معناکاوی هوش معنوی در آموزه های قرآنی- روایی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه فلسفه و حکمت اسلامی، دانشکده الهیات، دانشگاه میبد، میبد، ایران

2 کارشناس ارشد علوم قرآن و حدیث و کارشناس مرکز بهداشت و درمان شهرستان میبد

3 دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات، دانشگاه میبد، میبد، ایران

10.30512/kq.2023.19382.3572

چکیده

اصطلاح «هوش معنوی»، مفاهیم معنویت و هوش را درون یک سازه جدید ترکیب می­کند که در پرتو توجه و علاقه روان­شناسان به حوزه دین و معنویت نضج گرفته است. حال این سؤال مطرح است که صبغه اسلامی و جلوه دینی هوش معنوی در میان متون قرآنی و روایی چیست؟ مقاله حاضر با روشی توصیفی ـ تحلیلی و بر اساس منابع کتابخانه‌ای و مطالعه‌ای میان رشته­ای تلاش دارد تا اصطلاح هوش معنوی را در آموزه­های قرآنی و روایی معناکاوی کند. بر این اساس می­توان واژه «عقل» و شبکه معنایی و کلماتی نظیر آن همچون «لُبّ»، «نُهیه»، «حِجر»، «قلب»، «حِلم»، «کیاست»، «فراست»، «حکمت»، «حُجّت باطنی» و «حِجی» را نزدیک­ترین واژگان به هوش معنوی و از مصادیق آن به شمار آورد. این نوع تطبیق عقل با هوش معنوی در آموزه­های اسلامی، به­ ویژه، در ترکیب عقلِ رحمانی، عقلِ نوری و عقلِ قدسی نیز دلالت بیشتر و تمام‌تر بر گرایش معنای عقل به ساحت معنویت دارد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Meaning of Spiritual Intelligence in teachings of Quran and Hadith

نویسندگان [English]

  • shahab oddin vahidi 1
  • masoud khavaninzadeh 2
  • kamal sahraei Ardakani 3
1 Associate Professor, Department of Islamic Philosophy and Wisdom, Faculty of Theology, Meybod University, Meybod, Iran
2 Senior expert in Qur'an and Hadith sciences and an expert in health and treatment center of Meybod city
3 Associate Professor, Department of Quranic and Hadith Sciences, Faculty of Theology, Maybod University, Maybod, Iran
چکیده [English]

The term spiritual intelligence combines the concepts of spirituality and intelligence into a new structure that has matured in the light of psychologists' attention and interest in the field of religion and spirituality. Now this question is raised, what is the Islamic color and the religious manifestation of spiritual intelligence among the Qur'anic and narrative texts? The present article tries to analyze the meaning of the term spiritual intelligence in religious teachings such as Quranic and Narrative with a descriptive analytical method and based on library sources and an interdisciplinary study. Based on this, the word "intelligence" and its semantic network and similar words such as; He considered lip, prohibition, stone, heart, dream, kiast, frost, wisdom, inner argument and pilgrimage as the closest words to spiritual intelligence and examples of it. This type of matching of intellect with spiritual intelligence in Islamic teachings, especially in the combination of merciful intellect, light intellect, and holy intellect, also indicates more and more fully the tendency of the meaning of intellect to the realm of spirituality.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Quran
  • narrative texts
  • spirituality
  • religious teachings
  • intellect
  • spiritual intelligence

مراجع

  1. ـ قرآن کریم (1386). ترجمه: مهدی الهی قمشه­ای، قم: سپهر نوین.

    1. آزادنیا، ابوالفضل؛ کارآمد، اصغر؛ سلطانی گردفرامرزی، سمیّه (1389). هوش معنوی و تأثیر آن بر سلامت جسمانی و روانی. یزد و یزدی‌ها، شماره 5، صص48- 58.
    2. آمدی، عبد الواحد بن محمد تمیمی (1385). غرر الحکم و درر الکم. انتخاب احادیث و ترجمه محسن موسوی، چاپ دوم، قم: دارالحدیث.
    3. ابن منظور، محمد بن مکرم (1414). لسان العرب. چ3، بیروت: دار صادر.
    4. الهی، بهرام (1381). معنویت یک علم است. ترجمه: فرزاد یمینی، تهران: جیحون.
    5. پارسانیا، حمید (1381). از عقل قدسی تا عقل ابزاری. علوم سیاسی، شماره 19، صص7-16.
    6. پورمحمدی، سیده راضیه؛ سهراب مروتی، کیوان احسانی (1400). تبیین مفهوم هوش معنوی در فعل «یهدی» مستخرج از آیات قرآن و نقش مؤلفه‌های آن در تربیت معنوی. آموزه­های تربیتی در قرآن و حدیث، شماره 14، صص1-23.
    7. جوادی آملی، عبدالله (1369). اوصاف نظری و عملی اولوالالباب. پاسدار اسلام، شماره 111، صص 16-19.
    8. جوهری، اسماعیل (1376). الصحاح. تحقیق: احمد عبد الغفور شرامیری، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
    9. چورمقی، محسن (1383). کارکردهای عقل نظری و عقل عملی. پایان‌نامه‌ کارشناسی‌ارشد، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
    10. حکیمی، محمدرضا (1380). الحیاة. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
    11. خاتمی، سید احمد (1383). امامان و رفتار خردورزانه. پاسدار اسلام، شماره 273، صص11-14.
    12. خزایی، حسین (1389). هوش معنوی و بهداشت روانی. پژوهش‌های علم و دین، شماره 1، صص 31-56.
    13. راغب اصفهانی، حسین (1423). مفردات الفاظ القرآن. قم: ذوی القربی.
    14. رجائی، علیرضا (1389). هوش معنوی، دیدگاهها و چالش‌ها. پژوهشنامه تربیتی دانشگاه آزاد اسلامی واحد بجنورد، شماره 22، صص21-29.
    15. زبیدی، سید محمد مرتضی (بی‌تا ). تاج العروس. بیروت: دار الفکر.
    16. ساغروانی، سیما (1388). هوش معنوی، بعد ناشناخته بشر. مشهد: آهنگ قلم.
    17. ـــــــــــــــــ (1389). بهره‌های هوش معنوی برای فرد و سازمان. تدبیر، شماره 215، صص35-39.
    18. سبحانی، جعفر (1361). عقل و خرد یکی از ابزار شناخت است. درسهایی از مکتب اسلام، شماره 4، صص16-21.
    19. سهرابی، فرامرز (1396). هوش معنوی از منظر قرآن و روایات. پژوهشنامه معارف قرآنی، سال8، شماره30. صص29-55.
    20. سهرابی، فرامرز؛ ناصری، اسماعیل (1388). بررسی مفهوم و مؤلفه‌های هوش معنوی و ساخت ابزاری برای سنجش آن. پژوهش در سلامت روانشناختی، شماره 4، صص69-77.
    21. ــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1391). هوش معنوی و مقیاس‌های سنجش آن. تهران: آوای نور.
    22. صانعی پور، محمدحسن (1394). مفسر معیار در قرآن پژوهی ملاصدرا. حکمت صدرایی، شماره 1، صص97-111.
    23. صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (1367). شرح اصول کافی. تصحیح: محمد خواجوی. تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات اسلامی.
    24. طباطبائی، سید محمدحسین (1384). المیزان فی تفسیر القرآن. ترجمه: سیدمحمدباقر موسوی همدانی، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
    25. طریحی، فخرالدین (1375). مجمع البحرین. چ5، تهران: مرتضوی.
    26. عروسی حویزی، عبد علی (1415). تفسیر نور الثقلین. قم: اسماعیلیان.
    27. عسکری وزیری، علی؛ زارعی متین، حسن (1390). هوش معنوی و نقش آن در محیط کار با تأکید بر آموزه‌های دینی. اسلام و پژوهش‌های مدیریتی، شماره 3، صص 63-90.
    28. فرامرزی، سالار؛ همایی، رضا؛ سلطان حسینی، محمد (1388). بررسی رابطه هوش معنوی و هوش هیجانی دانشجویان. مطالعات اسلام و روان شناسی، شماره 5، صص7-24.
    29. فیروزآبادی، محمد بن یعقوب (1412). القاموس المحیط. بیروت: دار احیاء تراث العربی.
    30. فیومی، احمد (1414)، المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی. قم: مؤسسة دار الهجرة.
    31. قرشی، علی اکبر (1371). قاموس قرآن. تهران: دار الکتب الاسلامیة.
    32. قنبری، سیروس؛ کریمی، ایمان (1395). مؤلفه‌های هوش معنوی در نهج‌البلاغه. پژوهشنامه نهج البلاغه، دوره 4، شماره 13، صص 99-119 .
    33. کلینى، محمد بن یعقوب (1407). الکافی. تهران: دار الکتب الإسلامیة، چاپ: چهارم.
    34. ـــــــــــــــــــــــــ (1364). الکافی. ترجمه: سیدهاشم رسولی محلاتی، تهران: علمیه اسلامی.
    35. گنون، رنه (1361). سیطره کمیت. ترجمه: علی محمد کاردان، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
    36. گودرزی و همکاران(1391)، اثربخشی تعاملی هوش معنوی و آموزش مهارت های زندگی بر بهبود نگرش‌های دانشجویان نسبت به مهارت‌های زندگی، فصلنامه اندیشه‌های تازه در علوم تربیتی. سال 7، شماره 4، صص64-77.
    37. مبینی، محمدعلی (1380). عقل در قرآن. معرفت، شماره 48، صص86-94.
    38. مجلسی، محمدباقر (1403). بحارالانوار الجامعه لدرر اخبار الائمة الاطهار. تهران: دار الکتب الاسلامیة.
    39. محمدنژاد، حبیب؛ بحیرانی، صدیقه؛ حیدری، فائزه (1388). مفهوم هوش معنوی مبتنی بر آموزه‌های اسلامی. مطالعات معرفتی در دانشگاه اسلامی، شماره 42، صص96-116.
    40. مهدی زاده، حسین (1382). درآمدی بر معناشناسی عقل در تعبیر دینی. معرفت، شماره 74، صص 28-38.
    41. میردریکوندری، رحیم (1390). مقایسه تحلیلی عقل دینی و هوش شناختی. معرفت، شماره 163، صص35-52.
    42. نراقیان، مینو (1391). قرآن و گسترش معنایی عقل. رشد (آموزش قرآن)، شماره 38، صص4-7، 1391ش.
    43. نصر، حسین (1372). تصوف و تعقل در اسلام. نامه فرهنگ، شماره 12، صص 73-85.
    44. هاشمیان، سید احمد(1385). علم النفس از دیدگاه دانشمندان اسلامی. تهران: دانشگاه پیام نور.
    45. وحیدی مهرجردی، شهاب الدین (1387). عقل در ساحت دین. قم: ادیان و مذاهب.
    46. یدالله پور، محمدهادی؛ فاضلی کبریاء، مهناز (1393). بررسی تطبیقی مفهوم هوش معنوی از منظر روان شناسی و اسلام. اسلام و سلامت، دانشگاه علوم پزشکی بابل، شماره 1، صص 48-57.
    47. یوسفی، فریده؛ کشاورزی، سمیه (1391). رابطه بین هوش عاطفی، هوش معنوی و تاب­آوری. روان‌شناسی، شماره 63، صص 299-318.
دو فصلنامه کتاب قیم
دوره 14، شماره 30
مهر 1403
صفحه 167-183

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 22 آذر 1401
  • تاریخ بازنگری: 13 خرداد 1402
  • تاریخ پذیرش: 15 مهر 1402

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار