رهیافتی بر خاستگاه پدیداری روایت «أُمِرْتُ أَن أُقَاتِلَ النَّاسَ حَتَّى یَقُولُوا: لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّه» (با تأکید بر روش ابداعی خوتیر ینبل در تحلیل اسنادی آن)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای الهیات - علوم قرآن و حدیث، دانشکده علوم انسانی دانشگاه اراک، اراک، ایران.

2 استاد گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکدة علوم انسانی، دانشگاه اراک، اراک، ایران

3 دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه اراک، اراک، ایران.

10.30512/kq.2023.19835.3638

چکیده

هدف: مسئله خاستگاه پیدایش روایات در نگاه مستشرقان، علی‌رغم گذشت یک سده، از مباحث نوپدید در مطالعات حدیثی معاصر تلقی می‌گردد؛ به گونه‌ای که بازشناخت شیوه آنان در ارزیابی روایات، از ضرورت این امر گواهی می‌دهد. در پژوهش حاضر تلاش بر آن است تا با خوانشی مجدد از مصادر روایی و اتکا بر شیوه مستشرقان، به تاریخ‌گذاری روایت «امرت ان اقاتل الناس» پرداخته شود و از این رهگذار تبیین گردد که یافتن راوی مشترک در تعیین حد زمانی نشر روایت، کدامین دوره را نخستین خاستگاه ترویج آن معرفی می‌کند.
روش پژوهش: شیوه پژوهش در نوشتار حاضر، توصیفی‌ـ تحلیلی و سطح تحلیل نیز، تحلیل اسنادی‌ـ دلالی با رویکرد قواعد تاریخ‌گذاری درون‌متنی و برون‌متنی است. در این پژوهش با فیش‌برداری کتابخانه‌ای‌ـ استنادی، نخست اطلاعات خارج از متن گردآوری شده است. در گام دوم نیز با دسته‌بندی گزاره‌ها و اسناد روایت در جوامع روایی فریقین، به تاریخ‌گذاری درونی آن پرداخته شد. در نهایت با یافتن راوی مشترک حد زمانی پیدایش و نشر روایت تعیین گردید.
یافته‌ها: تحلیل محتوایی روایت مورد بحث، از رشد فزآینده متن در منابع متأخر حکایت می‌کند که به نظر می‌رسد بتوان گسترش روایت به تناسب درخواست توجیه‌گران، تسامح مدونان در گردآوری احادیث ‌و... را عواملی اثربخش در رشد متنی روایت تلقی نمود. از سوی دیگر تحلیل فرازهای چالشی روایت، قتال با مطلق کفار را تأیید نمی‌کند؛ زیرا فرض این مدلول از حدیث، در تعارض کامل با معیارهای نقد متنی است. همچنین یافتن راوی مشترک (ابن شهاب) در اسناد و حضور قرائن دال بر شکل‌گیری اعتراضات به جهادِ دعوت در دوره زیست وی، از توسع روایت در عصر فتوحات امویان حکایت می‌کند.
نتیجه‌گیری: بر پایه مطالعات انجام‌پذیرفته پیرامون ارزیابی بافت گفتمانی نشر روایت، باید دانست که مشروعیت‌بخشی بر اقدامات خلفا و نیز تحریک افراد به منظور حضور موثر آنان در فتوحات، از جمله عوامل دخیل در همانندسازی گزاره مورد بحث به شمار می‌رود. اما تقویت این احتمال که در آغاز، روایت به صورت غیرضابطانه نقل شده باشد و راویان و مدونان نسل‌های پسینی در فرآیند مقبولیت‌بخشی به فتوحات، آن را مخدوش نقل کرده باشند، چندان دور از ذهن به نظر نمی‌رسد. در نهایت با توجه به روایات اسباب صدور، می‌توان گفت که اساساً روایت مذکور در راستای حقیقتی دیگر بیان شده و بر مفاهیمی همچون اجتناب از قتل، خونریزی و تعیین حدود آن در میان مسلمانان استوار است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Studying the origin of the hadith "I was ordered to fight the people until they say there is no god but Allah." through the Creative Method of Khotir Juynboll

نویسندگان [English]

  • Fatemeh Ahmadi 1
  • Ali hasanbeygi 2
  • Fatemeh Dastranj 3
1 PhD student of theology – Quranic and Hadith Hadith Sciences. Faculth of Humanities. Arak University. Arak. Iran.
2 Profesor. Faculty member of theology department – Quranic and Hadith Sciences. Faculth of Humanities. Arak University. Arak.
3 Associate Professor. Faculty member of theology department – Quranic and Hadith Sciences. Faculth of Humanities. Arak University. Arak. Iran.
چکیده [English]

Emergence of narratives and the dating of documents, from the perspective of Orientalists, is considered one of the new discussions in contemporary hadith studies. Recognizing their methods in evaluating narratives underscores the necessity of this matter, as accepting or rejecting their results will not be possible without familiarity with the approaches of Western hadith scholars. This research, with a shared focus on the document and text of the narrative "I was commanded to fight the people until they say there is no god but Allah ", seeks to evaluate the question of which period is identified as the first temporal origin for the propagation of this narrative through the application of Juynboll's method on the narrative and finding common links. This paper aims to fill the gap in studies regarding the analysis of this narrative in the sources of both sides by evaluating the hadith using a combined approach. By employing a descriptive-analytical method, it reached the conclusion that the document and content analysis of the narrative reveal the weaknesses of the chain and its excessive spread during the era of the Umayyad Caliphs’ conquests. Additionally, the solitary transmission of the narrative in Shia sources and its transfer in the writings of "Sheikh Saduq" and "Sheikh Tusi" as the earliest narrative sources are among the most significant outcomes of this combined analysis. 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Contexts of Hadith (islamic narratives)
  • G H A Juynboll
  • Common link
  • Hadith sources
  • The narrative "I was commanded to fight the people until they say there is no god but Allah"
قرآن کریم.
آقایی، سیدعلی. (1385). تاریخ‌گذاری روایات بر مبنای تحلیل إسناد: نقد و بررسی روش‌شناسی خوتیر ینبل. علوم حدیث، 11(3)، پیاپی: 41، 145-168.
آقایی، سیدعلی. (1390). تاریخ‌گذاری احادیث بر مبنای روش تحلیل ترکیبی إسنادـ‌ متن: امکانات و محدودیت‌ها. صحیفه مبین، 17(2)، پیاپی: 50، 103-142.
ابن ابی‌جمهور، محمد بن‌ زین‌الدین. (1405). عوالی ‌اللئالی‌. تصحیح: مجتبی عراقی، دار سیدالشهداء.
ابن‌اثیر، علی بن محمد. (1386). الکامل فی ‌التاریخ. دار صادر.
ابن‌حبان، محمد بن ‌حبان. (بی‌تا). المجروحین من المحدّثین و الضعفاء و المتروکین. تحقیق: محمود ابراهیم زاید، بی‌نا.
ابن‌حبان، محمد بن ‌حبان. (1414). صحیح ابن‌حبان. تحقیق: شعیب الأرنوؤط، مؤسسة الرسالة.
ابن‌حبیب، محمد بن ‌حبیب. (1361). المحبر. مطبعة الدائرة.
ابن‌حجر عسقلانی، احمد بن علی. (بی‌تا). فتح‌ الباری. دار المعرفة.
ابن‌حجر عسقلانی، احمد بن علی. (1415). تقریب ‌التهذیب. تحقیق: مصطفی عبدالقادر عطا، دار الکتب العلمیة.
ابن‌حنبل، احمد بن ‌علی. (بی‌تا). المسند. دار صادر.
إبن‌حنبل، احمد بن‌ علی. (1421). مسند الإمام أحمد بن‌ حنبل. تحقیق: شعیب الأرنوؤط و عادل مرشد، مؤسسة الرسالة.
ابن‌عربی، محمد بن ‌عبدالله. (بی‌تا). أحکام‌ القرآن. تحقیق: محمد عبدالقادر عطا، دار الفکر.
ابن ماجه قزوینی، محمد‌ بن  یزید. (بی‌تا). سنن‌ إبن ‌ماجه. تحقیق: محمدفؤاد عبدالباقی، دار الفکر.
ابن‌منده، محمد بن ‌اسحاق. (1406). الإیمان. تحقیق: علی ‌بن‌ محمد بن‌ ناصر‌ الفقیهی، مؤسسة ‌الرسالة.
ابن‌منظور، محمد بن مکرم. (1414). لسان العرب. تصحیح: جمال‌الدین میردامادی، دار الفکر.
ابن‌هشام، عبدالملک. (1383). السیرة ‌النبویة. تحقیق: محمد محی‌الدین عبدالحمید، بی‌نا.
ابوالفرج اصفهانی، علی بن الحسین. (بی‌تا). مقاتل الطالبیین. بی‌نا.
ابوداود سجستانی، سلیمان ‌بن ‌اشعث. (1410). سنن‌ أبی‌داود. تحقیق: سعید محمد اللحام، دار الفکر.
احمدی، محمدمحسن. (1397). مطالعات حدیثی و زبان‌شناسی تاریخی. دانشگاه قم.
بحرانی ‌اصفهانی، عبد الله ‌بن‌ نور الله. (1382). عوالم‌ العلوم و المعارف ‌الأحوال. مؤسسة الإمام ‌المهدی (عج).
بخاری، محمد بن‌ اسماعیل. (1401). صحیح البخاری. دار الفکر.
بروجردی، آقاحسین. (1386). جامع أحادیث ‌الشیعة. فرهنگ سبز.
بغوی، حسین ‌بن‌ مسعود. (1403). شرح ‌السنة. تحقیق: شعیب الأرنوؤط و محمد زهیر الشاویش، المکتبة الإسلامی.
بلاغی، محمدجواد. (1431). الرحلة المدرسیة. تحقیق: محمدالحسون، مرکز العالی للعلوم و الثقافة الإسلامیة.
بیهقی، احمد بن‌ الحسین. (بی‌تا). السنن‌الکبری. دار الفکر.
بیهقی، احمد بن ‌الحسین. (1405). دلائل‌ النبوة. تحقیق: عبدالمعطی قلعجی، دار الکتب العلمیة.
پارسا، فروغ. (1388). حدیث در نگاه خاورشناسان ـ بررسی و تحلیل مطالعات حدیث‌شناختی هارالد موتسکی، دانشگاه الزهراء‌(س).
پورت، جان‌دیون. (1334). عذر تقصیر به پیشگاه محمد و قرآن. ترجمه: سیدغلامرضا سعیدی، شرکاء.
ترمذی، محمد بن‌ عیسی. (1403). سنن‌الترمذی. تحقیق: عبدالرحمن محمد عثمان، دار الفکر.
جوادی‌آملی، عبدالله. (1387). اصول حاکم بر روابط بین‌الملل نظام اسلامی. حکومت اسلامی، 13(2)، 5-36.
حسن‌بیگی، علی. (1396). جایگاه و نقش باورهای کلامی در نقد حدیث و آسیب‌های آن. مطالعات فهم حدیث، 3(2)، پیاپی: 6، 123-143. https://doi.org/10.30479/mfh.2017.1164
حسن‌بیگی، علی؛ دست‌رنج، فاطمه و احمدی، فاطمه. (1400). بررسی نقش رویدادها بر پدیداری حدیث؛ مطالعه موردی: فتوحات صدر اسلام و روایت «أمرت أن اقاتل الناس...»، مطالعات تاریخی جنگ، 5(4)، پیاپی: 18، 119-140. https://dor.isc.ac/dor/20.1001.1.25887033.1401.5.4.6.1
خویی، سید ابوالقاسم. (1413). معجم رجال ‌الحدیث. بی‌نا.
دارمی، عبدالله ‌بن رحمن. (1349). سنن‌ الدارمی. مطبعة الحدیثیة.
ذهبی، محمد بن ‌احمد. (1382). میزان ‌الإعتدال. تحقیق: علی‌محمد البجاوی، دار المعرفة.
رازی، ابن ‌ابی‌‌حاتم. (1372). الجرح و التعدیل. دار احیاء التراث العربی.
رضا، محمّدرشید. (1990). التفسیر القرآن الحکیم(تفسیر المنار). الهیئة المصریة العامة للکتاب.
رفعت، احمد. (2014). النبی المسلح، الوثاق السریة للحرکات الإسلامیة فی مصر. بی‌نا.
ریعان، معصومه. (1395). تاریخ‌گذاری احادیث مذمت حضور اجتماعی زنان در منابع فریقین بر اساس روش ترکیبی تحلیل اسناد و متن. رساله دکتری، رشته علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه قم.
شاخت، یوزف. (1393). ارزیابی تاریخ‌گذاری احادیث. ترجمه: سیدعلی آقایی. حکمت.
شافعی، محمد بن ادریس. (1410). الأم. دار المعرفة.
شهیدثانی، زین‌الدین ‌بن‌ علی. (1422). روض‌الجنان. بوستان کتاب.
شیری، مرجان و نیل‌ساز، نصرت. (1399). واکاوی قواعد مشترک در شیوه‌های نقد حدیث مسلمانان و روش‌های تاریخ‌گذاری روایات خاورشناسان. مطالعات تاریخی قرآن و حدیث، 26(1)، پیاپی: 67، 251-282.
شیرین‌کار موحد، محمد و اکبری، محسن. (1395). بازخوانی آراء مفسران سده اخیر در آیات جهاد. مطالعات تفسیری، 7(3)، پیاپی: 27، 45-66.
صالحی نجف‌آبادی، نعمة ‌الله. (1382). جهاد در اسلام. نی.
صدوق، محمد بن ‌علی. (1378). عیون أخبار الرضا علیه‌ السّلام. تحقیق: مهدی لاجوردی، جهان.
صدوق، محمد بن ‌علی. (1403). معانی ‌الأخبار. تحقیق: علی‌اکبر غفاری، دفتر انتشارات اسلامی.
صدوق، محمد بن ‌علی. (1406). ثواب الأعمال و عقاب‌ الأعمال. دار الشریف ‌الرضی.
صدوق، محمد بن ‌علی. (1372). ترجمه عیون أخبار الرضا‌(ع). مترجم: علی‌اکبر غفاری و حمیدرضا مستفید، صدوق.
صنعانی، عبدالرزاق. (بی‌تا). المصنف. تعلیق: حبیب‌الرحمن الأعظمی، منشورات المجلس العلمی.
طبری، محمد بن ‌جریر. (بی‌تا). تاریخ ‌الطبری. مؤسسة ‌الأعلمی للمطبوعات.
طحاوی، احمد بن ‌محمد. (1416). شرح ‌معانی ‌الآثار. تحقیق: محمد زهری النجار، دار الکتب العلمیة.
طوسی، محمد بن‌ حسن. (1414). الأمالی. دار الثقافة.
طوسی، محمد بن حسن. (1420). الخلاف. تحقیق: سیدعلی خراسانی و سیّدجواد شهرستانی و مهدی نجف، مؤسسه النشر الإسلامی.
طیالسی، سلیمان‌ بن ‌داود. (1419). مسند أبی‌داود الطیالسی. تحقیق: محمد بن ‌عبدالمحسن الترکی، دار الهجر.
علامه‌‌حلی، حسن‌ بن‌ یوسف. (1982). نهج‌ الحق و کشف ‌الصدق. دار الکتب اللبنانی.
علامه‌‌حلی، حسن‌ بن‌ یوسف. (1414). تذکرة ‌الفقهاء. مؤسسة آل ‌البیت(ع) لإحیاء التراث.
عینی، بدرالدین محمود. (بی‌تا). عمدة القاری. دارإحیاء التراث العربی.
فراهیدی، خلیل بن احمد. (1409). العین. هجرت.
فرهمندپور، فهیمه و شاهسون، علی‌اصغر. (1398). بررسی تاریخی جهاد ابتدایی در عصر رسول خدا (ص). تاریخ اسلام و ایران، 29(41)، پیاپی: 131، 91-116. https://doi.org/10.22051/hii.2019.3177.
قاسم‌پور، محسن و شیرین‌کار موحد، محمد. (1396). بررسی سندی و دلالی حدیث «أمِرتُ أن اُقَاتِلَ النَّاس...». پژوهش‌های قرآن و حدیث، 50(1)، 101-121. https://doi.org/10.22059/jqst.2017.225788.668797
قمی، علی ‌بن ابراهیم. (1404). تفسیر القمی. تحقیق: طیب موسوی جزائری، دار الکتاب.
کلینی، محمد ‌بن ‌یعقوب. (1407). الکافی. تصحیح: علی‌اکبر غفاری و محمد آخوندی، دار الکتب الإسلامیة.
گلدزیهر، ایگناس. (1946). العقیدة و الشریعة فی الإسلام. دار الرائد العربی.
گلدزیهر، ایگناس؛ شاخت، یوزف و فان‌اس، موتسکی. (1393). تاریخ‌گذاری حدیث: روش‌ها و نمونه‌ها. به کوشش: سید علی آقایی، حکمت.
مامقانی، عبدالله. (1428). مقباس الهدایة فی علم الدرایة. تحقیق: محمدرضا مامقانی، دلیل ما.
مبارکفوری، عبدالسلام. (1422). سیرة الإمام‌ البخاری. تحقیق: عبدالعلیم بن عبدالعظیم البستری، دار العلم الفوائد.
متانت‌پور، محمدتقی. (1393). نقد دیدگاه مستشرقان درباره غزوات پیامبر(ص). تاریخنامه خوارزمی، 2(1)، پیاپی: 5، 101-130.
مجلسی، محمدباقر. (1403). بحار الأنوار. دارإحیاء التراث العربی.
محمد عویس، منصور. (1386). جنگ‌های روانی پیامبر اعظم. ترجمه: احمد بادکوبه؛ رضایی، علی‌اکبر و ناجی رضا، جهاد دانشگاهی.
مسلم ‌بن ‌حجاج نیسابوری. (بی‌تا). صحیح مسلم. دار الفکر.
معارف، مجید و شفیعی، سعید. (1394). درآمدی بر مطالعات حدیثی در دوران معاصر. سمت.
مغربی، قاضی‌نعمان. (1385). دعائم ‌الإسلام. تحقیق: آصف‌ فیضی، مؤسسة آل‌ البیت(ع).
موتسکی، هارالد. (1384). حدیث‌پژوهی در غرب مقدمه‌ای در باب خاستگاه و تطور حدیث. علوم حدیث، 10(4-3)، پیاپی: 37-38، 3-31.
موتسکی، هارالد. (1390). حدیث اسلامی، خاستگاه‌ها و سیر تطور. ترجمه: مرتضی کریمی‌نیا، دار الحدیث.
نجاشی، احمد بن ‌علی. (1416). رجال النجاشی. تحقیق: سیدموسی شبیری‌ زنجانی، مؤسسة النشر الإسلامی.
نسائی، احمد بن شعیب. (1348). سنن‌النسائی. دار الفکر.
نسائی، احمد بن شعیب. (1406). الضعفاء و المتروکین. دارالمعرفه.
نوری، حسین بن محمدتقی. (1408). مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل. مؤسسة آل ‌البیت(ع).
واقدی، محمد بن ‌عمر. (1405). المغازی. تحقیق: مارسدن جونس، دانش اسلامی.
هیوم، رابرت ‌ارنست. (1369). ادیان زنده جهان. ترجمه: عبدالرحیم گواهی، دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
یعقوبی، احمد بن ‌ابی‌ یعقوب. (بی‌تا). تاریخ ‌الیعقوبی. دار صادر.