر رابطه‌ای پررنگ بین علم و عمل و بر دانشی عملی (مثل مهارت) دلالت دارد. حکمت در قرآن به دو مفهوم الف) یک سجیه اخلاقی و توانایی انسان‌شناختی در مواجهه کلی با زندگی و ب) مجموعه تعالیمی که حاصل ممارست در این توانایی هستند، به‌کار رفته است. مفهوم نخست، گوهر نایابی است که خدای متعال تنها به بندگان خاصی عطا می‌کند اما مفهوم دوم مجموعه آموزه‌هایی است که از سوی خدای حکیم و انسان‌های حکیم برای هدایت مردم صادر می‌شود. حجم عمده این تعالیم را توصیه‌هایی اخلاقی تشکیل می‌دهد که بر معرفتی نظری متکی است که به‌اختصار بازگویی می‌شود.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 1.24 M

تحولات مفهومی اصطلاح «قرآن» نزد اصولیان سده پنجم و ششم

ملیکا بایگانیان؛ محمد حسن رستمی

دوره 8، شماره 19 ، آبان 1397، ، صفحه 7-40

چکیده

  اصولیان را می بایست مؤثرترین اندیشمندانی دانست که به تعریف قرآن، این واژه مهم در تاریخ فرهنگ اسلامی، دست زده‌اند. آنان افزون بر آنکه جزو نخستین عالمانی بوده‌اند که به این کار مبادرت ورزیدند، بارها دست ...  بیشتر اصولیان را می بایست مؤثرترین اندیشمندانی دانست که به تعریف قرآن، این واژه مهم در تاریخ فرهنگ اسلامی، دست زده‌اند. آنان افزون بر آنکه جزو نخستین عالمانی بوده‌اند که به این کار مبادرت ورزیدند، بارها دست به تغییر مؤلفه‌ها زده و معرفی جدیدی از آن ارائه کردند. ‌چنان­که در سده پنجم و ششم، مؤلفه‌های «نقل» و «کتابت» را بر هر مؤلفه دیگری در تعریف قرآن مقدم داشتند. با وجود مؤلفه‌های رقیب از جمله «اعجاز»، طبیعتاً هم‌سخن بودن اصولیان در این انتخاب، تصادفی نبوده بلکه برخاسته از گفتمان علمی و شرایط فرهنگی- اجتماعی حاکم بر دوران آنان بوده است. ارائه پاسخ‌هایی درخور به چرایی استفاده از مؤلفه‌های «نقل» و «کتابت» در تعاریف اصولیان سده‌های پنجم و ششم با روش تاریخ انگاره، مهم‌ترین بایسته این پژوهش است. تحقیق و تتبع دراین‌باره، نشان می‌دهد رواج مباحث پیرامونی قرائات و تواتر، توجه به نقش تاریخی نقل و کتابت در صیانت قرآن، نیز وجود انتقادات متعدد پیرامون مؤلفه اعجاز در این دوران، مهم‌ترین دلایل انتخاب‌ مؤلفه‌های «نقل» و «کتابت» از سوی اصولیان برای تعریف قرآن در سده‌های پنجم و ششم بوده‌ است.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 980.24 K

تحلیلی زبان‏شناختی- بین ‏الادیانی از انگاره نَذْر در قرآن کریم

احمد پاکتچی؛ محمد حسین شیرزاد؛ محمد حسن شیرزاد

دوره 9، شماره 20 ، فروردین 1398، ، صفحه 7-28

چکیده

  «نذر» از جمله انگاره‏های دینی در قرآن کریم است که مطالعه پیرامون ماهیت و احکام مربوط به آن، همواره مورد توجه عالمان مسلمان قرار داشته است. فاصله‏های تاریخی- گفتمانی موجب شده است، لغویان و مفسران ...  بیشتر «نذر» از جمله انگاره‏های دینی در قرآن کریم است که مطالعه پیرامون ماهیت و احکام مربوط به آن، همواره مورد توجه عالمان مسلمان قرار داشته است. فاصله‏های تاریخی- گفتمانی موجب شده است، لغویان و مفسران معنای انگاره قرآنی «نذر» را به معنای ساخت‏یافته‏ آن در دانش فقه نزدیک دانند. پژوهش حاضر می‏کوشد برای بازکاوی ماهیت «نذر» در بافت نزول قرآن کریم، از داده‏های زبان‏شناسی تاریخی و مطالعات بین‏الادیانی بهره گیرد. پی‌جویی واژه عربی «نذر» در زبان‏های خویشاوند و بررسی این آیین در دیگر ادیان سامی نشان می‏دهد که برخلاف تصور رایج میان عالمان مسلمان، «نذر» در عصر نزول قرآن کریم بر دو گونه متفاوت از مناسک دینی اطلاق می‏شده است. بخشی از کاربردهای «نذر» در آیات قرآنی در ارتباط با معنای «عهد کردن» و ناظر به مطلق پیمان‏های نذرکننده با خدا، و بخش دیگر در ارتباط با معنای «وقف شدن (برای انجام کاری)» و ناظر به مناسکی خاص همراه با دوره موقت یا دائمی از امساک بوده است.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 875.48 K

کشف استدلالی ساختار و غرض سوره مبارکه احزاب

حجت اله حکم آبادی؛ غلامرضا ریسیان؛ عباس اسماعیلی‌زاده

دوره 9، شماره 21 ، مهر 1398، ، صفحه 7-38

چکیده

  نگرش ساختاری به سوره­های قرآن، رویکردی جدید در­ بین قرآن­پژوهان معاصر است. این رویکرد به دنبال کشف غرض و محور اصلی و­ ترسیم ساختار هندسی در سوره­هاست. از این رهگذر، اثبات انسجام و هماهنگی در سوره­ها، ...  بیشتر نگرش ساختاری به سوره­های قرآن، رویکردی جدید در­ بین قرآن­پژوهان معاصر است. این رویکرد به دنبال کشف غرض و محور اصلی و­ ترسیم ساختار هندسی در سوره­هاست. از این رهگذر، اثبات انسجام و هماهنگی در سوره­ها، تأکید بر وحیانی بودن چینش آیات، اثبات معجزه بودن قرآن، حل اختلافات تفسیری و یافتن پاسخی مناسب به شبهات مستشرقان در خصوص پراکنده بودن قرآن نیز فراهم می‌شود.­ در بین روش‌های متعدد کشف غرض سوره­ها، روش جامع‌نگر که با تکیه بر عناصر درون‌متنی و برون‌متنی، غرض سوره را به‌طور مستدل ارائه می­دهد، از جایگاه ویژه­ای برخوردار است. این پژوهش با رویکردی توصیفی و تحلیلی به بررسی و کشف استدلالی ساختار و غرض سوره احزاب پرداخته است. یافته­ها نشان می­دهد که سوره احزاب از ده سیاق تشکیل شده، گرچه هر سیاق برای خود دارای غرضی است، اما همه آن‌ها بر محور غرض اصلی سورهکه عبارت است از «نحوه اطاعت از خدا و پیامبر (ص) در موضوعات سیاسی، نظامی، اجتماعی و خانوادگی، جهت تحکیم پایه‌های رهبری و امت اسلامی» در حرکت‌اند.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 965.55 K

نقد مدعای گیبسون در تغییر قبله از پترا به کعبه با استناد به آیات قرآن

سید محسن خلیلی نژاد؛ جعفر نکونام

دوره 10، شماره 22 ، فروردین 1399، ، صفحه 7-24

چکیده

  DOR: https://dorl.net/dor/20.1001.1.22516026.1399.10.22.1.4 دن گیبسون با استناد به مباحث باستان‌‌شناختی، تاریخی و ادبیات پیشا اسلامی و مقایسه آن با ادبیات پسا اسلامی سعی دارد نشان دهد که قبله مسلمانان، پترا ـ مکانی در شمال غرب ...  بیشتر DOR: https://dorl.net/dor/20.1001.1.22516026.1399.10.22.1.4 دن گیبسون با استناد به مباحث باستان‌‌شناختی، تاریخی و ادبیات پیشا اسلامی و مقایسه آن با ادبیات پسا اسلامی سعی دارد نشان دهد که قبله مسلمانان، پترا ـ مکانی در شمال غرب عربستان ـ بوده است و پس از درگیری‌های ابن زبیر با حکّام دمشق، کعبه در مکه به عنوان قبله اسلام، معرفی می‌شود. دانشمندان اسلامی نیز پس از جنگ و نابودی منابع اولیه، شروع به بازنویسی تاریخ صدر اسلام می‌کنند. تاکنون آرای گیبسون به‌طور خاص مورد ارزیابی پژوهشگران واقع نشده است. نقدهای مشترکی هم که در مورد نظریۀ هاجریسم و خاستگاه اسلام از دیدگاه دیگر خاورشناسان انجام گرفته، در زمینۀ روش تحقیق آنان است، نه محتوای شواهدی که بر مدعای خود مطرح کرده‌اند. از‌این‌رو، بررسی محتوایی شواهد گیبسون مهم تلقی می‌شود. این مقاله به نقد مهم‌ترین استنادات گیبسون در کتاب جغرافیای قرآنی وی می‌پردازد. مرکزیتِ «شهر مقدس»، جغرافیا و روابط تجاری آن، مهم‌ترین دلایلی است که وی برای مدعای خود عرضه کرده است. مقاله حاضر نشان می‌دهد که مدعای وی با داده‌های جغرافیایی، تاریخی و آیات قرآن سازگاری ندارد.  

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 661.38 K

معناشناسی واژه «فتح» با تأکید بر سوره «الفتح»

فریده محمدزاده؛ عاطفه زرسازان؛ مجید معارف؛ نسیم عربی

دوره 10، شماره 23 ، مهر 1399، ، صفحه 7-25

https://doi.org/10.30512/kq.2021.12421.2473

چکیده

  DOR: https://dorl.net/dor/20.1001.1.22516026.1399.10.23.1.6 تحلیل معنایی واژگان متن از راه دستیابی به دقایق معنا صورت می­گیرد. این نگاه در قرآن به دلیل نقش آن در تأمین سعادت بشر اهمیت می­یابد. واژه «فتح» 12 بار در قرآن آمده­ ...  بیشتر DOR: https://dorl.net/dor/20.1001.1.22516026.1399.10.23.1.6 تحلیل معنایی واژگان متن از راه دستیابی به دقایق معنا صورت می­گیرد. این نگاه در قرآن به دلیل نقش آن در تأمین سعادت بشر اهمیت می­یابد. واژه «فتح» 12 بار در قرآن آمده­ که بیشترین تکرار آن در سوره «فتح» است. پژوهش حاضر با روش معناشناسی به استخراج مفاهیم همنشین و جانشین و تبیین معنایی «فتح» در قرآن و سوره «الفتح» می­پردازد. با بررسی روابط معنایی «فتح» روشن می‌شود که مهم‌ترین همنشین «فتح» با رابطه مکملی لفظ جلاله «الله»، با رابطه اشتدادی واژه «نصر» و با رابطه تقابلی واژه «نصیب» است. در سوره «الفتح» نیز لفظ «فتح» بر محور همنشینی مکملی با «مبین»، «قریب»، «جعل» و «اثاب» و بر محور همنشینی اشتدادی با «غفران»، «هدایت»، «اتمام»، «نصر»، «سکینه» و «غنیمت» و بر محور جانشینی با «سلطان» در یک حوزه معنایی قرار می­گیرد. ازاین­رو، به غیر از معانی مختلف فتح در قرآن از قبیل باز نمودن، حل و فصل، حکم و قضاوت، آنجا که فتح به معنای گشایش و پیروزی آمده است، این مؤلفه‌ها مد نظر است: پیروزی با دوام و از ناحیه خداوند، همراه با قدرت و تسلط بدون جنگ. لازم به ذکر است این فتح در نتیجه خلوص نیت، یاری دین و صبر به مؤمنان بخشیده می‌شود و نتایجی همچون پوشاندن گناهان، آرامش قلب­ها و توفیقات بزرگ الهی، اعمّ از مادی و معنوی را دربردارد.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 501.96 K

تحلیل انتقادی انگاره دلیل دانستن مفاد حدیث «قرب نوافل» بر بشری بودن الفاظ قرآن کریم

عبدالهادی فقهی زاده؛ حسام امامی دانالو

دوره 11، شماره 24 ، فروردین 1400، ، صفحه 7-24

https://doi.org/10.30512/kq.2021.13458.2615

چکیده

  «قرب نوافل» نام حدیثی قدسی است که قائلان به بشری بودن الفاظ قرآن کریم، برای اثبات دیدگاه خود به مفاد آن تمسک کرده­اند. آنان بر این باورند که به‌موجب این حدیث، پیامبر اکرم (ص) که مقید به انجام نوافل ...  بیشتر «قرب نوافل» نام حدیثی قدسی است که قائلان به بشری بودن الفاظ قرآن کریم، برای اثبات دیدگاه خود به مفاد آن تمسک کرده­اند. آنان بر این باورند که به‌موجب این حدیث، پیامبر اکرم (ص) که مقید به انجام نوافل بوده است، پس از انجام نوافل، زبان خداوند شده است و از همین رو، الفاظ قرآن کریم در عین آنکه بشری­اند، الهی به شمار می­روندهرچند دیدگاه بشری بودن الفاظ قرآن کریم تا کنون با نقدهای متعدّدی همراه بوده، امّا مستند روایی آن یعنی «حدیث قرب نوافل» نقد نشده است. در پژوهش حاضر، پس از تبیین پیشینه این دیدگاه و چگونگی استناد آنان به این حدیث، متن آن ارزیابی و دیدگاه­های موجود درباره معنای آن در دو دسته معانی حقیقی و معانی مجازی دسته‌بندی شد. ازآنجاکه دیدگاه مذکور، وابسته به معنای حقیقیِ تعابیر به‌کاررفته در این حدیث است، در مقام ارزیابی صحت چنین برداشتی با توجه به قرائن درون‌متنی و برون‌متنی، روشن شد که تعابیر به‌کاررفته در آن، معنای حقیقی ندارند و از قبیل تشبیه معقول به محسوس هستند. برخی از قرائن درون‌متنی عبارت‌اند از: توجه به نتایجی که برای انجام دهنده نوافل در متن حدیث تبیین شده است و دوگانگی و تخاطب در تعابیر به‌کاررفته در حدیث. قرائن برون‌متنی نیز عبارت­اند از: آیات قرآن کریم که به تلاوت شدن آیات برای پیامبر اکرم (ص) به هنگام نزول دلالت دارند و برخی دیگر از احادیث که متداول بودن کاربرد مجاز در کلام معصومان (ع) را نشان می­دهند و از همین رو، تمسک به حدیث قرب نوافل برای اثبات بشری بودن الفاظ قرآن کریم صحیح نیست.  

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 737.84 K

تبیین کنش‌های دوگانه‌نمای شخصیت‌های سالم قرآنی و مقایسه آن با کنش‌های ناشی از «نقاب» در روان‌شناسی

مهرناز باشی زاده مقدم؛ زهرا علیمرادی؛ حمید رفیعی هنر

دوره 11، شماره 25 ، مهر 1400، ، صفحه 7-26

https://doi.org/10.30512/kq.2021.14638.2792

چکیده

  انبیاء و صالحان به عنوان مربیان معرفی شده در قرآن، گاه به ضرورتو با هدف تبیین معارف دینی یا آموزش نکات اخلاقی و تربیتی از بروز عقیده‌ حقیقی و شخصیت فردی خود، خودداری نموده‌‌ و نقشی متفاوت ارائه نموده‌اند. ...  بیشتر انبیاء و صالحان به عنوان مربیان معرفی شده در قرآن، گاه به ضرورتو با هدف تبیین معارف دینی یا آموزش نکات اخلاقی و تربیتی از بروز عقیده‌ حقیقی و شخصیت فردی خود، خودداری نموده‌‌ و نقشی متفاوت ارائه نموده‌اند. بر این اساس، هدف پژوهش حاضر بررسی و تبیین کنش دوگانه‌نمای شخصیت‌های سالم قرآن کریم و مقایسه آن با مفهوم نقاب در روان‌شناسی است. روش پژوهش، تحلیل محتوای آیات قرآن کریم در مورد رفتارهای اجتماعی انبیای الهی با تأکید بر رفتارهای سه پیامبر الهی حضرت ابراهیم، حضرت موسی و حضرت یوسف (علیهم السلام) و برخی از افراد صالح است. در مرحله نخست، رفتارهایی که ظاهر عمل شخص با عقیده‌ باطنی او ناسازگار است شناسایی شده و در طبقات تبیینی دسته‌بندی شده است که عبارتند از تجاهل عارف، صحنه‌سازی، به در بگو دیوار بشنود، محاجه به زبان خصم، توریه، تعفّف از اظهار نیاز، رازپوشانی و صبر بر کراهت نسبت به دیگران. سپس، این رفتارهای به ظاهر دوگانه، با مفهوم پرسونا در روان‌شناسی مقایسه شده‌اند. نتیجه این‌که بین «رفتارهای دوگانه‌نمای انبیاء» و «رفتار حاکی از پرسونا» در ظاهر و تعریف ماهوی عمل شباهت وجود دارد و تفاوت‌ها در زمینۀ ماهیت، هدف، اثر، معیار انتفاع و شخص منتفع است.  

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 384.87 K

اسلوب‌های ردیه (پندارشکنی) در قرآن کریم

محسن نیل فروش زاده؛ مهدی مطیع؛ محمدرضا حاجی اسماعیلی

دوره 12، شماره 26 ، فروردین 1401، ، صفحه 7-28

https://doi.org/10.30512/kq.2021.15590.2932

چکیده

  باور و پندار و تصور، حاصل فعالیت ذهن انسان در برخورد با مسائل و رویدادهای پیرامون آن بوده و تحت تأثیر عوامل مختلفی از جمله، محیط، آداب ‌و رسوم، اخبار گذشتگان می‌باشد. این برداشت فکری می‌تواند صحیح و ...  بیشتر باور و پندار و تصور، حاصل فعالیت ذهن انسان در برخورد با مسائل و رویدادهای پیرامون آن بوده و تحت تأثیر عوامل مختلفی از جمله، محیط، آداب ‌و رسوم، اخبار گذشتگان می‌باشد. این برداشت فکری می‌تواند صحیح و اثربخش در مسیر سعادت انسان بوده و یا اشتباه و مخرب و عامل ویرانگری فضایل بشری گردد. در پهنه تربیت اسلامی یکی از مباحث بااهمیت، مبارزه با توهمات غلط بشری است. در این مقاله اسلوب­های گفتگویی و تعجبی و تحدی­گونه و مقایسه­ای بررسی گردیده، به نتایجی دست یافته است که مهم‌ترین آن‌ها عبارت‌اند از: در غالب موارد، ردیه با استفاده از آموزش غیرمستقیم صورت‌گرفته که در آیات حاوی ساختارهای گفتگویی و تحدی­گونه از آموزش با واسطه بیانی پیامبر اسلام (ص) و در آیات حاوی ساختار مقایسه‌ای دوسویه از آموزش با واسطه دیگران استفاده شده است. لحن و نوع گویش در این گروه از آیات و آیات هم­سیاق آنها در اغلب موارد گویش انتقادی و توبیخی شدید است که به نظر می‌رسد، مخاطب گمراه و معاند این آیات که عموماً اهل کتاب و مشرکان و کافران و منافقان می‌باشند، در پندارهای سقیم خود و پیروی جاهلانه از عادات گذشتگان خود پافشاری نموده­اند؛ ازاین‌رو، قرآن کریم با لحن تهدیدی درصدد تأثیرگذاری بیشتر و ایجاد تنبه در اذهان آنها می‌باشد. در ساختار «لایَسْتَوی» که مخاطبان آن مسلمانان هستند، کلام وحی با رویکرد حمایتی و تشویقی به ­دنبال رد تصورات و پندارهای ناصحیح به‌صورت تلویحی به‌وسیله تثبیت باورهای صحیح می‌باشد.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 983.92 K