بازشناسی شخصیت حدیثی «حبابه والبیه»؛ اثبات وثاقت و نقش‌آفرینی وی در انتقال تراث حدیثی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار، گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکده علوم و تحقیقات اسلامی، دانشگاه بین المللی امام خمینی(ره)، قزوین، ایران.

10.30512/kq.2024.21094.3818

چکیده

هدف: حدیث به عنوان دومین منبع شریعت اسلامی از ابتدا مورد توجه بوده است. بررسی تاریخ حدیث نشان می‌دهد که بانوان نیز در حفظ و نقل آن فعال بوده‌اند. این مقاله به بازشناسی شخصیت حدیثی «حبابه والبیه»، بانوی محدثه شیعه که محضر هشت امام معصوم(ع) را درک کرده، می‌پردازد. هدف، تبیین جایگاه او در انتقال تراث حدیثی شیعه و گونه‌شناسی روایات اوست.
روش پژوهش: این پژوهش با روش توصیفی ـ تحلیلی انجام شده است. برای دستیابی به شناخت جامع وی، دو رویکرد اصلی شامل مطالعه و تحلیل دقیق منابع رجالی برای بررسی وثاقت حبابه و راویان طبقه اول او و نیز بررسی و گونه‌شناسی موضوعی روایاتش در جوامع حدیثی شیعه همراه با تحلیل اسناد و محتوا به‌کار گرفته شده است.
یافته‌ها: واکاوی‌های رجالی و بررسی محتوایی احادیث «حبابه والبیه» نشان می‌دهد:
1) بروز کرامات متعدد و جایگاه ویژه او نزد اهل‌بیت(ع)؛ وی احادیث را مستقیماً از ائمه(ع) دریافت و منتشر می‌کرده است. 2) توثیق قوی در منابع رجالی و وثاقت راویان نخست؛ وی به‌شدت توثیق شده و راویانش نیز موثق هستند. 3) گونه‌شناسی موضوعی روایات وی؛ احادیث منقول وی عمدتاً در حوزه‌های امامت و ولایت (13 حدیث)، فضائل شیعیان (5 حدیث) و فقه (2 حدیث) دسته‌بندی می‌شوند. 4) وضعیت اسنادی متنوع روایات وی؛ روایات «حبابه» از حیث وثوق سندی، شامل سه روایت صحیح، یک روایت حسن، سه روایت مسند ضعیف، سه روایت مرسل ضعیف و یک روایت مرفوع ضعیف است و اگرچه برخی روایات وی ضعف سندی دارند، اما اعتبار محتوایی آن‌ها به دلیل همخوانی با آموزه‌های شیعی تقویت می‌شود.
نتیجه‌گیری: از تحقیق حاضر نتایج ذیل بدست آمد: 1) «حبابه والبیه» نه تنها یک راوی، بلکه بانویی عارف، متعبد و دارای ارتباط معنوی عمیق با ائمه(ع) بوده که نقشی مؤثری در انتقال میراث حدیثی شیعه ایفا کرده است. 2) تمرکز روایات او بر امامت و ولایت، نشان‌دهنده جهت‌گیری اعتقادی و تلاش او در ترویج جایگاه ائمه(ع) و هدایت جامعه به سوی ایشان است. 3) احادیثِ مرسلِ حبابه والبیه از حیث موضوعی، بیشتر در زمره‌ احادیثِ ذکر فضائل اهل ‌بیت(ع)، احادیث امامت و ولایت و احادیث فضائل شیعیان است که همان‌ها نیز، به سبب قاعده تسامح در ادله سنن، دارای حجت و اعتبار است. 4) اهمیت محتوای روایات او، حتی در صورت ضعف سند، لزوم پژوهش‌های عمیق‌تر و توجه به ابعاد متنی را فراتر از صرف اعتبار سندی آنها، آشکار می‌سازد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Revisiting the Hadith Personality of Ḥabbābah al-Wālibiyyah; Establishing Her Reliability and Role in Transmitting the Hadith legacy

نویسنده [English]

  • mohammadreza pircheragh
Associate Professor, Department of Quran and Hadith Sciences, Faculty of Islamic Sciences and Research, Imam Khomeini International University, Qazvin, Iran.
چکیده [English]

From the very beginning of the Prophet Muhammad's message, hadiths gained attention as the most important source of divine rulings after the Qur'an. A study of the history of hadiths in both Shia and Sunni traditions reveals that many companions and disciples of the Imams (peace be upon them) endeavored to record and preserve hadiths. Among them, women from the Muhajirun, Ansar, and others played various cultural-social roles and simultaneously transmitted hadiths and narrations. This role continued throughout the early Islam, and the history reports female narrators and hadith scholars whose presence in references to hadith is very prominent. One of these influential but little known women is "Ḥabbābah al-Wālibiyyah."
She was the daughter of Ja'far al-Asadi and a hadith scholar who, due to her exceptionally long life, lived during the time of eight Imams, from Imam Ali (pbuh) to Imam Reza (pbuh) and gained knowledge and narrated from them. Consequently, she is introduced as one of the female hadith narrators in Shi'a biographical reports hadith history books. This research aims to recognize the historical, biographical, and hadith personality of Ḥabbābah al-Wālibiyyah as well as identify the type of her narrations. Employing a descriptive-analytical method and utilizing library resources, the study first introduces Ḥabbābah and then re-examines her status as a hadith narrator and categorizes her narrations thematically. In this regard, the hadiths collected from her in each area are categorized under different titles, and then their content is explained. As the findings of this research indicate, firstly, her biographical reports are trustworthy in Shia sources. Secondly, her primary students and narrators are also considered reliable and of high standing. Thirdly, in terms of the themes, her hadiths, concern Imamate and Wilayah, virtues of Shi'as, and jurisprudence, which signifies her profound interest in and knowledge of the exalted status of the Shi'a Imams. Fourthly, in terms of reference, her hadiths are reliably marked; three hadiths are authentic, one is good, three are weak but have complete chain of narrators, three are weak with a missing initial narrator), and one is weak with a higher authority as one of its narrators.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Female hadith scholars
  • Hadith
  • Typology of hadiths
  • Ḥabbābah al-Wālibiyyah
  • Biographical evaluation of hadith narrators

مراجع

ـ قرآن کریم. (1384). ترجمه: محمد مهدی فولادوند. پیام عدالت.
ابن بابویه، محمد بن علی. (1362 الف). الخصال. دفتر انتشارات اسلامی.
ابن بابویه، محمد بن علی. (1362 ب). صفات الشیعة. أعلمی.
ابن بابویه، محمد بن علی. (بی‌تا). فضائل الشیعة. أعلمی.
ابن بابویه، محمد بن علی. (1405). کمال الدین و تمام النعمة. تصحیح: على اکبر غفاری، مؤسسة النشر الاسلامی.
ابن بابویه، محمد بن علی. (1413). من لا یحضره الفقیه. دفتر انتشارات اسلامى.
ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی. (1404). تهذیب التهذیب. دار الفکر.
ابن حمزه طوسی، محمد بن على‏. (1419). الثاقب فی المناقب. انصاریان.
ابن داود حلی، حسن بن علی. (1342). الرجال. دانشگاه تهران.
ابن شهر آشوب، محمد بن على‏. (1386). معالم العلماء فی فهرست کتب ‌‌الشیعة. المطبعة ‌الحیدریة.
ابن شهر آشوب، محمد بن على. (1379). مناقب آل أبی طالب علیهم السلام‏. علامه.
ابن شهید ثانی، محمد بن حسن. (1419). إستقصاء الاعتبار فی شرح الإستبصار. مؤسسة آل البیت(ع).
ابن عبد الوهاب، حسین بن عبد الوهاب‏. (بی‌تا). عیون المعجزات. مکتبة الداورى.
ابن غضائری، احمد بن حسین. (1422). الرجال. دار الحدیث.
ابنا بسطام، عبدالله و حسین‏. (1411). طب الأئمة. دار الشریف الرضی.
احمدی میانجی، علی. (1419). مکاتیب الرسول‏. دار الحدیث.
بحرانی، سید هاشم. (1413). مدینة معاجز الأئمة الاثنی عشر و دلائل الحجج على البشر. مؤسسة المعارف الإسلامیة.
بحرانی، سید هاشم. (1411). حلیة الأبرار فی أحوال محمّد و آله الأطهار علیهم السلام‏. مؤسسة المعارف الإسلامیة.
برقی، احمد بن محمد. (بی‌تا). الرجال. دانشگاه تهران.
برقی، احمد بن محمد. (1371). المحاسن. دار الکتب الإسلامیة.
بصری، احمد بن عبدالرضا. (1422). فائق المقال فى الحدیث و الرجال‏. دار الحدیث.
تفرشی، مصطفی بن حسین. (1377). نقد الرجال. موسسة آل البیت(ع).
حافظ برسی، رجب بن محمد. (1422). مشارق أنوار الیقین فی أسرار أمیر المؤمنین علیه السلام‏. اعلمی.
حر عاملی، محمد بن حسن. (1427). الرجال. دار ‌الحدیث.
حر عاملی، محمد بن حسن. (1425). إثبات الهداة بالنصوص والمعجزات. مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
حسینی حلی، حسین ‌بن ‌کمال الدین. (1428). زبدة الأقوال ‌فی ‌خلاصة ‌الرجال‏. دار ‌الحدیث.
حلی، عزّ الدین حسن بن سلیمان. (1424). المحتضر. المکتبة الحیدریة.
خاقانى، على بن حسین‏. (1362). رجال‏. مکتب الإعلام الإسلامی.
خصیبی، حسین بن حمدان. (1419). الهدایة الکبرى‏. البلاغ.
خویی، سید ابوالقاسم. (1413). معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواة. بی‌نا.
خویی، سید ابوالقاسم. (1422). مصباح الأصول. مؤسسة إحیاء آثار الإمام الخویی.
داوری، مسلم. (1416). أصول علم الرجال بین النظریة و التطبیق. مؤلف.
دیلمی، حسن بن محمد. (1427). غرر الأخبار. دلیل ما.
دیلمی، حسن بن محمد. (1424). إرشاد القلوب المنجی من عمل به من ألیم العقاب. تحقیق: هاشم میلانی، دار الأسوة.
راوندی، قطب الدین سعید بن عبدالله. (1409). الخرائج و الجرائح‏. مؤسسه امام مهدى(عج).
راوندی، قطب الدین سعید بن عبدالله. (1407). الدعوات‏. مدرسه امام مهدى(عج).
شبستری، عبدالحسین. (1418). الفائق ‌فی ‌رواة و أصحاب ‌الإمام ‌الصادق. النشر الإسلامی.
شوشتری، محمد تقی. (1410). قاموس الرجال. موسسة النشر الاسلامى‏.
شهید اول، محمد بن مکی. (1418). ذکرى الشیعة فی أحکام الشریعة. مؤسسة آل البیت(ع).
صفار، محمد بن حسن. (1404). بصائر الدرجات فی فضائل آل محمّد صلّى الله علیهم‏. مکتبة آیة الله المرعشی النجفی(ره).
طبرسی، فضل بن حسن‏. (1417). إعلام الورى بأعلام الهدى‏. مؤسسة آل البیت(ع).
طبری آملی، محمد بن جریر. (1413). دلائل الامامة. بعثت.
طریحی ، فخر الدین بن محمد. (1375). مجمع البحرین‏. تصحیح: احمد حسینى اشکورى، مرتضوی.
طوسی، محمد بن حسن. (1411). الغیبة. تصحیح: عباد الله تهرانى و على احمد ناصح، دار المعارف الإسلامیة.
طوسی، محمد بن حسن. (1373). رجال الطوسی. موسسة النشر الاسلامى‏.
طوسی، محمد بن حسن. (1420). فهرست ‌کتب ‌الشیعة ‌و‌ أصولهم ‌و أسماء ‌المصنفین ‌و أصحاب ‌الأصول‏. مکتبة المحقق ‌الطباطبائی.
عباسی زنجانی، موسی. (1439). الجامع فی الرجال. مؤسسة ولیّ العصر.
عده‌ای از علماء. (1423). الأصول الستة عشر. دار الحدیث.
عزیزی، حسین. (1430). الرواة ‌المشترکون ‌بین‌الشیعة‌ و ‌السنة. المجمع ‌العالمی للتقریب.
علامه حلی، حسن ‌بن ‌یوسف. (1381). ترتیب‌ خلاصة الأقوال ‌فی‌ معرفة ‌الرجال‏. آستان قدس رضوى.
علامه حلی، حسن ‌بن ‌یوسف. (1402). رجال‏. الشریف الرضی.
علیاری تبریزی، على بن عبدالله‏. (1412). بهجة الآمال فی شرح زبدة المقال‏. بنیاد فرهنگ اسلامى کوشانپور.
عیاشی، محمد بن مسعود. (1380). تفسیر العیّاشی‏. المطبعة العلمیة.
قمی، (شیخ) عباس. (1390). منتهی الآمال فی تواریخ النبی و الآل. مبین اندیشه.
قمی، علی بن إبراهیم. (1404). تفسیر القمی. دار الکتاب.
کشّی، محمد بن ‌عمر. (1404). اختیار ‌معرفة ‌الرجال‌. موسسة آل ‌البیت(ع).
کلباسی، محمد بن محمدابراهیم. (1422). الرسائل الرجالیة. دار الحدیث.
کلینی، محمد بن یعقوب. (1429). الکافی. دار الحدیث.
کورانی عاملی، علی. (1431). سلسلة القبائل العربیة فی العراق؛ قبیلة بنو أسد بن خزیمة. بی‌نا.
کوفی، فرات بن ابراهیم. (1410). تفسیر فرات الکوفی. وزارة الإرشاد الإسلامی.
مازندرانی حائری، محمد بن اسماعیل. (1416). منتهى المقال فی أحوال الرجال‏. موسسة آل البیت(ع).
مامقانی، عبدالله. (بی‌تا). تنقیح المقال فی علم الرجال – قطع رحلی. بی‌نا.
مامقانی، عبدالله. (1431). تنقیح المقال فی علم الرجال. موسسة آل البیت(ع).
محلاتی، ذبیح‌الله. (بی‌تا). ریاحین الشیعة در ترجمه دانشمندان بانوان شیعه. دار الکتب الإسلامیة.
مجلسى، محمدباقر‏. (1420). الوجیزة ‌فی ‌الرجال‏. همایش بزرگداشت علامه‌ مجلسى(ره).
مجلسى، محمدباقر. (1404). مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول‏. بی‌نا.
مجلسى، محمدباقر. (1403). بحار الأنوار‏. دار إحیاء التراث العربی‏.
مرتضی، سید بسام. (1426). زبدة المقال من معجم الرجال‏. دار المحجة البیضاء.
مزی، جمال‌الدین یوسف. (1408). تهذیب الکمال فی أسماء الرجال. الرسالة.
مظاهری، حسین. (1428). الثقات الأخیار من رواة الأخبار. موسسة الزهراء(س).
مفید، محمد بن محمد. (1413). الإرشاد فی معرفة حجج الله على العباد. کنگره شیخ مفید.
مفید، محمد بن محمد. (1413). الإختصاص‏. المؤتمر العالمى لالفیة الشیخ المفید.
مناوی، محمد عبد الرؤوف. (1415). فیض القدیر شرح الجامع الصغیر من أحادیث البشیر النذیر. دار الکتب العلمیة.
منتجب الدین رازی، علی بن عبیدالله. (1366). الفهرست. کتابخانه آیت الله مرعشى نجفى (ره).
نجاشی، احمدبن‌علی. (1365). رجال ‌النجاشی. موسسة النشر الاسلامى‏.
نراقى، ابوالقاسم‌ بن ‌محمد. (1422). شعب‌ المقال ‌فی‌ درجات ‌الرجال‏. کنگره بزرگداشت محققان نراقى.
نمازی شاهرودی، علی. (1414). مستدرکات ‌علم ‌رجال ‌الحدیث‏. فرزند مؤلف.
نمازی شاهرودی، علی. (1422). مستطرفات ‌المعالی‏. نبأ.
نوری طبرسی، حسین بن محمدتقی. (1408). مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل‏. موسسة آل البیت(ع).
نووی، محیی‌الدین ‌بن ‌شرف. (بی‌تا). المجموع. دار الفکر.
نیلی، علی بن عبدالکریم. (1426). سرور أهل الإیمان فی علامات ظهور صاحب الزمان(عج). دلیل ما.
وحید بهبهانی، محمدباقر. (بی‌تا). تعلیقة على منهج المقال. بی‌نا.

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 18 دی 1402
  • تاریخ بازنگری: 29 فروردین 1403
  • تاریخ پذیرش: 08 اردیبهشت 1403

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار