اعتبارسنجی محتوایی خبر تطیّر‌‌ حضرت علی (ع) در هنگامه بیعت طلحه با ایشان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناسی ارشد علوم قرآن و حدیث دانشگاه علوم اسلامی رضوی

2 دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه علوم اسلامی‌رضوی

چکیده

دریکی از منابع روایی امامیّه دوره میانی خبری یافت میشود که بر تطیّر‌‌ علی (ع) به طلحه در هنگامه بیعت ایشان دلالت دارد. برای اعتبارسنجی محتوای این خبر، موضوع محوری آن یعنی نحس‌انگاری افراد به معیارهای قرآن، سنّت صحیحه و نظرگاه دانشوران مسلمان عرضه شده‌است. هم چنین مؤلفه‌های تاریخی درین حدیث، موضوع جانبی آن است که با واکاوی در گزارش‌های تاریخی پیرامون بیعت علی (ع) ترازیده شده‌است. برای این منظور، آموزه‌های متناسب با موضوع محوری و جانبی حدیث در هر یک از معیارهای پیش گفته گرد آمده و در پایان هر بخش برآیند حاصل از عرضه حدیث به آن مؤلفه تبیین شده‌است. پنج آیه از کتاب الهی، سه دسته از اخبار پیرامون موضوع نحس‌انگاری و فال بد زدن و نیز دیدگاه شش تن از دانشوران امامی درین مرحله به دقت واکاوی شده‌اند. درگام بعدی فرآیند اعتبار سنجی، تاریخ نگاری حدیث و منبع نقل آن و نیز گزارش های تاریخی پیرامون نحوه بیعت طلحه ورخدادهای آن مجلس واکاوی شده‌اند. نتیجه حاصل ازین روند، مردود گشتن حدیث تطیّر‌‌ علی (ع) در هر چهار حوزه و حکم به بی اعتباری آن است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Evaluation of the news about Imam Ali’s calling Talheh ill-omened when making allegiance

نویسندگان [English]

  • alborz mohaghegh garfami 1
  • sayyed ali delbari 2
1 MA in Qur’anic sciences and Hadith Razawi Islamic Sciences University
2 Associate professor, Razawi Islamic Sciences University
چکیده [English]

One of the hadith books belonging to the middle period of Shia history reports that Talheh was called ill-omened by Imam Ali (pbuh) when coming to allegiance with the Imam. The present study seeks to evaluate this news with the focus on the ominousness of people from the perspectives of the Qur’an, the prophet and Muslim scholars. The historical factors of this news will be also analyzed as side points of the allegiance with the Imam. To this end, the teachings of those religious sources regarding the main and side points of the news are collected, and the authenticity of each point is evaluated with those teachings. In this regard, careful analyses are conducted of five Qur’anic verses, three sets of precepts about calling something or someone ill-omened, and the opinions of six Shia scholars. In the next step, the news is dated, the narrating source is examined, and the historical reports about the manner of Talheh’s allegiance as well as what happened there are investigated. The results of the study show that the reported event is of no validity on the basis of the applied religious criteria.       

کلیدواژه‌ها [English]

  • Qur’an
  • Imam Ali
  • Hadith
  • Deeming ill-omened
  • Textual evaluation
  • History

مراجع

  1. قرآن مجید، ترجمه مکارم شیرازی، ناصر، تهران: دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی، 1380 ش.
  2. نهج البلاغة، تدوین: شریف رضی، محمد بن حسین، تصحیح صبحی صالح، قم: مؤسسة دار الهجرة، 1414 ق.
    1. آلوسی، محمد بن عبدالله؛ روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی؛ بیروت: دارالکتب العلمیه، 1415 ق.
    2. ابن أبی الحدید، عبد الحمید بن هبة الله؛ شرح نهج البلاغة؛ قم: مکتبة آیة الله العظمی المرعشی النجفی، 1404 ق.
    3. ابن اثیر جزری، مبارک بن محمد؛ النهایة فی غریب الحدیث والأثر؛ قم: المکتبة­العلمیة، 1367 ش.
    4. ابن اثیر، علی بن محمد؛ الکامل فی التاریخ؛ به کوشش: عمر عبدالسلام تدمری، بیروت: دار الکتاب العربی، 1417 ق.
    5. ابن اعثم کوفی، احمد؛ الفتوح؛ به کوشش: علی شیری، بیروت: دار الاضواء، ۱۴۱۱ ق.
    6. ابن الخلال، ابو بکر؛ السنة؛ به کوشش: عطیّه زهرانی، ریاض: دارالرایة، 1410 ق.
    7. ابن بابویه، محمد بن علی؛ الأمالی؛ تهران: کتابچی، 1376 ش.
    8. ـــــــــــــــــــــــــــ؛ من لا یحضره الفقیه؛ قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1413ق.
    9. ـــــــــــــــــــــــــــ؛ علل الشرایع؛ قم: کتاب­فروشی داوری، 1385 ش.
    10. ابن حنبل، احمد بن محمد؛ مسند الإمام احمد بن حنبل؛ به کوشش: عبدالله الترکی، بیروت: مؤسسة الرسالة، 1421 ق.
    11. ابن خلدون، عبدالرحمن؛ العبر؛ ترجمه: عبدالمحمد آیتی، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، 1366 ش.
    12. ابن خیاط، خلیفة؛ تاریخ خلیفة بن خیاط؛ به کوشش: مصطفی نجیب فواز، بیروت: دار الکتب العلمیة، ۱۴۱۵ ق.
    13. ابن سعد، محمد بن سعد؛ الطبقات الکبری؛ بیروت: دار صادر، 1405 ق.
    14. ابن سیدة، علی بن اسماعیل؛ المخصص؛ بیروت: دارالکتب العلمیه، بی‌تا.
    15. ابن شهر آشوب مازندرانى، محمد بن على؛ مناقب آل أبی طالب علیهم السلام؛ قم: انتشارات علامه، 1379 ق.
    16. ابن عاشور، محمد بن طاهر؛ التحریر و التنویر؛ بیروت: موسسة التاریخ العربی، 1420 ق.
    17. ابن عطیه، عبدالحق بن غالب؛ المحرر الوجیز فی تفسیر کتاب العزیز؛ جمال طلبه، بیروت: دارالکتب العلمیة، 1422 ق.
    18. ابن فارس، احمد؛ معجم مقاییس اللغة؛ قم: مکتب الاعلام الاسلامی، 1404 ق.
    19. ابن قتیبه دینوری، عبدالله ابن مسلم؛ الامامة و السیاسة؛ به کوشش: طه محمد الزینی، بیروت: دار المعرفة، 1388 ق.
    20. ابن منظور، محمد بن مکرم؛ لسان العرب؛ بیروت: دار صادر، 1414 ق.
    21. ادلبی، صلاح­الدین؛ منهج النقد عند علماء الحدیث النبوی؛ بیروت: دارالآفاق الجدیدة، 1403ق.
    22. اربلى، على بن عیسى؛ کشف الغمة فی معرفة الأئمة؛ تبریز: بنی هاشمی، 1381 ق.
    23. بغوی، حسین بن مسعود؛ تفسیر البغوی (معالم التنزیل)؛ بیروت: دار احیاء التراث، 1420 ق.
    24. بلاذری، احمد بن یحیی؛ جمل من انساب الاشراف؛ به کوشش: سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت: دار الفکر، ۱۴۱۷ ق.
    25. بیهقی، احمد بن حسین؛ السنن الکبرى و فی ذیله الجوهر النقی؛ حیدرآباد: مجلس دائرة المعارف النظامیة الکائنة، 1344 ق.
    26. جاحظ، عمرو بن بحر؛ کتاب الحیوان؛ بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1388 ق.
    27. جعفری، یعقوب؛ «رسولان انطاکیه و فال بدزدن آنها»؛ مجله مکتب اسلام، شماره 663، مرداد 1395 ش.
    28. جوزیه، محمد بن ابی بکر؛ المنار المنیف فی الصحیح والضعیف؛ حلب: مکتبة المطبوعات الإسلامیة، 1970م.
    29. جوهری، اسماعیل بن حماد؛ الصحاح تاج اللغة و صحاح العربیة؛ بیروت: دارالعلم للملایین، 1376 ق.
    30. حاج حسن، حسین؛ نقد الحدیث فی علم الروایة و الدرایة؛ به کوشش: عبدالمجید ترکی، بیروت: بی‌نا، 1975 م.
    31. حرّانی، حسن بن علی؛ تحف­ العقول؛ قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین، 1363 ق.
    32. حرّعاملی، محمد بن حسن؛ تفصیل وسائل الشریعة الی تحصیل مسائل الشریعة؛ قم: مؤسسه آل البیت، 1409 ق.
    33. خطیب بغدادی، احمد بن علی؛ الفقیه و المتفقه؛ مکه: جامعة ام القری، 1417 ق.
    34. ــــــــــــــــــــــــــــــــ؛ الکفایة فی معرفة اصول علم الروایة؛ قاهرة: دارالهدی، 2003 م.
    35. خویی، حبیب الله؛ منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة؛ تهران: مکتبة الإسلامیة، 1400ق.
    36. دسوقی، ابراهیم؛ «التشاؤم و التطیّر‌‌ و السحر، خرافاتٌ ینهی عنها الاسلام»؛ منبر الاسلام، شماره 4، 1410 ق.
    37. رازی، حسین بن علی؛ روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن؛ مشهد: بنیاد پژوهش­های اسلامی آستان قدس، 1408 ق.
    38. راغب اصفهانی، حسین بن محمد؛ مفردات فی الفاظ القرآن؛ بیروت: دارالقلم، 1412 ق.
    39. زمخشری، محمود بن عمر؛ الکشّاف عن حقایق غوامض التنزیل و عیون الأقاویل فی وجوه التأویل؛ بیروت: دارالکتاب العربی، 1407 ق.
    40. سباعی، مصطفی؛ السنة و مکانتها فی التشریع الاسلامی؛ بیروت: المکتب الاسلامی، 1976 م.
    41. سبحانی، جعفر؛ الحدیث النبوی بین الروایة والدرایة؛ قم: موسسة الامام الصادق (ع)، 1419 ق.
    42. شافعی، محمد بن ادریس؛ الرسالة؛ به کوشش: احمد محمد شاکر، بیروت: دارالکتب العلمیة، بی‌تا.
    43. شریف رضی، محمد بن حسین؛ المجازات النبویة؛ قم: دارالحدیث، 1422 ق.
    44. شوشتری، محمد تقی؛ الأخبار الدخیلة؛ تصحیح: علی اکبر غفاری، تهران: مکتبة الصدوق، بی­تا.
    45. صادقی تهرانی، محمد؛ الفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن و السنة؛ قم: فرهنگ اسلامی، 1406 ق.
    46. طباطبایی، محمدحسین؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛ بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، 1390ق.
    47. طبرانی، سلیمان بن احمد؛ التفسیر الکبیر؛ اردن: دارالکتاب الثقافی، 2008 م.
    48. طبرسی، فضل بن حسن؛ مجمع البیان فی تفسیر القرآن؛ تهران: ناصروخسرو، 1372 ش.
    49. طبری، محمد بن جریر؛ تاریخ الأمم و الملوک؛ به کوشش: محمد ابو الفضل ابراهیم، بیروت: دارالتراث، ۱۳۸۷ ق.
    50. طوسی، محمد بن حسن؛ الإستبصار؛ تهران: دارالکتب الإسلامیة، 1390 ق.
    51. طوسی، محمد بن حسن؛ التبیان فی تفسیر القرآن؛ قم: ذوی القربی، 1431 ق.
    52. ــــــــــــــــــــــــــ؛ العدة فی اصول الفقه؛ به کوشش: محمدرضا انصاری، قم: بعثت، 1417ق.
    53. عبداللهی علی بیک، حمید؛ «فال بد زدن از دیدگاه قرآن و روایات»؛ مطالعات اسلامی، شماره 60، تابستان 1382 ش.
    54. عبدالمحمدی، حسین و همکاران؛ «نقدی بر دیدگاه مادلونگ درباره بیعت با امام علی (ع)»؛ پژوهشنامه کلام، شماره5، 1395 ش.
    55. مفید، محمد بن محمد؛ الجمل و النصرة لسید العترة فی حرب البصرة؛ قم: کنگره شیخ مفید، 1413 ق.
    56. علم الهدی، علی بن حسین؛ أمالی المرتضی؛ قاهرة: دارالفکر العربی، 1998 م.
    57. علمائی، نسیبه؛ «تطیّر و تأثیر آن از نگاه قرآن و روایات»؛ بیّنات، شماره 77-78، صص146-129، 1392 ش.
    58. علی، جواد؛ المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام؛ بیروت: دار العلم للملایین، 1976 م.
    59. غزالی، محمد بن محمد؛ المستصفی من علم الاصول؛ بیروت: موسسة الرسالة، 1417 ق.
    60. فلاح نجم، عبدالله؛ «بناء التصور الاسلامی عن التطیّر‌‌ و التنجیم و الرُقی و آثارها علی المجتمعات»؛ الجامعة العراقیة، شماره 43، صص207-192، 2019م .
    61. فیض کاشانی، محمد محسن؛ الوافی؛ اصفهان: کتابخانه امیر المؤمنین علی (ع)، 1406 ق.
    62. قطب، سید؛ فی ظلال القرآن؛ بیروت: دارالشروق، 1425 ق.
    63. قمی، عباس؛ سفینة البحار؛ قم: انتشارات اسوه، 1414 ق.
    64. کریمی، علی؛ «چگونگی بیعت با امام علی (ع)»؛ تاریخ اسلام، شماره 27، صص50-31، پاییز 1385 ش.
    65. کلینى، محمد بن یعقوب؛ الکافی؛ قم: دارالحدیث، 1429 ق.
    66. ماتریدی، محمد بن محمد؛ تأویلات اهل السنة؛ به کوشش: مجدی باسلوم، بیروت: دارالکتب العلمیة، 1426 ق.
    67. مازندرانی، محمد صالح؛ شرح الکافی، الأصول و الروضة؛ به کوشش: ابوالحسن شعرانی، تهران: مکتبة الإسلامیة، 1382 ق.
    68. متقی هندی، علی بن حسام الدین؛ کنز العمال فی سنن الأقوال و الافعال؛ به کوشش بکری حیانی، مدینه منوره: دار الرسالة، 1401 ق.
    69. مجلسی، محمد باقر؛ مرآة العقول؛ تهران: دارالکتب العلمیة، 1404 ق.
    70. مجلسى، محمد باقر؛ بحار الأنوار؛ بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1403 ق.
    71. مسعودی، ابوالحسن علی بن حسین؛ مروج الذهب و معادن الجوهر؛ به کوشش: اسعد داغر، قم: دارالهجرة، ۱۴۰۹ ق.
    72. مصطفوی، حسن؛ التحقیق فی کلمات القرآن الکریم؛ بیروت: دارالکتب العلمیة، 1430 ق.
    73. معرفت، محمدهادی؛ التفسیر الأثری الجامع؛ قم: مؤسسه فرهنگی انتشاراتی تمهید، 1429 ق.
    74. مغنیه، محمد جواد؛ تفسیر الکاشف؛ قم: دارالکتاب الاسلامی، 1424 ق.
    75. مقریزی، احمد بن علی؛ امتاع الاسماع بما للنبی من الاحوال و الاموال و الحفدة و المتاع؛ به کوشش: محمد عبد الحمید النمیسی، بیروت: دار الکتب العلمیة، ۱۴۲۰ ق.
    76. مکارم شیرازی، ناصر؛ تفسیر نمونه؛ تهران: دارالکتاب الإسلامیة، 1371 ش.
    77. هیثمی، علی بن ابی بکر؛ مجمع الزوائد و منبع الفوائد؛ قاهرة: مکتبة القدسی، 1414 ق.
    78. یعقوبی، احمد بن ابی یعقوب؛ تاریخ الیعقوبی؛ بیروت: دار صادر، بی‌تا.
دو فصلنامه کتاب قیم
دوره 12، شماره 27
مهر 1401
صفحه 301-318

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 27 تیر 1400
  • تاریخ بازنگری: 12 مرداد 1400
  • تاریخ پذیرش: 12 مرداد 1400

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار