گونه‌های تأثیرگذاری سنّت در توسعه مفاهیم قرآنی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار جامعة المصطفی

10.30512/kq.2023.17619.3273

چکیده

نقش سنّت در تبیین کتاب الهی، تنها در تفسیر و تشریح مفاد ظاهری آیات ظهور نمی‌یابد؛ بلکه گاه روایات، نقش تعمیم و توسعه‌بخشی به مفاد آیات الهی را ایفا می‌کنند. رویکرد اخباریان بدون توجه به لزوم هماهنگی مفاد روایات با کتاب، بر پذیرش این روایات است و در جانب مقابل، توسعه مفهومی مخالفت با کتاب، تلقی و موجب وانهادن این روایات شده است؛ اما با تحلیل مفاد روایات و نسبت آن با ظواهر آیات در می‌یابیم، این تعمیم و توسعه، غالباً در قالب‌ها و گونه‌های ویژه و در چارچوب ضوابط و اسلوب‌های بیانی خاصی صورت گرفته است که امکان پذیرش آن از سوی عرف و عقلا فراهم است. با کشف وجوه و گونه‌های ارتباط و پیوند مدالیل ظاهری آیات و مفاهیم توسعه­یافته آن در سنت، می‌توان به هماهنگی مفاد روایات با آیات پی برد و از سنت، شیوه بهره‌گیری از قرآن را آموخت. این نوشتار که با روش توصیفی­تحلیلی  تنظیم یافته است  در مقام کشف گونه‌های استوار توسعه‌بخشی روایات به مفاد آیات، آن را در سه ساحت «مفردات»، «اسناد» و «مدالیل التزامی» پیگیری می‌کند. توسعه‌بخشی در گستره معنایی مفردات قرآنی، تنها در پرتو توجه به ظرفیت الفاظ نسبت به فراگیری مصادیق نامأنوس امکان‌پذیر است چنانکه توسعه در ساحت اسناد نیز، با بهره‌گیری سنّت از شیوه مجاز در اسناد میسّر است. تجرید آیات الهی از خصوصیات و شرایط فضای نزول و استخراج قواعد کلی و پیام‌های فراگیر به‌ عنوان مدالیل التزامی آیات، از دیگر شیوه‌هایی است که فرآیند توسعه در قالب آن به انجام رسیده است. این مقاله اراده مفاهیم مختلف و ناهمگون از یک فراز قرآنی را در عرض یکدیگر، با چالش‌ها و تأملاتی مواجه می‌بیند. چه این معانی مختلف، به لحاظ ساختارهای ادبی متعددی باشد که برای یک فراز قابل تصویر است و چه به لحاظ معانی متعددی باشد که اهل لغت برای یک واژه حکایت می‌کنند.
 

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The methods of influencing the tradition in the development of Quranic concepts

نویسنده [English]

  • Mohsen Ahmad Akhoundi
Faculty member Al-Mustafa International University
چکیده [English]

The role of tradition in explaining the divine book does not appear only in the interpretation and explanation of the apparent meanings of the verses, but sometimes it is in the direction of generalizing and expanding the meanings of the divine verses. This generalization and development can be followed in different forms and in the framework of the rules and methods of conventional expression with custom and reason, and through this we can understand the connection between the apparent meanings of the verses and the concepts developed in the tradition and a clear understanding of the tradition's method in the application of the Qur'an. Expansion in the semantic range of Qur'anic words and contents is possible only when considering the capacity of words to include unfamiliar examples, although development through attribution is sometimes accompanied by claims of the Shari'a using the permissible method of attribution.

The abstraction of verses from the characteristics and conditions of the space of revelation, as well as the extraction of general rules and comprehensive messages from verses, are other methods in which the development process has been carried out. The intention and will of different concepts at the same time, faces challenges and reflections. Acceptance of different meanings is sometimes possible in terms of multiple literary structures, which are reflected in one sentence. However, the non-employment of this method of expression by custom prevents the acceptance of such a method in order to develop the contents of the divine book from another point of view.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Quran
  • Sunnah
  • development
  • generalization
  • abstraction
  1. ـ قرآن کریم.

    ـ نهج البلاغة. (1415)، گردآورنده: سید رضی، محمد بن حسین، تحقیق: صبحی صالح، تهران: دار الاسوة.

    1. آخوند خراسانی، محمدکاظم (1427). کفایة الاصول. قم: دفتر نشر اسلامی.
    2. ابن‌عاشور، محمدبن طاهر (بی­تا). التحریر و التنویر. بیروت: مؤسسة التاریخ.
    3. ابن‌منظور، محمدبن مکرم (1414). لسان العرب. بیروت: دار الفکر
    4. احسائی، ابن ابی‌جمهور محمد بن زین الدین ( 1403). عوالی اللئالی. قم: مطبعة الشهداء.
    5. اردبیلی، احمد بن محمد( 1368). زبدة البیان. تهران: مکتبه مرتضوی.
    6. استرآبادی، محمد امین (1426). الفوائد المدنیة. قم: موسسة النشر الاسلامی.
    7. اسعدی، محمد ( 1386). سایه‌ها و لایه‌های معنایی. قم: بوستان کتاب.
    8. بحرانی، هاشم ‌بن سلیمان (1416). البرهان فی تفسیر القرآن. تهران: بنیاد بعثت.
    9. بیضاوی، عبدالله بن ابی ‎بکر (1387). انوار التنزیل و اسرار التأویل. قم: بی‌نا.
    10. جوادی آملی، عبدالله (1385). تفسیر تسنیم. قم: اسراء.
    11. حر عاملی، محمد بن حسن (1367). وسائل الشیعة. تهران: مکتبة الاسلامیة.
    12. خمینی، سیدمصطفی (1372). تحریرات فی الاصول. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد.
    13. خویی، سیدابوالقاسم (1417). محاضرات فی علم الاصول. قم: انصاریان.
    14. راغب اصفهانی، حسین‌ بن محمد (1412). مفردات الفاظ القرآن. بیروت: دار القلم.
    15. رشتی، حبیب الله (بی‌تا). بدائع الافکار. نجف: بی‌نا.
    16. زمخشری، محمود بن عمر ( 1417). الفائق فی غریب الحدیث. بیروت: دار الکتب العلمیة.
    17. سیوطی، جلال الدین عبدالرحمن (1973). الاتقان. بیروت: المکتبة الثقافیة.
    18. ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1404). الدر المنثور. قم: کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی.
    19. صدر، سیدمحمدباقر (1417). بحوث فی علم الاصول. قم: مرکز الغدیر.
    20. صدرالدین شیرازی، محمد (1366 ). تفسیر القرآن الکریم. قم: بیدار.
    21. طباطبایی، سید محمدحسین (1419). المیزان فی تفسیر القرآن. بیروت: مؤسسة الاعلمی.
    22. ــــــــــــــــــــــــــــــ (1361). قرآن در اسلام. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
    23. طبرسی، فضل‌ بن حسن (1372). مجمع البیان. تهران: ناصرخسرو.
    24. طوسی، محمد بن حسن (1407). تهذیب الاحکام. تهران: دار الکتب الاسلامیة.
    25. ـــــــــــــــــــــــــ (1413).التبیان فی تفسیر القرآن. قم: دفتر نشر اسلامی.
    26. طیب حسینی، محمود (1389).چندمعنایی در قرآن. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
    27. عراقی، ضیاءالدین (بی‌تا). بدایع الافکار. تقریر: میرزاهاشم آملی، نجف: مطبعة علمیة.
    28. عروسی حویزی، عبدعلی بن جمعه (1415). تفسیر نور الثقلین. قم: اسماعیلیان.
    29. فخر رازی، محمد بن عمر (1421). مفاتیح الغیب. بیروت: دار الکتب العلمیة.
    30. فراهیدی، خلیل بن احمد (1409). العین. قم: هجرت.
    31. فیض کاشانی، محمد محسن (1402). تفسیر الصافی. بیروت: مؤسسه الاعلمی.
    32. ــــــــــــــــــــــــــــــ (1400). عین الیقین. قم: بیدار.
    33. کلینی، محمد بن یعقوب (1365). الکافی. تهران: دار الکتب الاسلامیة.
    34. مازندرانی، محمد بن محمدصالح (1429 ). شرح فروع الکافی. قم: دار الحدیث.
    35. مجلسی، محمدباقر (1403). بحار الانوار. بیروت: دارإحیاء التراث العربی.
    36. مجلسی، ملامحمدتقی (1414). لوامع صاحبقرانی. قم: مؤسسه اسماعیلیان.
    37. محدث نوری، حسین (1407). مستدرک الوسائل. قم: موسسة آل البیت.
    38. مشکینی اردبیلی، علی (1374). اصطلاحات الاصول و معظم أبحاثها. قم: الهادی.
    39. معرفت، محمدهادی (1425). التفسیر الاثری. قم: ذوی ‌القربی.
    40. ــــــــــــــــــــــ (1380). علوم قرآنی. قم: مؤسسه فرهنگی تمهید.
    41. مفید، محمد بن محمد بن نعمان (1413). مختصر التذکرة بأصول الفقه. قم: کنگره شیخ مفید.
    42. مکارم شیرازی، ناصر (1414). انوار الاصول. قم: مدرسه امام علی‌ بن ابی‌طالب(ع).
    43. همدانی، آقارضا بن محمدهادی (1416). مصباح الفقیه. قم: دفتر نشر اسلامی.