جریان شناسی باطن‌گرایی در تفاسیر اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار دانشگاه شهید چمران اهواز

چکیده

از نخستین دوران نگارش تدوین تفاسیر، تفسیرهای گوناگونی از قرآن کریم با رویکردهای متفاوت شکل گرفته‌اند. در این میان، تفسیر باطنی و جریان باطنیه که بر ابعاد درونی و باطنی وحی الهی تأکید داشته اند و گاه ابعاد ظاهری آن ها را نادیده می¬گرفتند، قابل تأمّل است. یکی از ویژگی¬های مهم قرآن که در منابع روایی امامیّه و اهل سنّت نیز بر آن تأکید شده ، مقوله ی «ظهر و بطن» است؛ بدین معنا که افزون بر معنای ظاهری و لغوی واژگان، معنای ژرف و پنهان‌تری نیز در عبارات وحی نهفته است که فهم آن ها نیاز به شناخت خاص و اتّخاذ ملاک‌های ویژه‌ای دارد.
 این نوشتار ضمن نگاهی گذرا به موضوع باطن در قرآن و چیستی آن براساس شواهد نقلی و نشان دادن دیدگاه¬های عمده در خصوص جایگاه معانی باطنی آیات و رابطه ی آن با معانی ظاهری، درصدد است به تحلیل و ارزیابی آن ها بپردازد و در نهایت، به این نتیجه رسیده است که دیدگاه صحیح، دیدگاهی است که معانی باطنی و معانی ظاهری را از حیث اهمیّت و اعتبار، هم سان یکدیگر بداند.