تحلیل مواجهه فقیهان با روایات رهنمون بر جواز غناء با بهره از رویکرد فقاهتی آیت الله خامنه‌ای

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 مربی گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، مشهد، ایران.

2 استادیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی. دانشگاه علوم اسلامی رضوی. مشهد. ایران.

3 استادیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه قم، قم، ایران.

10.30512/kq.2024.21719.3902

چکیده

هدف: غناء مفهومی‌عام است که در روایات اهل بیت و فقه اسلامی ‌به‌کار رفته و حکم عام فقهی آن، حرمت دانسته شده است. با این حال، شماری از روایات وجود دارند که برخی از فقیهان با استناد به ظاهر آنها بر این باورند که حکم عام پیش‌گفته، دچار تخصیص شده است، به این بیان که در مواردی خاصی می‌توان بر جواز یا اباحه غناء حکم نمود.  هدف این پژوهش، بررسی دلالت این روایات بر اثبات این مدعاست.
روش پژوهش: این جستار به روش توصیفی- تحلیلی و با بهره از منابع إسنادی سامان یافته است. به این ترتیب که پس از تعریف اصطلاحی غناء و کنکاشی اجمالی در ادلّه بیانگر حرمت آن، روایات رهنمون بر جواز، به چهار دسته موضوعی تقسیم شده و مورد بررسی قرار گرفته‌اند.
یافته‌ها: برای شناخت دقیق مفهوم و موضوع «غناء» نمی‌توان صرفاً به عرف اکتفا کرد، بلکه باید به منابعی چون روایات، لغت، ادب و فقه مراجعه نمود. غناء اشتراک لفظی ندارد و در دو معنای عام (آواز با تغییرات صوتی) و خاص(خوانندگی با اسلوب خاص) به‌کار می‌رود. سه معیار حسن صوت، انطباق با دستگاه‌های موسیقی و طرب‎‌انگیزی، ملاک تحقق غناء نیستند. هشت ویژگی برای صدق عنوان غناء وجود دارد: تداول  این مفهوم در همه عرف‌ها، عدم تفاوت مفهومی بین اهل فسوق و غیر آن، عدم دخالت حسن صوت و انطباق با دستگاه‌های موسیقی، عدم دخالت ملازمت با آلات موسیقی، عدم دخالت طرب و نیز باطل‌بودن کلام در این مفهوم، لازم نبودن مقارنت با کلام و عدم صدق عنوان غناء بر تلاوت‌های متعارف قرآن و اذان.
نتیجه‌گیری: مجموعه روایاتی که شماری از فقیهان از آنها برای جواز گونه‌هایی از غناء بهره برده‌اند، دلالتی آشکار بر جواز یا اباحه غناء ندارند. روایات بیانگر جواز بهره از الحان عربی در قرائت قرآن، مربوط به لحن‌هایی است که در برابر روش اهل فسق قرار دارد و با موسیقی‌های اهل فارس، روم و شامات در آن عصر سازگار است. همچنین، روایات مربوط به حلیّت درآمد زنان آوازه‌خوان، تنها مربوط به گروهی از زنان است که  برای آوازه‌خوانی در مجالس خصوصی یا عمومی، ‌مورد بهره قرار می‌گرفتند که بر اساس روایات، درآمد حاصل از ‌این کار، حرام است. آیت الله خامنه‌ای با  تفکیک میان کاربست‌های غناء در احادیث معصومان(ع) به دو دسته صوت نیکو و آواز حرام، بر این باور است که روایات بیانگر جواز غناء، مربوط به غنای حرام نیست بلکه تنها معنای عام غناء (تحسین صوت) در آنها مراد بوده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Analysis of the jurisprudential decrees on the permissibility of singing using the jurisprudential approach of Ayatollah Khamenei

نویسندگان [English]

  • alborz mohaghegh garfami 1
  • ahmad morvarid 2
  • fateme ansari 3
1 Lecturer, Department of Quranic Sciences and Hadith, Razavi University of Islamic Sciences, Mashhad, Iran.
2 Assistant Professor, Department of Jurisprudence and the Fundamentals of Islamic Law, Razavi University of Islamic Sciences, Mashhad, Iran.
3 Assistant Professor, Department of Jurisprudence and the Fundamentals of Islamic Law, Faculty of Theology and Islamic Studies, University of Qom, Qom, Iran.
چکیده [English]

One of the jurisprudential issues discussed in books such as Forbidden Transactions (Makāsib Muḥarrama) and Testimonies (Shahādāt) is the subject of ghināʾ (singing). Muslim jurists do not agree on the technical definition, scope, and rules regarding ghināʾ. A key reason for these differing views is the various interpretations of the numerous narrations or hadiths that address the ghināʾ issue and its rules. This study employs a descriptive-analytical method and transmitted sources to examine the implications of certain hadiths that some jurists have cited to argue for the permissibility of ghināʾ. The focus of this research is on the interpretation of these narrations by Grand Ayatollah Sayyed Ali Khamenei, as one of the contemporary jurists. To achieve this aim, the study first defines ghināʾ in its technical sense and briefly explores the evidence indicating its prohibition. Then, the narrations suggesting its permissibility are categorized into four thematic groups: tarjīʿ and taghannī in Qur’anic recitation, income of female singers at weddings, the sale and purchase of slave girls trained in singing, and the use of ghināʾ during festivals and joyous occasions. According to the distinctions made by Ayatollah Khamenei between the general and specific meanings of ghināʾ, these narrations cannot be used to prove the permissibility or even exceptional allowance of ghināʾ in the aforementioned cases.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Hadith
  • Ghināʾ
  • Tarjīʿ
  • Beautification of voice
  • Jurisprudence
  • Grand Ayatollah Khamenei

مراجع

ـ قرآن کریم.
آل عصفور، حسین بن محمد. (1379). سداد العباد و رشاد العباد. محلاتی.
ابن اثیر جزری، مبارک بن محمد. (1367). النهایة فی غریب الحدیث و الاثر. اسماعیلیان.
ابن ادریس، محمد بن احمد. (1387). موسوعة ابن ادریس حلّی. دلیل ما.
ابن بابویه، محمد بن علی. (1415). المقنع. پیام امام‌هادی(ع).
ابن بابویه، محمد بن علی. (1418). الهدایة فی الاصول و الفروع. مؤسسه امام ‌هادی(ع).
ابن بابویه، محمد بن علی. (1403). معانی الاخبار. دفتر انتشارات اسلامی.
ابن بابویه، محمد بن على. (1395). کمال الدین و تمام النعمة. اسلامیة.
ابن بابویه، محمد بن على. (1413). من لا یحضره الفقیه. دفتر انتشارات اسلامی.
ابن براج، عبد العزیز بن نحریر. (1406). المهذب. دفتر انتشارات اسلامی.
ابن حیون، نعمان بن محمد مغربى. (1385). دعائم الإسلام. مؤسسه آل البیت(ع).
ابن درید، محمد بن حسن. (1988). جمهرة اللغة. دار العلم للملایین.
ابن فارس، احمد بن فارس. (1404). معجم مقاییس اللغة. مکتب الاعلام الاسلامی.
ابو حبیب، سعدی. (1408). القاموس الفقهی لغةً و اصطلاحاً. دار الفکر.
ابن خلدون، عبدالرحمن بن محمد. (1390). مقدمه ابن خلدون. محمد پروین گنابادی (مترج). علمی ‌و فرهنگی.
اراکی، محمد علی. (1413). المکاسب المحرمة. مؤسسه در راه حق.
ازدی، عبدالله بن محمد. (1385). کتاب الماء. مؤسسه مطالعات تاریخ پزشکی.
اسماعیل الصینی، محمود. (1414). المکنز العربی المعاصر. مکتبة لبنان ناشرون.
اشتهاردی، علی پناه. (1417). مدارک العروة. اسوه.
اصفهانی، سید ابوالحسن. (1423). وسیلة النجاة (بهجت). شفق.
انصاری، مرتضی. (1415). کتاب المکاسب. المؤتمر العالمی‌ بمناسبة الذکری المئویة الثانیة لمیلاد الشیخ الاعظم الانصاری.
ایروانی، باقر. (1385). دروس تمهیدیة فی الفقه الاستدلالی علی المذهب الجعفری. مؤسسة الفقه.
بحرانی، یوسف. (1363). الحدائق الناضرة الی احکام العترة الطاهرة. دفتر انتشارات اسلامی.
ترحینی عاملی، محمد حسن. (1385). الزبدة الفقهیه فی شرح الروضة البهیئة. دار الفقه.
جوهری، اسماعیل بن حماد. (1376). الصحاح. دار العلم للملایین.
حر عاملی، محمد بن حسن. (1403). الفوائد الطوسیة. المطبعة العلمیة.
حر عاملى، محمد بن حسن. (1409). وسائل الشیعة. مؤسسه آل البیت(ع).
حسینی عاملی، محمدجواد بن محمد. (1419). مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلامة. جامعه مدرسین.
حسینی نجومی، مرتضی. (1380). الرسائل الفقهیة. انصاریان.
حکیم، سید محمد سعید. (1428). مصباح المنهاج (کتاب التجارة). مؤسسة الحکیم الثقافة الاسلامیة.
حلبی، تقی بن نجم. (بی تا). الکافی فی الفقه. مکتبة الامام امیر المؤمنین علی(ع) العامة.
حمیرى، عبد الله بن جعفر. (1413). قرب الإسناد. مؤسسة آل البیت(ع).
خامنه‌ای، سید علی. (1398). غناء. انتشارات انقلاب اسلامی.
خامنه‌ای، سید علی. (1420). أجوبة الاستفتاءات. الدار الإسلامیة.
خرازی، سید محسن. (1423). البحوث الهامة فی المکاسب المحرمة. مؤسسه در راه حق.
خمینی، سید مصطفی. (1376). مستند تحریر الوسیلة. مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
خویی، سید ابوالقاسم. (1418). موسوعة الامام الخویی. مؤسسة احیاء الآثار الامام الخویی(ره).
روحانی، سید محمد صادق. (1429). منهاج الفقاهه. انوار الهدی.
زمخشری، محمود بن عمر. (1386). مقدمة الادب. مؤسسه مطالعات اسلامی ‌دانشگاه تهران.
سلّار دیلمی، حمزه بن عبدالعزیز. (1404). المراسم فی الفقه الاسلامی. الحرمین.
شافعی، محمد بن ادریس. (1424). موسوعة الامام الشافعی. دار قتیبه.
شریف رضی، محمد بن حسین. (1422). المجازات النبویة. دار الحدیث.
شهید اول، محمد بن مکی. (1430). موسوعة الشهید الاول. پژوهشگاه فرهنگ و ‌اندیشه اسلامی.
شهید ثانی، زین الدین بن علی. (1425). مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام. بنیاد معارف اسلامی.
صاحب بن عباد، اسماعیل بن عباد. (1414). المحیط فی اللغة. عالم الکتب.
طباطبایی قمی، سید تقی. (1426). مبانی منهاج الصالحین. قلم الشرق.
طباطبایی قمی، سید تقی. (1425). هدایة الاعلام الی مدارک شرائع الاحکام. محلاتی.
طریحی، فخر الدین بن محمد. (1375). مجمع البحرین. مرتضوی.
طوسی، محمد بن حسن. (1390). الاستبصار. اسلامیة.
طوسی، محمد بن حسن. (1389). المبسوط فی فقه الامامیة. مؤسسه النشر الاسلامی.
طوسی، محمد بن حسن. (1400). النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوی. دار الکتاب العربی.
طوسى، محمد بن الحسن. (1407 الف). تهذیب الأحکام، بی‌نا.
طوسی، محمد بن حسن. (1407 ب). الخلاف. مؤسسة النشر الاسلامی.
عُریضى، على بن جعفر. (1409). مسائل علیّ بن جعفر و مستدرکاتها. مؤسسه آل البیت(ع).
عسکری، حسن بن عبدالله. (1400). الفروق فی اللغة. دار الآفاق الجدیدة.
علامه حلّی، حسن بن یوسف. (1402). تحریر الاحکام الشرعیة علی مذهب الامامیة. مؤسسه امام صادق(ع).
علامه حلّی، حسن بن یوسف. (1413). قواعد الاحکام. مؤسسة النشر الاسلامی.
علم الهدی، سید علی بن حسین. (1998). امالی المرتضی. دار الفکر العربی.
غزالی، محمد بن محمد. (1402). احیاء علوم الدین. دار المعرفة.
فخر المحققین، محمد بن حسن. (1387). ‌ایضاح الفوائد فی شرح اشکالات القواعد. اسماعیلیان.
فراهیدی، خلیل بن احمد. (1409). کتاب العین. هجرت.
فضلی، عبدالهادی و معرفت، محمد‌هادی. (1386). بررسی فقهی پدیده غناء و ماهیت حکم آن. مجتبی الهی خراسانی (مترجم)، بوستان کتاب.
فیض کاشانی، محمدمحسن. (1406). الوافی. کتابخانه امام امیر المومنین علی(ع).
فیض کاشانی، محمدمحسن. (1415). تفسیر الصافی. مکتبة الصدر.
فیّومی، احمد بن محمد. (1414). المصباح المنیر. دار الهجرة.
قائنی، محمد. (1424). المبسوط فی فقه المسائل المعاصرة (المسائل الطبیة). مرکز فقهی ائمه اطهار(ع).
قرضاوی، یوسف. (1422). فقه الغناء و الموسیقی فی ضوء القرآن و السنة. مکتبة وهبة.
قمی، علی بن ابراهیم. (1404). تفسیر القمی. دار الکتاب.
کاشانی. حبیب الله بن علی مدد. (1375). ذریعة الاستغناء فی تحقیق مسألة الغناء. بی‌نا.
کاشف الغطاء، مهدی. (1431). احکام المتاجر. مؤسسة الکاشف الغطاء.
کاشف الغطاء، حسن. (1422). انوار الفقاهة. مؤسسة کاشف الغطاء.
کاشف‌‌‌الغطاء، جعفر بن خضر. (1420). شرح الشیخ جعفر علی قواعد العلامة ابن المطهر. الذخائر.
کلینی، محمد بن یعقوب. (1429). الکافی. دار الحدیث.
گلپایگانی، سید حمد رضا. (1426). القضاء و الشهادات. سید علی حسینی میلانی (مقرر)، دار الحقائق.
مازندرانی، محمد صالح. (1382). شرح الکافی. مکتبة الاسلامیة.
مجلسی، محمدباقر. (1404). مرآة العقول. دار الکتب الاسلامیة.
مجلسی، محمدباقر. (1403). بحار الانوار. دار احیاء التراث العربی.
مجلسی، محمدتقی. (1406). روضة المتقین. کوشانپور.
محقق حلی، جعفر بن حسن. (1412). النهایة و نکتها. دفتر انتشارات اسلامی .
محقق حلّی، جعفر بن حسن. (1408). شرائع الاسلام. اسماعیلیان.
محقق سبزواری، محمدباقر. (1381). کفایة الفقه. مؤسسة النشر الاسلامی.
مختاری، رضا و محسن صادقی. (1376). میراث فقهی (1). غناء و موسیقی (جلد اول). مرصاد.
مختاری، رضا و محسن صادقی. (1387). میراث فقهی (1). غناء و موسیقی (جلد دوم). بوستان کتاب.
مختاری، رضا و محسن صادقی. (1377). میراث فقهی (1)، غناء و موسیقی (جلد سوم). دفتر تبلیغات اسلامی.
مدنی، سید علی خان. (1415). ریاض السالکین. دفتر انتشارات اسلامی.
مشکینی اردبیلی، علی. (1390). التعلیقة الاستدلالیة علی تحریر الوسیلة. دار الحدیث.
مفید، محمد بن محمد. (1410). المقنعة. دفتر انتشارات اسلامی.
مقدس اردبیلی، احمد بن محمد. (بی‌تا). مجمع الفائدة و البرهان فی شرح ارشاد الاذهان. اسلامی.
مکارم شیرازی، ناصر. (1426). انوار الفقاهة. مدرسة الامام علی بن ابی طالب(ع).
مکارم شیرازی، ناصر. (1380). بحوث فقهیة. مدرسة الامام علی بن ابی طالب(ع).
موسوی خمینی، سید روح الله. (1392). المکاسب المحرمة. مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
موسوی خمینی، سید روح الله. (1393). تحریر الوسیلة. مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
موسوی خوانساری، سید احمد. (1355). جامع المدارک فی شرح المختصر النافع. مکتبة الصدوق.
نجفی، محمد حسن. (1987). جواهر الکلام. دار احیاء التراث العربی.
نراقی، احمد بن محمد مهدی. (1415). مستند الشیعة فی احکام الشریعة. مؤسسة آل البیت(ع) لإحیاء التراث.

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 12 خرداد 1403
  • تاریخ بازنگری: 10 مهر 1403
  • تاریخ پذیرش: 20 آبان 1403

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار