الگوواره‌های حاکم بر نظریات اعجاز قرآن تا قرن پنجم هجری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکترای تفسیر تطبیقی، دانشگاه قم

2 دانشیار علوم قرآن وحدیث دانشگاه قم، دانشکده الهیات و معارف اسلامی

10.30512/kq.2021.16770.3106

چکیده

هر نظریه‌پردازی علمی بدون شک متأثر از مسائل محیطی و پیرامونی علم یا همان الگوواره‌ها است. اگر بخواهیم به مسائل اعجاز قرآن و ریشه‌شناسی نظریات مربوط به آن ژرف‌تر بنگریم، می‌توانیم از حوزه‌های بین‌رشته‌ای مانند تاریخ و فلسفه‌ علم مدد گرفته و با استفاده از مبانی و روش‌های آن به تحلیلی جدید از نظریات اعجاز قرآن دست پیدا کنیم. در این تحقیق، از روش تحلیل تاریخی از مسیر تحلیل الگواره‌ای (پارادایمی) استفاده شده و یافته‌های آن حاکی از آن است که دو الگوواره تفسیری و فلسفه‌ افلاطونی، زمینه‌ساز طرح نخستین نظریه‌ جدی در باب اعجاز قرآن، یعنی نظریه نظّام معتزلی شد. این در حالی است که الگوواره تفسیری در سطح متعادل‌تر آن، با کمک الگوواره‌‌های شعر جاهلی و پارادایم علم موسیقی به نظریه نظم القرآن جاحظ بدل شدند. در قرن چهارم و تغییر تقابل گفتمانی به مواجهات درون‌دینی، اشعری نظریه‌ کلام نفسی را از طریق تقسیم کلام به دو جنبه‌ دال و مدلول و تحت‌تأثیر و هدایت الگواره‌های کلام مسیحی و فلسفه‌ ارسطویی صادر کرد و همچنین، اندیشمندان شیعی قرن پنجم با تأثیرپذیری از الگوواره تفسیر اعتزالی به احیاء نظریات صرفه‌ نظّام و همفکرانش پرداختند. آنچه در تداوم نظریات اعجاز درون‌متنی در قرن‌های پنجم تا دوره معاصر دنبال شد، تکمله‌ای بود بر نظریه‌پردازی و ایده‌های جدیدی که عبدالقاهر جرجانی در قرن پنجم ارائه کرده بود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

A Study of the Paradigms Governing the Thought of Muslim Scholars on the Theories of the Miracle of the Qur'an

نویسندگان [English]

  • mahdi golbakhsh 1
  • golamhosein arabi 2
1 PhD in Comparative Interpretation, University of Qom
2 Associate Professor of Quran and Hadith Sciences, University of Qom, Faculty of Theology and Islamic Studies
چکیده [English]

Every scientific theorizing is undoubtedly influenced by the environmental issues surrounding science or the same paradigms.If we want to look deeper into the issues of the miracle of the Qur'an and the etymology of theories related to it, we can get help from interdisciplinary fields such as history and philosophy of science.And using its principles and methods to achieve a new analysis of theories of the miracle of the Qur'an.In this research, historical analysis method from paradigm analysis is usedAnd its findings suggest that two interpretive paradigms and Platonic philosophyThe groundwork was laid for the first serious theory about the miracle of the Qur'an, the Mu'tazilite theoryHowever, the interpretive paradigm at its more balanced level, with the help of the paradigms of ignorant poetry and the paradigm of musicology, became, in our opinion, the order of the Qur'an.In the fourth century and the change of discourse confrontation to intra-religious encounters, Ash'ari developed the theory of psychic theology by dividing theology into two aspects, signified and signified, and influenced and guided by the paradigms of Christian theology and Aristotelian philosophy.Also, the Shiite thinkers of the fifth century, under the influence of the paradigm of Etzali's interpretation, revived the economical theories of the system and its like-minded people.What followed in the continuation of in-text miracle theories in the fifth century to the contemporary period was a complement to the new theories and ideas proposed by Abdul Qahir Jorjani in the fifth century.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Miracles of the Qur'
  • an
  • aspects of miracles
  • paradigm
  • Mu'
  • tazilites
  • Ash'
  • arites
  1.  ـ قرآن کریم.

    1. ابـن اعـثم کـوفی، احمـد(1411). الفتـوح. به کوشش علی شـیری، بیـروت: دارالأضـواء.
    2. ابن حنبل، احمد(بی‌تا). المسند. بیروت: دار صادر.
    3. ابن طیفور، أبو الفضل أحمدبنأبی طاهر(بی‌تا). بلاغات النساء. قم: انتشارات بصیرتی.
    4. ابن عبد ‌ربه، احمد بن ‌محمد (1414). العقد ‌الفرید؛ بیروت: دار الکتـب العلمیـة.
    5. ابن قتیبه، عبد الله (1419). تأویل ‌مختلف ‌الحدیث.بیروت: المکتب الاسلامی.
    6. ابن قدامة، عبد الله (بی‌تا). المغنی. بیروت: دار الکتاب العربی.
    7. ابن ندیم، محمد بن‌ اسحاق(بی‌تا). الفهرست. چ2، بیروت: دارالمعرفة.
    8. ابن هشام،عبدالملک (1955). السیرة ‌النبویة. به کوشش مصطفی سقا و همکاران، چ2، قاهره: بی‌نا.
    9. اشعری، علی ‌بن ‌اسماعیل (1397). الإبانة عن أصول ‌الدیانة. قاهره: دار الانصار.
    10. ـــــــــــــــــــــــــ(بی‌تا). اللمع فی ‌الرد على اهل‌الزیغ و البدع. به کوشش غرابة‌ حمودة، قاهره: المکتبة الازهریة للتراث.
    11. ـــــــــــــــــــــــــ(1980). مقالات ‌الإسلامیین و اختلاف ‌المصلین. به کوشش ریتر هلموت، چ2، فیسباین (آلمان): فرانز شتایز.
    12. انصاری، محمدعلی (1398). تاریخ تطور انگاره اعجاز قرآن. تهران: انتشارات فاتح.
    13. انواری، محمدجواد (1379). اشعری، در دائرة ‌المعارف بزرگ اسلامی. تهران: مرکز دائرة ‌المعارف بزرگ اسلامی.
    14. ایجی، میرسیدشریف (1325). شرح ‌المواقف. به کوشش بدرالدین نعسانی، قم: الشریف الرضی.
    15. بخاری، محمد بن اسماعیل (1401). الجامع‌ الصحیح. استانبول: دار الفکرة.
    16. بغدادی، عبدالقاهر بن ‌طاهر (1977). الفرق بین ‌الفرق و بیان الفرقة ‌الناجیة. بیروت: دار الآفاق الجدیدة.
    17. بنت ‌الشاطی، عایشه عبد الرحمن (1376). اعجاز بیانی قرآن. ترجمه: حسین صابری، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
    18. پاکتچی، احمد (1386). مدخل اشاعره در دائرة المعارف بزرگ اسلامی. تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
    19. جاحظ، عمرو بن بحر (1424). الحیوان. بیروت: دار الکتب العلمی.
    20. ــــــــــــــــــــ (1394). الرسائل للجاحظ. به کوشش محمد هارون عبدالسلام، قاهره: مکتبة الخانجی.
    21. ــــــــــــــــــــ (1423). البیان و التبیین. بیروت: دار و مکتبة الهلال.
    22. جواد علی (1413). المفصل فی تاریخ ‌العرب قبل ‌الاسلام. بغداد: جامعة بغداد.
    23. جهانگیری، محسن (1390). مجموعه مقالات کلام اسلامی. تهران: حکم.
    24. رضوی، سیدابوالفضل؛ بیگدلی، علی؛ واسعی، سیدعلیرضا (1391). فلسفه انتقادی تاریخ. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
    25. ریترز، جورج (1379). نظریه جامعه ‌شناسی در دوران معاصر. ترجمه: محسن ثلاثی، تهران: علمی.
    26. رکنی یزدی، محمدمهدی (1379). آشنایی با علوم قرآنی. تهران: سمت.
    27. زرکشی، محمد بن‌ بهادر (1410). البرهان ‌فی ‌علوم ‌القرآن. بیروت: دار المعرفة.
    28. زرکلی، خیر الدین‌ بن‌ محمود (2002). الأعلام. بیروت: دار العلم للملایین.
    29. سید قطب شاذلی (1425). فی ‌ظلال ‌القرآن. بیروت: دار الشرق.
    30. شافعی، محمد‌ بن ‌ادریس(1403). الأم. بیروت: دار الفکر.
    31. ـــــــــــــــــــــــــــ(بی‌تا). الرسالة. بیروت: مکتبة العلمیة.
    32. شریف مرتضی، علی بن حسین بن موسی (1998). أمالی ‌المرتضی. قاهره: دار الفکر العربی.
    33. ـــــــــــــــ (1405). رسائل ‌الشریف ‌المرتضی. قم: دار القرآن الکریم.
    34. شهرستانی، محمد بن عبد الکریم (بی‌تا). الملل و النحل. بی‌جا: مؤسسة الحلبی.
    35. طبری، محمد بن ‌جریر (1412). جامع البیان فی تفسیر القرآن. بیروت: دار المعرفة.
    36. طوسی، محمد بن حسن (1407). تهذیب الأحکام. به کوشش حسن خرسان، تهران: دار الکتب الإسلامیة.
    37. قفطی، علی ‌بن‌ یوسف (1371). تاریخ مختصر الدول. ترجمه: بهین دارانی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
    38. کریمی‌نیا، مرتضی (1392). «ریشه‌های تکوین نظریه اعجاز قرآن و تبیین وجوه آن در قرون نخست»؛ پژوهش‌های قرآن و حدیث، شماره 1.
    39. کواز، محمدکریم (1386). سبک‌شناسی اعجاز بلاغی قرآن. ترجمه: سیدحسین سیدی، تهران: سخن.
    40. کورانی، علی؛ عظیمی، سیدمحمود (1379). تدوین قرآن. تهران: سروش.
    41. کوهن، تامس (1369). ساختار انقلاب‌های علمی. ترجمه: احمد آرام، تهران: سروش.
    42. مسلم ‌بن‌ حجاج نیشابوری (بی‌تا). صحیح مسلم. بیروت: دار الفکر.
    43. معرفت، محمدهادی (1428). تلخیص التمهید. قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
    44. مفید، محمد‌ بن‌ نعمان (1414). تصحیح اعتقادات الامامیة. قم: کنگره شیخ مفید.
    45. ــــــــــــــــــــــــ(1413). اوائل ‌المقالات فی ‌المذاهب ‌و ‌المختارات. قم: المؤتمر‌العالمی للشیخ‌ المفید.
    46. مقری، ابوالفضل (1417). احادیث فی ذم اهل الکلام و أهله. ریاض: دار أطلس.
    47. مکدرموت، مارتین (1372). اندیشه‌های کلامی شیخ مفید. ترجمه: احمد آرام، تهران: دانشگاه تهران.
    48. مؤدب، سیدرضا (1379). اعجاز القرآن در نظر اهل بیت عصمت(ع) و بیست نفر از علمای بزرگ اسلام. قم: احسن الحدیث.
    49. Glei.Reinhold (2009). Christian-Muslim relations a bibliographical history. Volume 1 (600-900). Edited by David Thomas and Barbara Roggema. Leiden Boston: Brill.
    50. Timothy (2009). Is the Father of Jesus the God of Muhammad? Understanding the differences between Christianity and Islam. AER ed. Grand Rapids. Mich: Zondervan.
    51. ـــــــــــــــــــــــ (1967). The Philosophy of The Kalam. Cambridge Massachusetts. Harvard University Press.
    52. Richard (1982). Inimitability. in: Encyclopaedia of the Quran, volume two. Brill. Leiden-Boston.
    53. 'Thomas, David (2001). Christians at the heart of Islamic rule. Church life and scholarship in 'Abbasid Iraq. Leiden Boston: Brill.
    54. Harry Austryn (1997). Foundation of Religious Philosophy In Judaism, Christinity and Islam. Cambridge.