تحلیل معناشناختی سوره الکافرون بر اساس نظریه نقش‌گرای هالیدی و تطبیق آن با برخی آرای تفسیری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه الهیات، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران.

2 دانشجوی دکتری، گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

10.30512/kq.2024.20793.3773

چکیده

هدف: نظریه‌های زبان‌شناختی نوین، مانند نظریه نقش‌گرای هالیدی، با ارائه نظام‌مند معنا در قالب واژگان و متن، نقش مهمی در  توسعه روش‌های تفسیر قرآن در دوران معاصر دارند. هالیدی در نظریه خود، معناهای زبان را به سه دسته اندیشگانی (تجربی)، بینافردی و متنی تقسیم می‌کند. این پژوهش با به‌کارگیری این نظریه، سوره الکافرون را تحلیل کرده و یافته‌ها را با آرای تفسیری مفسرانی مانند فخررازی و علامه طباطبایی مقایسه نموده و این هدف را دنبال کرده است که نظریه هالیدی پیشتر از سوی مفسران مسلمان مورد توجه قرار گرفته است.
 روش پژوهش: این پژوهش با روش تحلیلی‌ـ مقایسه‌ای انجام گرفته است. بدین صورت که ابتدا با انتخاب سوره الکافرون به‌ صورت تصادفی و با روش تحلیل محتوا، مؤلفه‌های نظریه هالیدی بر این سوره تطبیق داده شد و سپس، نتایج با دیدگاه‌های مفسران مسلمان و تفسیر سنتی قرآن مقایسه گردید. 
 یافته‌ها: پنج محور ذیل یافته‌های پژوهشی نوشتار حاضر است:
۱. فرانقش اندیشگانی: سوره الکافرون از فرایندهای مادی، رابطه‌ای و کلامی استفاده کرده که نشان‌ از تأکید بر توحید و مبارزه پیامبر اکرم(ص) با شرک است. فخررازی نیز با اشاره به نام دیگر سوره(الاخلاص)، بر این موضوع تأکید دارد.
۲. فرانقش بینافردی: کاربرد فعل امر در ابتدای سوره، بیانگر آمادگی پیامبر اکرم(ص) برای رویارویی با کافران است، و فعل ماضی قطعیت این موضع را نشان می‌دهد. علامه طباطبایی نیز با استناد به آیات ابتدایی سوره، بر جدایی دین پیامبر و کافران تأکید کرده است. ۳. فرانقش متنی: استفاده از مبتدای نشان‌دار در سوره، هدف اصلی آن، یعنی نفی شرک و تأکید بر یگانگی خداوند را تقویت می‌کند. ۴. ساختار اطلاعی: چینش اطلاعات در این سوره، بر عدم پذیرش معبود یکدیگر توسط پیامبر اکرم(ص) و مشرکان دلالت دارد. ۵. انسجام متنی: ارجاع‌های درون‌متنی و تضاد معنوی بین معبود پیامبر و مشرکان، انسجام بالای سوره را نشان می‌دهد. 
 نتیجه‌گیری: مقایسه نتایج این تحلیل با آرای مفسران نشان می‌دهد که برخی از آنان، مانند فخررازی و علامه طباطبایی، پیش از شکل‌گیری نظریه‌های زبان‌شناسی نوین، به اصول مشابهی در تفسیر قرآن اشاره کرده‌اند. با این حال، برخی چهارچوب‌های هالیدی، مانند تعامل دوطرفه گفتاری، با ویژگی‌های قرآن (مانند یک‌طرفه بودن وحی) ناسازگار است. بنابراین، به‌جای انطباق کامل نظریه‌های زبان‌شناسی بر قرآن، باید اعتبار این نظریه‌ها را در مواجهه با قرآن سنجید.  

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Semantic analysis of Surah al-Kafrun based on Halliday's role-oriented theory and its comparison with Muslim interpretations

نویسندگان [English]

  • Abdollah Gholami 1
  • nooshin allahmoradi 2
1 Assistant Professor, Department of Theology, Faculty of Literature and Humanities, Razi University, Kermanshah, Iran.
2 PhD student, Department of Quran and Hadith, Faculty of Theology and Islamic Studies, Tehran University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

Modern linguistic theories, by systematically presenting meaning within the framework of vocabulary and text, can, if employed correctly, broaden the scope and field of interpretation in the contemporary age and enhance the connection of new audiences with the discourse of the Quran. According to Halliday's theory, the semantic, lexical, and logical interconnectedness of a text is termed "cohesion," which categorizes the factors that create a text into two divisions: grammatical and lexical. This theory finds application in the analysis of literary texts.
In the present research, to leverage the governing system of this theory, which to a certain extent facilitates a methodical understanding of the divine word, it has been applied to Surah Al-Kafirun. Through the utilization of the three metafunctions – experiential, interpersonal, and textual – novel insights into the comprehension of the Surah were attained, and the arduous mission of the Holy Prophet Muhammad (peace be upon him) in the face of revelation was illuminated. Two entirely distinct boundaries for monotheism and disbelief are delineated within the Surah, and the majority of references are internal to the text, indicating a high degree of cohesion within the Surah. Furthermore, it was discerned that within the interpretative opinions of certain Muslim scholars, there exist traces of similarities between their Quranic understandings and the system governing Halliday's theory. It might even be posited that some of them alluded to these systems and utilized them for a better grasp of the verses' meaning, without necessarily subscribing to the invention or application of such a theory according to its present-day terminology.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Surah Al-Kafirun
  • Halliday's theory
  • Different interpretations
  • Meta-roles
ـ قرآن کریم.
ـ نهج البلاغة. (1414). شریف رضی، محمد بن حسین (گردآورنده)، صبحی صالح (مصحح)، هجرت.
آقاگل‌زاده، فردوس. (1390). تحلیل گفتمان انتقادی. انتشارات علمی و فرهنگی.
ابن‌منظور، محمد بن مکرم. (1414). لسان العرب. دار صادر.
خامه‌گر، محمد. (1397). کارآیی ‌نظریه ‌هالیدی در ترسیم انسجام متنی سوره‌های قرآن. فصل‌نامه پژوهش‌های قرآنی، 23(1)، پیاپی: 86، 4-29. https://www.doi.org/10.22081/jqr.2018.47412.1530
خوش‌منش، ابوالفضل. (1398 ب). تناسب سوره‌ها. مرکز طبع و نشر قرآن کریم.
خوش‌منش، ابوالفضل. (1398 الف). زبان قرآن. پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
رضاپور، ابراهیم. (1395). بررسی گذرایی کتاب خواندن و نوشتن دوره مقدماتی از منظر فرانقش اندیشگانی. مطالعات آموزش زبان فارسی، 2(2)، 83-97.
روبینز، آر. اچ. (1393). تاریخ مختصر زبان شناسی. علی‌محمد حق­شناس (مترجم)، ماد.
ساپیر، ادوارد. (1376). زبان درآمدی بر مطالعه سخن گفتن. علی‌محمد حق‌شناس (مترجم)، سروش.
سیوطی، عبدالرحمن. (1404). الدر المنثور فی التفسیر بالمأثور. کتابخانه عمومی آیة الله مرعشی‌ نجفی.
شیخ مفید، محمد بن محمد. (1413). الامالی. حسین استادولی و علی‌اکبر غفاری (مصحح)، کنگره شیخ مفید.
صادقی، علی؛ نقی‌زاده، حسن و طباطبایی، سیدمحمد کاظم. (1394). تفسیر ساختاری سوره کوثر بر پایه نظریه نقش­گرایی نظام­مند هالیدی. فصلنامه ‌علمی پژوهشی مطالعات تفسیری، 6(2)، پیاپی: 22، 45- 66.
طباطبایی، سیدمحمد حسین. (1390). المیزان فی تفسیر القرآن. مؤسسة الأعلمی.
­­­­­­­­­­­­­­­طبرسی، فضل بن حسن. (1412). جوامع الجامع. ابوالقاسم گرجی (مصحح)، حوزه علمیه قم.
طبرسی، فضل بن حسن. (1372). مجمع البیان فی تفسیر القرآن. ناصرخسرو.
عزیزخانی، مریم؛ سلیمان‌زاده نجفی، سیدرضا و شاملی، نصرالله. (1396). کاربست دستور نقش­گرای ‌هالیدی ‌بر سوره انشراح. پژوهش­های ادبی ـ قرآنی، 5(4)، پیاپی: 20، 69-95. https://dor.isc.ac/dor/20.1001.1.23452234.1396.5.4.4.4
علی، جواد. (1413). المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام. دانشگاه بغداد.
فخررازی، محمد بن عمر. (1420). التفسیر الکبیر.دار احیاء التراث العربی.
فراء، یحیی ‌بن ‌زیاد. (1980). معانی القرآن. محمدعلی‌ نجار (محقق)، الهیئة المصریة العامة الکتاب.
فراهیدی، خلیل‌ بن‌احمد. (بی‌تا). العین. مهدی مخزومی و ابراهیم السامرائی (محققان)، دار و مکتبة الهلال.
کلینی، محمد بن یعقوب. (1407). الکافی. علی اکبر غفاری و محمد آخوندی (محقق)، دار الکتب الاسلامیة.
پورساعدی، کاظم. (1371). درآمدی به سخن کاوی. مجله زبان‌شناسی، 10 (17)، 39-9. 
ماوردى، على بن محمد. (بی‌تا). النکت و العیون. دار ‌الکتب العلمیة.
مقاتل بن سلیمان. (1423). التفسیر، عبدالله محمود شحاته (محقق)، دار احیاء التراث العربی.
مهاجر، مهران  و نبوی، محمد. (1393). به سوی زبان­شناسی شعر. آگاه.
نوربرت، وینر. (1372). استفاده انسانی از انسانها، سیبرنتیک و جامعه. مهرداد ارجمند (مترجم)، سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی.
نورگارد، نینا؛ بوسه، بئاتریکس و مونتورو، روسیو. (1394). فرهنگ سبک­شناسی. احمد رضایی جمکرانی و مسعود فرهمند (مترجمان)، مروارید.