تحلیل گفتمان انتقادی خطبه 108 نهج‌البلاغه بر اساس مربع ایدئولوژیک ون دایک

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه کاشان

2 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات عربی دانشگاه کاشان

چکیده

تحلیل متون دینی بر اساس نظریه‌ها موجب پویایی و درک ژرف‌تر آن‌ها می‌شود. یکی از نظریه‌های جدید  مطرح­شده در قرن بیستم، نظریه مربع ایدئولوژیک ون­دایک است. وی که از نظریه‌پردازان برجسته تحلیل گفتمان انتقادی است، نظریه مربع ایدئولوژیک خود را برای تحلیل گفتمان ارائه می‌دهد. مربع ایدئولوژیک وی دارای چهار ضلع است که بر برجسته‌سازی ویژگی مثبت خودی، برجسته­سازی ویژگی‌های منفی دیگری، کم‌رنگ سازی ویژگی منفی خودی و به حاشیه­رانی ویژگی‌های مثبت دیگری تأکید دارد. با توجه به کارایی بالای این نظریه، پژوهش پیش ‌روی قصد دارد، خطبه 108 نهج‌البلاغه را با رویکرد کیفی و روش تحلیل گفتمان انتقادی بر اساس مربع ایدئولوژیک ون دایک بررسی نماید. چنین استنباط می‌شود که تمامی تلاش صاحب­ سخن از برجسته‌سازی‌ها و حاشیه­رانی‌ها، به منظور تحقق این ایدئولوژی پنهان است که امام علی (ع) و پیامبر (ص)، بر حق‌اند و حکومتشان نیز، نماد درستی و حاکمیت حق است. در مقابل، بنی‌امیه باطل و ناحق‌اند و زمامداری‌شان نیز، نماد حاکمیت ناراستی و باطل است. همچنین، ایدئولوژی صاحب گفتمان درباره کوفیان این بوده است که آنان با کوردلی و سستی و نابینایی، به گروه باطل پیوسته­اند که باید آگاهشان کرد و از پیوستن صددرصدی به جبهه باطل و سیاهی مطلق، نجاتشان داد. توضیح یک نکته در اینجا ضرورت دارد و آن اینکه می­گوییم امام (ع) کوشیده است تا نکات منفی خود یا خودی را به حاشیه براند، به این مفهوم نیست که ایشان نقاط ضعفی برای خود متصور بودند، بلکه موضوع از پندار باطل جبهه مقابل سرچشمه گرفته و به تبع آن، صاحب­گفتمان تلاش کرده است، نکات منفی منتسب به جبهه خودی را به حاشیه براند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

The analysis of the critical speech of 108th Sermon based on van Dijk's ideological square theory

نویسندگان [English]

  • Ali najafi ivaki 1
  • fatemeh mahmoudi 2
  • Rohoallah Seyadi nejad 1
1 Associate Professor, Department of Arabic Language and Literature, Kashan University
2 PhD student of Arabic language and literature, Kashan University
چکیده [English]

analyzing religious texts based on new theories causes the dynamism of those texts and their deeper. One of the new theories that came up in the 20th is van Dijk's ideological square theory in the field of critical speech analysis. van Dijk, who is one of the prominent theorists of speech analysis, presents his ideological square theory for speech analysis; His ideological squad has four sides, which emphasizes on signalization the positive features of oneself, the negative characteristics of the other, and paling out the negative characteristics of the self, the positive characteristics of the other. Considering the high potential of this theory, the present research intends to examine the 108th sermon of Nahj al-Balagha, which is considered as one of the war sermons, with a qualitative approach and critical speech analysis method based on van Dijk’s ideological squad and tries to find out the imam's hidden ideology through it. Imam Ali could be found in the lower layers of the mentioned text. It is inferred that all the efforts of the speaker about signalization and marginalization are along with the realization of this hidden ideology that he and the Prophet are the truth and their government is also a symbol of righteousness and the rule, while Bani Umayyah is false, and their leadership is also a symbol of injustice and falsehood. In the meantime, the Kufians have also joined the false group by weakness, which should be informed and saved from joining into the false front and absolute blackness.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Critical speech
  • van Dijk
  • ideological squad
  • Nahj al-Balagha
  • 108th sermon
  • signalization
  • marginalization

مراجع

  1. ـ قرآن کریم.

    ـ نهج البلاغة؛ ترجمه: محمد دشتی، قم: انتشارات الهادی، 1386ش.

    1. آشوری، داریوش؛ «گفتار و گفتمان»؛ راه نو، شماره 7، 1377ش.
    2. آقا گل زاده، فردوس؛ زبان‌شناسی کاربردی و مسائل میان رشته‌ای زبان؛ تهران: علمی، 1394ش.
    3. استروس، کلودلوی؛ «بررسی ساختاری اسطوره»؛ ترجمه: بهار مختاریان و فضل‌الله پاکزاد، ارغنون، شماره 4، 1373ش.
    4. بوقره، نعمان؛ لسانیات الخطاب: مباحث فی التأسیس و الاجزاء؛ بیروت: دار الکتب العلمیة، 2012م.
    5. جهانگیری، جهانگیر؛ فتاحی، سجاد؛ «تحلیل گفتمان محمود احمدی‌نژاد در انتخابات ریاست جمهوری دور دوم»؛ مطالعات اجتماعی ایران، شماره3، 1390ش، ص47-23.
    6. حاجیی، فرحناز؛ تحلیل گفتمان: ترجمه گزیده‌هایی از پیام‌های نوروزی اوباما خطاب به دولت و ملت ایران؛ پایان نامه کارشناسی ارشد: دانشکده ادبیات دانشگاه فردوسی مشهد، 1396ش.
    7. خطیب قزوینی، محمد بن عبد الرحمن؛ الإیضاح فی علوم البلاغة؛ تحقیق: محمد عبدالقادر الفاضلی، بیروت: المکتبة العصریة، 2009م.
    8. زیتونی، لطیف؛ معجم مصطلحات نقد الروایة؛ بیروت: مکتبة لبنان ناشرون و دار النهار للنشر، 2002م.
    9. سرل، جان راجرز؛ افعال گفتاری، الترجمة: محمد علی عبدالهی، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی،1387ش.
    10. سلطانی، علی اصغر؛قدرت و گفتمان و زبان، تهران: نشر نی، چاپ چهارم،1392ش.
    11. صفوی، کورش؛ از زبانشناسی به ادبیات ـ شعر؛ چ5، تهران: سوره مهر، 1394ش.
    12. ضیاء حسینی، محمد؛ سخن کاوی (گفتمان­شناسی انتقادی)، تجزیه و تحلیل کلام؛ تهران: رهنما، 1391 ش.
    13. طه حسین؛ علی و بنوه؛ چ۵، بیروت: دار المعارف، 1970م.
    14. عرب یوسف­آبادی، عبدالباسط؛ محمدی، اویس و بیات، مژگان؛ «بررسی ادب­­مندی استراتژی‌های بیان در داستان‌های کودکانه شادی فقیه»؛ لسان مبین، شماره 32، 1397ش،ص80-63.
    15. عمران، علی احمد؛ اسلوب علی بن ابی طالب (علیه السلام) فی خطبه الحربیة؛ مشهد: کتاب‌خانه امیرالمؤمنین(ع)، 1389 ش.
    16. عموش، خلود؛ گفتمان قرآن: بررسی زبان‌شناختی پیوند متن و بافت قرآن؛ ترجمه: حسین سیدی، تهران: نشر سخن، 1388ش.
    17. فتوحی، محمود؛ بلاغت تصویر؛ چ2، تهران: نشر سخن، 1389ش.
    18. کرزویل، أوین؛ عصر البنیویة من لیفی شتراوس الی فوکو؛ ترجمه: جابر عصفور،بغداد: دار الآفاق العربیة، 1985م.
    19. کریستیفا، جولیا؛ علم النص؛ ترجمه: فرید الزاهی، مغرب: دار البیضاء، 1991م.
    20. لؤلؤة، عبدالواحد؛ موسوعة المصطلح النقدی؛ عراق: دار الرشید للنشر، 1982م.
    21. مزوز،دلیلة؛ المبنی للمجهول بین اختزال البنیة و استرسال المعنی، مجلة کلیة الآداب و العلوم الإنسانیة و الإجتماعیة، العدد الخامس،173-148.
    22. مک دانل، دایان؛ مقدمه‌ای بر نظریه‌های گفتمان؛ ترجمه: حسینعلی نوذری، تهران: فرهنگ گفتمان، 1380ش.
    23. هاشمی،محمدرضا: کاربرد یافته­های زبان شناسی در ترجمه، فصلنامه مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی مشهد، شماره 2،1398،ص100-90.
    24. یار محمدی، لطف‌الله؛ گفتمان‌شناسی رایج و انتقادی؛ تهران: انتشارات هرمس، 1383ش.

    .25Yule, George, Pragmatics, Oxford university press, New York, 2000.

    .26Van Dijk, Teun A, Ideology, a Multidisciplinary Approach, Sage Publications, London, 1998.

    ــــــــــــــــــــــ.27, Ideology and Discourse, a Multidisciplinary Introduction, PamperFabra University press, Barcelona, 2000.

    ـــــــــــــــــــــــ.28, Multidisciplinary CDA: a plea for diversity in Wodak, Ruth, Mayer, Michael, Methods of Critical Discourse Analysis, SAGE Publications Ltd: London, 2001.

    ـــــــــــــــــــــــ.29,Politics, Ideology, and Discourse, Elsevier Encyclopedia of Language and Linguistics. Volume on Politics and Language, Ruth Wodak, Ed,2005

    1. ــــــــــــــــــــــ, Ideology and discourse analysis, in Journal of Political Ideologies, 2006.

     

دو فصلنامه کتاب قیم
دوره 13، شماره 29
مهر 1402
صفحه 221-240

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 07 مهر 1401
  • تاریخ بازنگری: 15 بهمن 1401
  • تاریخ پذیرش: 23 بهمن 1401

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار