کشف استدلالی ساختار و غرض سوره مبارکه احزاب

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری علوم قرآن وحدیث دانشکده الهیات فردوسی مشهد

2 دانشگاه فردوسی مشهد

3 استادیار دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

نگرش ساختاری به سوره­های قرآن، رویکردی جدید در­ بین قرآن­پژوهان معاصر است. این رویکرد به دنبال کشف غرض و محور اصلی و­ ترسیم ساختار هندسی در سوره­هاست. از این رهگذر، اثبات انسجام و هماهنگی در سوره­ها، تأکید بر وحیانی بودن چینش آیات، اثبات معجزه بودن قرآن، حل اختلافات تفسیری و یافتن پاسخی مناسب به شبهات مستشرقان در خصوص پراکنده بودن قرآن نیز فراهم می‌شود.­ در بین روش‌های متعدد کشف غرض سوره­ها، روش جامع‌نگر که با تکیه بر عناصر درون‌متنی و برون‌متنی، غرض سوره را به‌طور مستدل ارائه می­دهد، از جایگاه ویژه­ای برخوردار است. این پژوهش با رویکردی توصیفی و تحلیلی به بررسی و کشف استدلالی ساختار و غرض سوره احزاب پرداخته است. یافته­ها نشان می­دهد که سوره احزاب از ده سیاق تشکیل شده، گرچه هر سیاق برای خود دارای غرضی است، اما همه آن‌ها بر محور غرض اصلی سورهکه عبارت است از «نحوه اطاعت از خدا و پیامبر (ص) در موضوعات سیاسی، نظامی، اجتماعی و خانوادگی، جهت تحکیم پایه‌های رهبری و امت اسلامی» در حرکت‌اند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Substantive detection of the structure and the objective of the chapter ‘Al-Ahzab’

چکیده [English]

Nowadays, the structural analysis of the chapters in the Quran is a new approach adopted by Quran researchers. This approach serves to detect the objective and the conceptual pivot of individual chapters so as to plot their geometrical maps. It is, thus, made possible to prove the coherence and harmony of the verses in each chapter, the revelation basis of the arrangement of verses and the miraculous nature of the Quran as well as to resolve interpretation differences and find appropriate responses to the orientalists who have questioned the coherence of the Book. Of the various approaches at hand for the detection of chapter objectives, the comprehensive approach is specifically favored for its emphasis on intra- and extra-textual features. Through a descriptive-analytic method, this research seeks to substantially detect the structure and the objective of ‘Al-Ahzab’ chapter. As the results show, the chapter includes ten subjects, each with its own objective. All those subjects, however, fulfill the pivotal objective of the chapter which is to show how to obey God and the prophet in political, military, social and domestic matters on the purpose of reinforcing Muslims and Islamic leadership.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Structuralism
  • Context
  • detection of objectives
  • Chapter of Al-Ahzab
- قرآن کریم؛ ترجمه: محمدمهدی فولادوند، تهران: دار القرآن الکریم، 1415 ق.
1. ابزاری، جمشید؛ تفسیر تحلیلی قرآن کریم؛ تهران: پیام طوس، 1381 ش.
2. ابن عاشور، محمد بن طاهر؛ التحریر و التنویر؛ بیروت: موسسة التاریخ العربی،‌1420 ق.
3. ابن فارس، أحمد بن فارس؛ معجم مقاییس اللغة؛ قم: مکتب الاعلام الاسلامی، 1404 ق.
4. ابن کثیر، اسماعیل بن عمر؛ تفسیر القرآن العظیم؛ بیروت‏: دار الکتب العلمیة، 1419 ق‏. ‏
5. ابن منظور، محمد بن مکرم؛ لسان العرب‏؛ چ3، بیروت‏: دار صادر، 1414 ق.
6. ابو حیان، محمد بن یوسف؛ البحر المحیط فى التفسیر؛ بیروت‏: دار الفکر، 1420 ق.
7. ایزدی مبارکه‏، کامران؛ شروط و آداب تفسیر و مفسر؛ تهران: امیرکبیر، 1376 ش.
8. الهی‌زاده، محمدحسین؛ درس‌نامه تدبر در قرآن جزء 30؛ مشهد: مؤسسه فرهنگی تدبر در قرآن و سیره، 1392 ش.
9. آلوسی، محمود بن عبدالله؛ روح المعانى فى تفسیر القرآن العظیم‏؛ بیروت‏: دار الکتب العلمیة‏، 1415 ق.
10. بقاعی، ابراهیم بن عمر؛ نظم الدرر فى تناسب الآیات و السور؛ بیروت: دار الکتب العلمیة، 1415 ق.
11. بلخی، مقاتل بن سلیمان؛ تفسیر مقاتل؛ بیروت: دار إحیاء التراث‏، 1423 ق‏.
12. بهجت‌پور، عبدالکریم؛ مهارت‌های بیان تفسیر سوره‌های قرآن کریم؛ قم: مؤسسه تمهید، 1393 ش.
13. بیضاوی، عبدالله بن عمر؛ أنوار التنزیل وأسرار التأویل‏؛ بیروت: دار احیاء التراث العربى، 1418 ق.
14. پانی پتی، ثناء الله‏؛ التفسیر المظهری؛ به کوشش: غلام نبى تونسی‏، پاکستان‏: مکتبة رشدیة‏، 1412 ق.
15. جرجانی، ابو الفتح بن مخدوم؛ آیات الأحکام؛ تهران‏: انتشارات نوید، 1404 ق‏.
16. جوادی آملی، عبدالله؛ تسنیم تفسیر قرآن کریم؛ قم: مرکز نشر اسراء ، 1378 ش.
17. ____________؛ تفسیر تسنیم؛ تفسیر سوره احزاب، جلسه 1، موجود در سایت ذیل:
 http://www.eshia.ir/feqh/archive/text/javadi/tafsir/91/92/1/17، 1392 ش.
18. جوهری، اسماعیل بن حماد؛ الصحاح؛ بیروت: دار العلم للملایین، 1410 ق.
19. حجازی، محمد محمود؛ التفسیر الواضح‏؛بیروت: دار الجیل الجدید، 1413 ق.
20. حریری‏، محمد یوسف؛ فرهنگ اصطلاحات قرآنى‏؛ چ2، قم: هجرت، 1384 ش.
21. حسینی شاه‌عبدالعظیمی، حسین بن احمد؛ تفسیر اثنا عشری؛ تهران‏: میقات‏، 1363 ش.
22. حسینى همدانى، محمد؛ انوار درخشان؛ تهران: کتاب‌فروشی لطفی‏، 1404 ق‏.
23. حوّی، سعید؛ الاساس فی التفسیر؛ چ3، قاهرة: دارالسلام، 1409 ق.
24. خامه­گر، محمد؛ اصول و قواعد کشف استدلالی غرض سوره‌های قرآن؛ مشهد: دانشگاه فردوسی، 1395 ش.
25. ________؛ ساختار هندسی سوره‌های قرآن؛ چ 2، تهران: شرکت چاپ و نشر بین الملل، 1386 ش
26. خطیب، عبد الکریم‏؛ التفسیر القرآنى للقرآن‏؛ بی‌جا: بی‌نا، بی‌تا.
27. دروزة، محمد عزت؛ التفسیر الحدیث‏: ترتیب السور حسب النزول؛ قاهرة‏: دار إحیاء الکتب العربیة، 1383 ق.
28. درویش، محیى الدین‏؛ اعراب القرآن و بیانه‏؛ سوریة‏: دار الارشاد، 1415 ق.
29. دعاس، احمد عبید؛ حمیدان، احمد محمد؛ قاسم، اسماعیل محمود‏؛ اعراب القرآن الکریم‏؛ دمشق‏: دار المنیر و دار الفارابى‏، 1425 ق.
30. زحیلی، وهبة بن مصطفی؛ التفسیر المنیر‏؛ بیروت- دمشق‏: دار الفکر المعاصر، 1418 ق.
31. زمخشری، محمود بن عمر؛ الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل‏؛بیروت‏: دار الکتاب العربی‏، 1407 ق.
32. سلطانعلیشاه، سلطان محمد بن حیدر؛ تفسیر بیان السعادة فى مقامات العبادة؛ بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات‏، 1408 ق‏.
33. سیوطی‏، عبدالرحمن بن ابی بکر؛ الاتقان فی علوم القرآن‏؛ چ2، بیروت: دار الکتاب العربى‏، 1421 ق.
34. شرف‌ الدین، جعفر؛ الموسوعة القرآنیة، خصائص السور؛ بیروت: دار التقریب بین المذاهب الاسلامیة، 1420 ق‏.
35. شریف لاهیجی، محمد بن علی؛ تفسیر شریف لاهیجی‏؛ تهران: دفتر نشر داد، 1373 ش‏.
36. صابونی، محمدعلی؛ قبس من نور القرآن الکریم؛ دمشق: دار القلم، 1409 ق.
37. صافى، محمود‏؛ الجدول فى اعراب القرآن؛ دمشق: دار الرشید مؤسسة الإیمان‏، 1418 ق.
38. طباطبایی، سید محمدحسین؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛ قم‏: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین، 1417 ق.
39. طبرسی، فضل بن حسن؛ تفسیر جوامع الجامع‏؛ تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1377 ش.
40. ______________؛ مجمع البیان فى تفسیر القرآن‏؛ تهران‏: انتشارات ناصرخسرو، 1372 ش.
41. طنطاوی، سید محمد؛ التفسیر الوسیط للقرآن الکریم؛ قاهره، دار نهضة مصر للطباعة و النشر، 1997 م.
42. طوسی، محمد بن حسن؛ التبیان فى تفسیر القرآن‏؛ بیروت: دار احیاء التراث العربى، بی‌تا.
43. عکبری، عبدالله بن حسین‏؛ التبیان فى اعراب القرآن‏؛ عمان- ریاض: بیت الافکار الدولیة‏، بی‌تا.
44. فخر رازی، محمد بن عمر؛ مفاتیح الغیب؛ بیروت‏: دار احیاء التراث العربى، 1420 ق.
45. فراهیدی، خلیل بن احمد؛ کتاب العین‏‏؛ قم‏: نشر هجرت‏، 1409 ق.
46. فضل الله، سید محمدحسین؛ تفسیر من وحی القرآن؛ بیروت: دار الملاک للطباعة والنشر، 1419 ق.
47. فیض کاشانى، محمدمحسن بن شاه­مرتضی‏؛ الاصفی فى تفسیر القرآن‏؛قم: دفتر تبلیغات اسلامی‏، 1418 ق‏‏.
48. قرشی بنابی، سید علی‌اکبر؛ تفسیر احسن الحدیث‏؛ تهران: بنیاد بعثت‏، 1377 ش. ‏
49. قرطبى، محمد بن احمد؛ الجامع لاحکام القرآن‏؛تهران: انتشارات ناصرخسرو، 1364 ش. ‏
50. قطب، سید؛ فی ظلال القرآن؛ بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1386 ق.
51. کاشانى، فتح الله بن شکر الله؛ تفسیر منهج الصادقین‏؛ تهران: کتاب‌فروشی محمدحسن علمی‏، 1336 ش‏.
52. گلجانی امیر خیز، ایرج؛ نگرش سیستمی به ساختار سوره‌های قرآن؛تهران: نشر ماهرنگ، 1384 ش.
53. لطفی‌پور ساعدی، کاظم؛ «درآمدی به سخن کاوی»؛مجله زبان‌شناسی، ش17، 1371 ش.
54. مدرسی، سید محمدتقی؛ من هدی القرآن‏؛ تهران‏: دار محبى الحسین‏، ‏1419 ق.
55. مدنی، محمد؛ المجتمع الاسلامی کما تنظمه سورة النساء؛ مصر: بی­نا، 1991 م.
56. مراغی، احمد بن مصطفی‏؛ تفسیر المراغی‏؛ بیروت: دار احیاء التراث العربى‏، بی‌تا.
57. مصطفوی، حسن‏؛ التحقیق فى کلمات القرآن الکریم‏؛ چ3، بیروت- قاهرة: دار الکتب العلمیة، 1430 ق‏.
58. معرفت ، حامد؛ نظریه غرض محوری در انسجام سوره‌های قرآن؛ تهران، دانشگاه قرآن و حدیث، 1395 ش.
59. معرفت، محمدهادی؛ التمهید فی علوم القرآن؛ قم: التمهید، 1428 ق.
60. ___________؛ علوم قرآنى؛ چ4، قم: التمهید، 1381 ش.
61. مغنیه، محمدجواد؛ تفسیر الکاشف‏؛ تهران‏: دار الکتب الإسلامیة، 1424 ق.
62. مکارم شیرازی، ناصر؛ تفسیر نمونه؛ تهران: دار الکتب الاسلامیة، 1379 ش.
63. نزال، عمران سمیح‏؛ الوحدة التاریخیة للسور القرآنیة؛ دمشق‌- عمان‏: دار القراء‌- دار قتیبة، 1427 ق.
64. واحدی، علی بن احمد؛ اسباب نزول القرآن؛ بیروت، دار الکتب العلمیة، 1411 ق‏.
65. هاشمی، احمد؛ جواهر البلاغة؛ قم: مکتب الاعلام الاسلامی، 1375 ش.