نقد و بررسی استنادات قرآنی در زمینه چهره شناسی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

استادیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکده علوم و تحقیقات اسلامی، دانشگاه بین‌المللی امام خمینی، قزوین، ایران.

10.30512/kq.2024.20979.3797

چکیده

هدف: کشف سیرت از صورت و رهیابی از برون به درون آدمی، راهکاری ساده و در عین حال، پیچیده برای شناخت انسان است. چهره‌شناسان برای اثبات کارآمدی این روش در شناخت انسان، به آیاتی از قرآن کریم استناد می‎کنند که بررسی این استنادها تا کنون مورد مداقه قرآن‎پژوهان قرار نگرفته است. پژوهش حاضر ضمن ارزیابی مبانی و مستندات  چهره‌شناسان، در صدد پی‌جویی موضع قرآن در این رابطه است.
روش پژوهش: پژوهش پیش‎رو، با روشی توصیفی‌ـ‌تحلیلی به واکاوی استنادهای قرآنی در زمینه چهره‌شناسی پرداخته است تا ضمن بررسی صحت یا عدم صحت ادعاهای مطرح‌شده، دیدگاه تفصیلی قرآن کریم پیرامون امکان یا عدم امکان این نوع شناخت را که از دیرباز تلفیقی از خرافه و واقعیت و افراط و تفریط بوده است، بنمایاند.
یافته‌ها: بر اساس یافته‎های این پژوهش، مبانی چهره‎شناسی، مخالفتی با آیات قرآن ندارد. البته، همسویی قرآن با این مبانی، به معنای پذیرش تمامی گزاره‎های مطرح در چهره‎شناسی نیست.‌ مستندات قرآنی چهره‌شناسان، از سویی غیرجامع بوده و ناظر به تمامی آیات مرتبط نیست و از سوی دیگر، کلی و بدون توضیح در مورد چگونگی ارتباط این آیات با چهره‎شناسی است.
نتیجه‌گیری: آیات مرتبط با چهره، حاکی از تأثیر تغییر رفتار انسان‌ها بر چهره بوده و مؤید انگاره‌های موجود در چهره‌شناسی مبنی بر تأثیر ویژگی‌های جبلّی در رفتار فرد نیست. به عبارت دیگر، اخلاق و رفتار انسان‌ تابع ظاهر خداداد او نیست، بلکه گاهی آثار اخلاق و رفتار او در چهره، قابل ردیابی است. به دلیل تفاوت‌های موجود میان چهره‌شناسی قرآن و چهره‌شناسی متداول، نمی‌توان با استناد به آیات، مؤیدی برای تمامی مباحث مطرح در این زمینه ارائه کرد و با حکمی کلی، به هم‌سویی قرآن با چهره‎شناسی رأی داد.
ضمن آنکه آیات مورد استناد، دال بر تغییر چهره، بر اساس نوع رفتار و انعکاس تغییر رفتار در چهره است. این در حالی است که در برخی شقوق چهره‌شناسی، تغییر چهره بر اساس تغییر رفتار مورد مطالعه نیست و چهره و رفتار ثابتی که از اول با فرد زاده و متولد می‌شود، مورد بررسی قرار می‌گیرد.
از دیدگاه قرآن، رفتارشناسی از طریق ظاهر، اگرچه متفاوت از روش‌ها و رویکرد‌های چهره‌شناسی است؛ اما به هر حال، ممکن و دارای دو اصل کلیدی است؛ اول، نگرش جامع به همه نشانه‌های موجود در ظاهر، در کنار تحلیل عقلی و تهذیب نفسانی و دوم، توجه به تشکیکی‌بودن امکان این نوع شناخت.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Criticism of Quranic references in the field of physiognomy

نویسندگان [English]

  • Melika Bayganian
  • mohammad jamalaldin khoshkhazeh
dAssistant Professor, Department of Quranic Sciences and Hadith, Faculty of Islamic Sciences and Researches, Imam Khomani University, Qazvin, Iran.
چکیده [English]

Discovering a person's character from his or her appearance and navigating from the outside to the inside is a simple yet complex way to understand the individual. To prove the effectiveness of this method in recognizing humans, experts in physiognomy cite verses from the Holy Quran that have not yet been scrutinized by Quran scholars. The present study, using a descriptive-analytical method, has examined the Quranic references in the field of physiognomy. In order to examine the accuracy or inaccuracy of the claims made, it is necessary to present the detailed view of the Holy Quran regarding the possibility or impossibility of this type of knowledge, which has long been a combination of superstition, reality, and exaggeration.
Based on the findings of this study, it appears that the principles of facial recognition are supported by the Holy Quran. However, The Quranic documentation of physiognomy is, on the one hand, not comprehensive and does not cover all relevant verses and, on the other hand, it is general and without explanation about how these verses relate to physiognomy. In addition to that the cited verses mostly refer to tawassam or farasah as a divine gift. This is different from conventional physiognomy, which means knowing morality through the type of creation. The verses related to the face indicate the effect of changing human behavior on the face .This does not support the idea in physiognomy that characteristics related to creation influence a person's behavior. In other words, a person's morality and behavior are not subject to his or her God-given appearance. Rather, sometimes the traces of morals and behavior can be traced on one’s face. 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Holy Quran
  • Facial recognition
  • Physiognomy
  • Intelligence
  • Physical anthropology
قرآن کریم. (1415). ترجمه: محمدمهدی فولادوند، دار القرآن الکریم.
نهج البلاغة. (1414). گردآوری سید رضی، به کوشش: صبحی صالح، دار الهجرة.
ابن‎ ابی‎العز، محمد ‎بن ‎علی. (2005). شرح العقیدة الطحاویة. تحقیق: محمد ناصرالدین البانی، دار الکتاب العربی.
ابن ‎رشد، محمد بن ‎احمد. (1993). تهافت التهافت. تصحیح: م‍ح‍م‍دی‍اس‍ی‍ن‌ ع‍ری‍ب‍ی‌، دار الفکر اللبنانی.
ابن ‎سینا، حسین‎ بن عبدالله. (1405). الشفاء. کتابخانه آیت الله مرعشى نجفى.
ابن عربى، ابو عبدالله محیى الدین محمد. (1422). تفسیر ابن عربى‏. تحقیق: سمیر مصطفى رباب‏، دار احیاء التراث العربى.
ابن عطیه اندلسى، عبدالحق بن غالب. (1422). المحرر الوجیز فى تفسیر الکتاب العزیز. تحقیق: عبدالسلام عبدالشافى، دار الکتب العلمیة.
ابن ‌قیم جوزیه، محمد بن ‎ابی ‌بکر. (1996). الروح. تحقیق: ابراهیم محمد رمضان، دار الفکر العربی.
انوشه، محمود. (1379). فراسوی چهره‌ها (بررسی دینامیک رفتار از طریق چهره‌شناسی). زند.
اویومف، آونیزانوویچ. (1386).حقیقت و راه­های شناخت آن. ترجمه: باقر مظفرزاده، بی­نا.
بروجردى، آقاحسین. (1386). جامع أحادیث الشیعة. بی‌نا.
بلیک، رید و هارولدسن، ادوین. (1378). طبقه‌بندی مفاهیم و ارتباطات. ترجمه: مسعود اوحدی، سروش.
بو، فرانسیس. (بی‌تا). چهره‌شناسی و ویژ‌گی­های فردی. ترجمه: غلامرضا افشار نادری، بی­نا.
ثعلبى نیشابورى، ابو اسحاق. (1422). الکشف و البیان عن تفسیر القرآن. دار احیاء التراث العربی.
جرجانی، اسماعیل. (1380). ذخیره خوارزمشاهی. تحقیق: محمدرضا محرری، فرهنگستان علوم پزشکی.
حاجی خلیفه، مصطفى ‎بن ‎عبدالله. (1941). کشف الظنون عن أسامی الکتب و الفنون. تصحیح: محمد شرف‌الدین یالتقایا و رفعت بیلکه الکلیسى، وکالة المعارف.
‎حر عاملى، محمد بن‎ حسن. (1409). وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعة. مؤسسة آل البیت(ع)‏.
حسینى شیرازى، سید محمد. (1423). تبیین القرآن. دار العلوم.
حقی، احسان. (بی‌تا). علم الفراسة (اسرار الخلقه و ابداعها). دار النفائس.
حویزى، عبدعلى ‎بن ‎جمعه. (1415). تفسیر نور الثقلین. اسماعیلیان.
(امام) خمینی، روح الله. (1374). آی‍ی‍ن‌ ان‍ق‍لاب‌ اس‍لام‍ی(گ‍زی‍ده‌ای‌ از ان‍دی‍ش‍ه‌ و آراء ام‍ام‌ خ‍م‍ی‍ن‍ی). مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
درویش، محی ‎الدین. (1415). اعراب القرآن و بیانه. دار الإرشاد.
دستغیب، عبدالحسین. (1388). گناهان کبیره. دفتر انتشارات اسلامی.
دهخدا، علی اکبر. (بی‌تا). لغت‌نامه دهخدا. مؤسسه لغت‌نامه دهخدا.
راغب اصفهانى، حسین بن‎ محمد. (1412). المفردات فی غریب القرآن. تحقیق: صفوان عدنان داودى، دار العلم ـ الدار الشامیة.
زیدان، جرج. (1330). آیینه باطن(آخرین نظریه دانشمندان غربی در علم فیزیونومی). ترجمه: احمد سیاح، بی­نا.
سادات‎ابراهیمی، سیدمنصور و براتی خوانساری، محمود. (1397). تحلیل پدیدارشناختی کارکردهای فردی و اجتماعی فراست در ادب عرفانی. مطالعات عرفانی، 14(2)، پیاپی: 28، 71-114. https://doi.org/10.22052/0.28.81
سید بن ­قطب، ابن ­ابراهیم. (1412). فى ظلال القرآن. دار الشروق.
سیوطى، جلال‎الدین. (1404). الدر المنثور فى تفسیر المأثور. کتابخانه آیة الله مرعشى نجفى(ره).
سیوطی، جلال ‎الدین. (1426). جمع الجوامع. تحقیق: مختارإبراهیم الهائج؛ عبد الحمید محمد ندا و حسن عیسى عبد الظاهر، الأزهر.
شمس‌الدین آملی، محمد بن ‎محمود. (1381). نفائس الفنون فی عرائس العیون. اسلامیة.
شوکانی، محمد بن ‎علی. (1413). نیل الأوطار. تحقیق: عصام‎الدین صبابطی، دار الحدیث.
صادقى تهرانى، محمد. (1365). الفرقان فى تفسیر القرآن بالقرآن. فرهنگ اسلامى.
صادقی‎مجد، محمدجواد و جهانگیر فیض‎آبادی، احمد. (1393). تفسیر گزارش‌های حالات و پیام‌های چهره در قرآن کریم. مطالعات قرآن و حدیث، 8(1)، پیاپی: 15، 99-127.
صافى، محمود. (1418). الجدول فى اعراب القرآن. دار الرشید.
صدرالدین ‎شیرازى، محمد بن ‎ابراهیم. (1981). الحکمة المتعالیة فی الأسفار العقلیة الأربعة. دار إحیاء التراث العربی.
صدرالدین‎ شیرازى، محمد بن‎ ابراهیم. (1420). مجموعه رسائل فلسفى صدر المتألهین. حکمت.
صدرالدین ‎شیرازى، محمد بن ‎ابراهیم. (1363). مفاتیح الغیب. مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگى.
صفی علیشاه، حسن. (1378). تفسیر صفى. منوچهرى.
طاش‎کبری‌زاده، احمد بن ‎مصطفی. (1422). مفتاح السعادة و مصباح السیادة فی موضوعات العلوم. دار الکتب العلمیة.
طباطبایى، سید محمد حسین. (1417). المیزان فى تفسیر القرآن. دفتر انتشارات اسلامى.
طبرسى، فضل بن‎حسن. (1372). مجمع البیان فى تفسیر القرآن. تحقیق: محمدجواد بلاغى، ناصر خسرو.
طریحى، فخر الدین. (1375). مجمع البحرین. تحقیق: سیداحمد حسینى، کتابفروشى مرتضوى.
طوسى، محمد بن حسن. (بی‌تا). ‏التبیان فی تفسیر القرآن. تصحیح: احمد حبیب ‏عاملى، دار إحیاء التراث العربی.
عالم‎زاده، هادی و معینی‎نیا، مریم. (1384). علم فراست در منابع اسلامی. تاریخ علم، 3(2)، پیاپی: 4، 125ـ 137.
عبد الرزاق ‎کاشی، عبدالرزاق ‎بن‎ جلال ‎الدین. (1379). شرح منازل السائرین خواجه عبد الله انصاری. الزهراء(س).
عبدی‌فرد، صمد. (1370). اسرار کف‌شناسی و قیافه‌شناسی. کتاب خوشه.
عروسى حویزى، عبد على بن ‎جمعه. (1415). نورالثقلین. تحقیق: سیدهاشم رسولى محلاتى، اسماعیلیان.
علی، جواد. (1422). المفصل فى تاریخ العرب قبل الإسلام. دار الساقی.
غزالی، محمد بن‎ محمد. (1416). مجموعة رسائل الإمام الغزالی(روضة الطالبین و عمدة السالکین). دار الفکر.
فالفر، مک. (بی‌تا). چهره‌ خوانی. ترجمه: منصور واحدی، بی­نا.
فخرالدین رازى، محمد بن‎‎ عمر. (1420). مفاتیح الغیب. دار احیاء التراث العربى.
فخرالدین رازى، محمد بن‎‎ عمر. (بی‌تا). الفراسة. تحقیق: مصطفی عاشور، مکتبة القرآن.
فراهیدى، خلیل بن‎احمد. (1410). العین. هجرت.
فرهنگی، علی‌اکبر. (1374). ارتباطات انسانی. رسا.
فضل الله، سید محمدحسین. (1419). من وحى القرآن. دار الملاک.
فیض کاشانى، محمد بن‌ شاه مرتضى. (1415). تفسیر الصافی. ‏تصحیح: حسین اعلمى، ‏مکتبة الصدر.
فیض کاشانى، محمد بن‌ شاه مرتضى. (1378). مجموعه رسائل. تصحیح: مهدی حاجیان و دیگران، مدرسه عالی شهید مطهری.
فیومی، احمد بن‌ محمد. (بی‌تا). مصباح المنیر(فی غریب‌ الشرح‌ الکبیر للرافعی). مؤسسه تحقیقات و نشر معارف اهل البیت(ع).
قشیری، ابوالقاسم. (بی‌تا). ترجمه رساله قشیریه. به کوشش: بدیع الزمان فروزانفر، انتشارات علمی و فرهنگی.
قشیرى، عبد الکریم. (بی‌تا). لطایف الاشارات. تحقیق: ابراهیم بسیونى، الهیئة المصریة العامة للکتاب.
کلینى، محمد بن­ یعقوب. (1407). الکافی. تحقیق: على‌اکبر غفارى، دار الکتب الاسلامیة.
کلینى، محمد بن یعقوب. (1369). اصول الکافی. ترجمه: سیدجواد مصطفوى، بی‌نا.
کلینى، محمد بن یعقوب. (1429). الکافی. دار الحدیث.
مامقانی، عبدالله. (1388). سراج الشیعة. رسالت یعقوبی.
مجلسى، محمدباقر. (1403). بحار الأنوار. دار إحیاء التراث العربی.
محمدی ری‌شهری، محمد. (1388). مبانی شناخت. دار الحدیث.
مصطفوى، حسن. (1360). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم. بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
مطهری، مرتضی. (1361). شناخت در قرآن. سپاه پاسداران انقلاب اسلامی.
مغنیه، محمدجواد. (1424). الکاشف. دار الکتب الإسلامیة.
مکارم شیرازى، ناصر. (1374). تفسیر نمونه. دار الکتب الإسلامیة.
میبدى، رشید الدین. (1371). کشف الاسرار و عدة الأبرار. تحقیق: على اصغر حکمت، امیر کبیر.
هاشمى خویى، میرزا حبیب‎الله. (1400). منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة. بی‌نا.
هویر، برند. (بی‌تا). راز و رمز چهره‌ها (شناختن علائم و نشانه‌ها در چهره و با اطمینان ارتباط برقرار کردن با محیط اطراف و انسانها). پیدایش.