تأملّی در اعتبار و کارآمدی معیارهای نقد متن حدیث نزد اهل سنّت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشگاه فردوسی مشهد

2 دانشجوی دکتری معارف اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد(نویسنده مسئول)

چکیده

حدیث معتبر از اصلی‌ترین منابع دینی مسلمانان است. امّا از آن رو که در سدۀ نخست، روایات پیامبر (ص) به آسیب‌هایی چون وضع، سهو و تصحیف گرفتار آمد، عالمان حدیث‌شناس در مواجهه با مشکل یاد شده، افزون بر کاوش‌های رجالی و طرح مباحث درایه، به نقد متن حدیث نیز پرداختند و در این راستا معیارهایی مطرح کرده‌اند. به نظر می‌رسد برخی از این ضوابط که از سوی اهل سنّت مشخص شده‌اند، خود با چالش‌های مبنایی و یا ناکارآمدی روبرو هستند.
این پژوهش کوشیده است گامی در این زمینه فرا پیش نهد و برخی از معیارهای مطرح شده از قبیل رکاکت، ظلمانی بودن سخن، شباهت آن به سخنان پزشکان، تعارض با سخنان دیگر انبیا، دلالت بر کرامت غیر پیامبر (ص) و تمجید عقل را در معرض بررسی و بازخوانی قرار دهد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Meditations on authority and efficacy of the criteria of criticizing the Texts of Hadith in Sunnism

نویسندگان [English]

  • Hasan Naqi Zadeh 1
  • Hamid Reza Saeedi 2
1 Associate professor at Ferdowsi University of Mashad, Iran.
2 PhD student of Islamic Sciences at Ferdowsi University of Mashad, Iran.
چکیده [English]

Authentic Hadith is the most principal source among the religious resources of Muslims. To get rid of the problems as the fabrication of Hadith, forgetting and Tashif (little change in the words and letters of the Hadith), Hadith scholars beside the Rijal studies and undrstanding of Hadith, started to criticize the texts of the hadiths and meanwhile they have proposed criteria of criticizing the Hadith texts. But it seems that some of these criteria and conditions suggested by Sunni scholars are not of good efficacy and are somewhat challengeable. In this research we have tried to evaluate some of these criteria as being the hadith as Vulgar (Rekaakat), ambiguousness of the Hadiths, its similarity to the sayings of doctors, its contradicting with the sayings of other prophets, its signifying that non-prophets are holy and glorifying the reason.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Hadith
  • criticizing the text of the Hadith
  • criteria of criticizing the Hadith
  • Sunni people (Ahl al-Sunnah)
  1. ـ‌ قرآن کریم؛ ترجمه: محمد مهدی فولادوند، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1377 ش.

    1. 1.  ابن اثیر، عزالدین علی؛ اسد الغابة فی معرفة الصّحابة؛ بیروت: دار الفکر، 1409 ق.

    2. ابن بابویه، محمد بن علی؛ التّوحید؛ تصحیح‌: هاشم حسینی، قم: جماعه المدرسین فی الحوزه العلمیة، 1387 ش.

    3. ـــــــــ؛ عیون اخبار الرضا؛ به اهتمام مهدی حسینی لاجوردی، قم: انتشارات جهان، 1377 ش.

    4. ابن جوزی، عبد الرحمن بن علی؛ الموضوعات؛ مدینه: مطبعة عبدالرحمن محمد عثمان، 1386 ق/ 1966 م.

    5. ابن خلدون، عبدالرحمن بن محمد؛ مقدمة تاریخ العبر؛ بیروت: دار الاحیاء التراث العربی، 1988 م.

    6. ابن قیم الجوزیة، محمد بن ابی بکر؛ المنار المنیف؛ تحقیق: احمد عبدالشافی، بیروت: دار الکتب العلمیة، 1408 ق.

    7. ــــــــــ؛ الطب النبوی؛ تصحیح: محمد کریم بن سعید راجح، بیروت: دار الندی، 1993 م.

    8. ابوحاتم رازی، عبدالرحمن؛ الجرح و التعدیل؛ حیدر آباد دکن: مطبعه مجلس دایرة المعارف العثمانیه، 1371 ق.

    9. ابوریه، محمود؛ اضواء علی السنـﺔ المحمدیة او دفاع عن الحدیث؛ قم: انصاریان، 1383 ش.

    10. ادلبی، صلاح الدین بن احمد؛ منهج نقد المتن عند علماء الحدیث النبوی؛ بیروت: دار الآفاق الجدیدة، 1403 ق.

    11. البانی، محمدناصرالدین؛ سلسلة الاحادیث الضعیفة و الموضوعة؛ بیروت: المکتب الاسلامی، 1392 ق.

    12. امین، احمد؛ ظهر الاسلام؛ قاهرة: دار الفکر العربی، 2004 م.

    1. 13.  امینی النجفی، علامه عبدالحسین؛ الغدیر فی الکتاب و السنـﺔ و الادب؛ بیروت: دار الکتاب العربی، 1397 ق.
    2. 14.  بخاری، محمد بن اسماعیل؛ الجامع المسند الصحیح؛ تحقیق: محمد زهیر بن ناصر، بیروت: دار القلم، 1407 ق.

    15. ــــــــ؛ الطّبّ النبوی؛ تحقیق: عبدالغفار سلیمان البنداوی، بیروت: دار الجیل، 1990 م.

    16. ثابت فتدی، محمد، و دیگران؛ دائرۀ المعارف الاسلامیة؛ ج3 و7، وزارة المعارف، تهران: بوذرجمهری، 1966 م.

    17. خطیب، محمد عجاج، السنـﺔ قبل التدوین؛ الطبعـﺔ السابعة، بیروت: دار الفکر، 1421 ق.

    18. خطیب بغدادی، احمد بن علی؛ الکفایة فی علم الرّوایة؛ بیروت: دار الکتاب العربی، 1405 ق.

    19. دمینی، مسفر عزم الله؛ مقاییس نقد متون السّنّة؛ ریاض: بی‌نا، 1404 ق.

    20. دیاب، عبدالحمید؛ مع الطب فی القرآن الکریم؛ احمد قرقوزه، دمشق: مؤسسه علوم قرآن، 1402 ق/ 1982 م.

    21. سالم الحاج، ساسی؛ نقد الخطاب الاستشراقی؛ بیروت: دار المدار الاسلامی، 2002 م.

    22. سباعی، مصطفی؛ السنة و مکانتها فی التشریع الاسلامی؛ بیروت: دار الوراق، 1421 ق.

    23. سبحانی، جعفر؛ «نقد محتوایی حدیث»؛ علوم حدیث، ش16، 1379 ش.

    1. 24.  سلیمانی، ابوالحسن مصطفی؛ الجواهر السلیمانیة علی المنظومة البقونیة؛ مأرب: دار الحدیث، 1426 ق.

    25. سیوطی، عبدالرحمن؛ اللئالی المصنوعة فی الاحادیث الموضوعة؛ بیروت: دار الکتب العلمیة، 1417 ق.

    26. ـــــــ؛ تدریب الراوی فی شرح تقریب النواوی؛ ریاض: مکتبة الریاض الحدیثة، 1392 ق/ 1972 م.

    27. ـــــــ؛ غایة الاحسان فی خلق الانسان؛ تحقیق: مرزوق علی ابراهیم، قاهره: دار الفضیلة، 1987 م.

    28. شافعی، محمد بن ادریس؛ الرّسالة؛ تحقیق: احمد محمد شاکر، قاهره: مصطفی البابی الحلبی و اولاده، 1940 م.

    29. طباطبایی، سید محمد حسین؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛ تهران: دار الکتب الاسلامیه، 1371 ش.

    30. ـــــــ؛ المیزان؛ ترجمه: موسوی همدانی، تهران: بنیاد علمی و فکری علامه طباطبایی، 1370 ش.

    31. طوسی، شیخ ابوجعفر محمد بن حسن؛ الامالی؛ قم: دار الثقافة، 1414 ق.

    32. عتر، نور الدین؛ منهج النقد فی علوم الحدیث؛ دمشق: دار الفکر، 1997 م.

    33. علامه حلی، حسن بن یوسف؛ کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد؛ تهران: کتابفروشی اسلامیه، 1398 ق.

    34. ـــــــ؛ نهج الحق و کشف الصدق؛ قم: مؤسسة دار الهجرة، 1407 ق.

    35. قاسمی، محمد جمال الدین؛ قواعد التحدیث من فنون مصطلح الحدیث؛ تحقیق: محمد بهجة بیطار، مصر: دار الاحیاء الکتب العربیة، 1380 ق.

    36. کشی، ابوعمرو محمد بن عمر؛ الرجال؛ تصحیح: حسن مصطفوی، مشهد: 1348 ش.

    37. مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی؛ بحار الانوار؛ تهران: دار الکتب الاسلامیه، 1376 ش.

    38. مسعودی، عبدالهادی؛ وضع و نقد حدیث؛ تهران: سمت، 1388ش.

    39. مسعودی، علی بن حسین؛ تاریخ مسعودی؛ تحقیق: محمد محیی الدین، بیروت: المکتبة الاسلامیة، بی‌تا.

    40. مسلم بن الحجاج؛ الجامع الصحیح (صحیح مسلم)؛ بیروت: دار الجیل و دار الآفاق الجدیدة، بی‌تا.

    41. معین، محمد؛ فرهنگ فارسی (متوسط چ8، تهران: مؤسسه انتشارات امیرکبیر، 1371 ش.

    42. مهریزی، مهدی؛ «نقد متن (1) (پیشینه‌ی تاریخی)»؛ علوم حدیث، ش 26، زمستان 1381 ش.

    43. ــــــ؛ «نقد متن (2) (حجیت و اعتبار، ضوابط و قواعد)»؛ علوم حدیث، ش 30، 1382 ش.

    44. نفیسی، زهرا (شادی)، «علامه طباطبایی و حدیث: روش شناسی نقد و فهم حدیث از دیدگاه علامه طباطبایی در المیزان»؛ تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، 1384 ش.

    45. وزیری فرد،محمد جواد؛ «مبانی وضع شناسی در الموضوعات ابن جوزی»؛ علوم حدیث، ش12، 1388 ش.