واکاوی گزارش‌های رجالی و حدیثی در شناخت نصر بن صباح

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه قرآن‌پژوهی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه قم، قم، ایران.

2 دانش‌آموخته سطح سه مرکز تخصصی حدیث حوزه علمیه قم، قم، ایران.

10.30512/kq.2024.21705.3897

چکیده

هدف: پژوهش حاضر با هدف بازشناسی جایگاه رجالی و حدیثی نصر بن صبّاح بلخی انجام شده است؛ راوی‌ای که به‌رغم حضور پررنگ در منابع حدیثی و رجالی، شخصیت او همواره به سبب انتساب به غلو محل تردید و مناقشه بوده است. این مطالعه درصدد است با گردآوری و تحلیل داده‌های رجالی و حدیثی، طبقه روایی، روابط علمی و میزان اعتبار اخبار منقول از وی را بررسی کند تا امکان ارزیابی دقیق‌تر گزارش‌های او را فراهم آورد.
روش پژوهش: این تحقیق به شیوه اسنادی و با تکیه بر منابع رجالی و حدیثی متقدم همچون اختیار معرفة الرجال کشی، آثار شیخ طوسی، نجاشی و علامه حلی و نیز دیدگاه‌های متأخرانی چون آیت‌الله خویی و شوشتری سامان یافته است. داده‌ها در سه محور اصلی تحلیل شده‌اند: ۱. طبقه‌شناسی نصر بن صبّاح بر پایه شناسایی مشایخ و شاگردان، ۲. بررسی محتوای گزارش‌های منقول از او و ۳. تحلیل اتهام غلو به وی و بازتاب آن در اعتبارسنجی روایات. همچنین برخی گزارش‌های او در منابع حدیثی مانند الکافی و کمال‌الدین با داده‌های رجالی تطبیق داده شده‌اند.
یافته‌ها: نتایج نشان می‌دهد نصر بن صبّاح با کنیه ابوالقاسم، از راویان متقدم و ساکن بلخ بوده و در فاصله تقریبی ۲۳۰ تا ۳۰۰ قمری زیسته است. وی شاگردانی همچون محمد بن عمر کشی و علان کلینی داشته و از مشایخی چون اسحاق بن محمد بصری و حسن بن علی سجاده روایت کرده است. ۶۵ گزارش در کتاب کشی به وی اختصاص دارد و دو اثر با عنوان «معرفة الناقلین» و «فرق الشیعة» به او منسوب است. به نظر می‌رسد بیشتر داده‌های کشی برگرفته از اثر نخست او باشد. وی در منابع رجالی به غلو متهم شده است، هرچند شماری از عالمان متأخر این اتهام را برآمده از معیارهای سخت‌گیرانه قدما دانسته‌اند. 
نتیجه‌گیری: بررسی‌ها نشان می‌دهد گرچه اتهام غلو به نصر بن صبّاح را نمی‌توان به‌کلی انکار کرد، شدت آن در حدی نیست که موجب بی‌اعتباری مطلق روایات وی گردد. اعتماد کشی به داده‌های طبقه‌نگاری و مذهب‌شناسانه او مؤید آن است که این اطلاعات، در نبود شواهد نقض، قابلیت استناد علمی را دارند. ازاین‌رو، نصر را می‌توان راوی‌ای پرکار و اثرگذار دانست که میراث رجالی‌اش همچنان منبعی ارزشمند برای مطالعات حدیثی به‌شمار می‌آید.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

An Analysis of Rijal and Hadith Reports on Nasr ibn Sabah

نویسندگان [English]

  • Ehsan Sorkhei 1
  • Seyed Mohammad Hoseyni Fazely 2
1 Assistant Professor, Quranic Studies Department, Qom University and Seminary Research Institute, Qom, Iran.
2 Graduate of Level 3 of the Hadith Specialized Center of Qom Seminary, Qom, Iran.
چکیده [English]

Nasr ibn Sabbah is counted among the narrators of Hadith. His student, al-Kashi, extensively documented his reports and views in "Ma'rifat al-Rijal". Earlier biographical scholars considered him an exaggerator and deemed his reports unreliable. Apart from this accusation, sufficient information for a precise understanding of him is lacking. His birth, death, period of life, and narrative class remain unknown. To assess the reliability of a narrator's traditions, it is imperative to analyze the surviving Rijal reports. However, if these data are insufficient, there is no choice but to collect the available information from Hadith, Rijal sources, and bibliographical sources to reduce ambiguities and uncover untold details. From a careful analysis of the existing reports, it can be inferred that Nasr ibn Sabbah lived between 230 and 300 AH and was an expert in Shiite sects and the science of Rijal. There is no explicit authentication of Nasr ibn Sabbah in Rijal sources, and the praises attributed to him are contentious. It seems he held some degrees of exaggeration; however, this point should not lead to the invalidation of all his reports. Some prominent Rijal scholars believe that the charge of exaggeration against him stemmed from the specific interpretations of earlier scholars; therefore, not all of Nasr ibn Sabbah's reports should be considered false. On the other hand, he himself labeled some narrators as exaggerators and reported their religious corruption, which indicates his awareness of the dangers of exaggeration. Nevertheless, his association with some narrators accused of exaggeration affects the credibility of his traditions. Nasr ibn Sabbah was a well-known figure in his time, and people consulted him for matters of Islamic law. From the reports of al-Kulayni and Shaykh al-Sadouq, it is clear that he held a firm belief in Imam al-Mahdi, which solidifies his position among true Shiites. Therefore, it must be concluded that, in the absence of evidence to the contrary, his reports are considered acceptable information.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Nasr ibn Sabbah
  • Validation
  • Rijal
  • Tabaqat
  • Hadith
ابن‌بابویه، علی بن حسین. (1404). ‏الإمامة و التبصرة من الحیرة. مدرسة الإمام المهدی(عج)‏ ‏.
ابن‌غضائری، احمد بن حسین. (1364). الرجال. محمدرضا حسینی (محقق)، دار الحدیث.
استرآبادی، محمد بن علی. (1422). منهج المقال فی تحقیق أحوال الرجال. موسسة آل البیت(ع)‏.
اعرجی کاظمی، محسن. (1415). عدة الرجال. اسماعیلیان.
حائری مازندرانی، محمد بن اسماعیل. (1416). منتهی المقال. مؤسسه آل البیت(ع).
حسینی شیرازی، سیدعلیرضا و لطفی‌پور، محمد. (1402). تحلیل داده‌های طبقه‌شناختی محمد بن عیسی بن عبید در پرتو منابع رجالی و حدیثی. دانش‌ها و آموزه‌های قرآن و حدیث، 10(1)، پیاپی: 19، 137-162.
خطیب بغدادی، ابوبکر احمد بن علی. (1417). تاریخ بغداد. مصطفی عبدالقادر (محقق)، دار الکتب العلمیة.
خویی. (1413). معجم رجال الحدیث. بی‌نا‏.
شبیری، سیدمحمد. (1401). درس خارج فقه زکات. مورخ 18 / 7 / 1401، تاریخ مراجعه به سایت: 25 / 12 / 1402.
شوشتری، محمدتقی. (1410). قاموس الرجال‏. مؤسسة النشر الإسلامی‏.
شهیدثانی، زین الدین بن علی. (1408). الرعایة فی علم الدرایة. عبدالحسین محمدعلی بقال (محقق)، مکتبة آیة الله المرعشی(ره).
صدوق، محمد بن علی. (1413). من لا یحضره الفقیه. علی‌اکبر غفاری (محقق)، دفتر انتشارات اسلامی‏.
صدوق، محمد بن علی. (1395). کمال الدین و تمام النعمة‏. علی‌اکبر غفاری (محقق)، دار الکتب الاسلامیة.‏
صدوق، محمد بن علی. (1403). معانی الأخبار. علی‌اکبر غفاری (محقق)، دفتر انتشارات اسلامی‏.
صفار، محمد بن حسن. (1404). بصائر الدرجات. کوچه‌باغی (محقق)، مکتبة آیة الله المرعشی النجفی(ره).
طبرسی، علی بن حسن. (1344). مشکاة الأنوار. المکتبة الحیدریة.
طوسی، محمد بن حسن. (1373). رجال الطوسی. جواد قیومی (محقق)، مؤسسة النشر الاسلامی.
طوسی، محمد بن حسن. (1417). عدة الأصول. محمدرضا انصاری قمی (محقق)، بی‌نا.
طوسی، محمد بن حسن. (1420). الفهرست. عبدالعزیز طباطبائی (محقق)، مکتبة المحقق الطباطبائی.
علامه حلی، حسن بن یوسف. (1411). خلاصة الاقوال. محمدصادق بحرالعلوم (محقق)، دار الذخائر.
قهپایی، عنایة الله. (1364). مجمع الرجال. ضیاءالدین علامه (محقق)، اسماعیلیان.
کشی، محمد بن عمر. (1404). اختیار معرفة الرجال. مهدی رجایی (محقق)، مؤسسه آل البیت(ع).
کشی، محمد بن عمر. (1409). اختیار معرفة الرجال‏‏. حسن مصطفوی (محقق)، دانشگاه مشهد‏.
کلینی. (1407). الکافی. علی‌اکبر غفاری (محقق)، دارالکتب الإسلامیة.‏
مامقانی، عبدالله. (1352). تنقیح المقال فی علم الرجال (رحلی). مطبعة الحیدریة.
مفید، محمد بن محمد. (1413). الإرشاد فی معرفة حجج الله على العباد. کنگره شیخ مفید.
نجاشی، احمد بن علی. (1365). ‏رجال النجاشی‏. مؤسسة النشر الاسلامی.‏
وحید بهبهانی، محمدباقر. (بی‌تا). تعلیقة علی منهج المقال. بی‌نا.