فرا بشری بودن علم تفسیر، برداشتی دیگر از روایات نهی از تفسیر به رأی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری پردیس فارابی دانشگاه تهران

2 دانشیار دانشگاه تهران ـ پردیس فارابی قم

چکیده

یکی از دلایلی که بر امکان یا عدم امکان فهم قرآن برای عموم مردم بدان استناد شده است، روایات نهی از تفسیر به رأی است. این پژوهش به روش توصیفی تحلیلی به دنبال بیان کاستی هایی است که در فرایند استناد به این روایات از سوی موافقان و مخالفان صورت پذیرفته است و با تأکید بر ظاهر این روایات ، ضمن نقد هر دو دیدگاه ، سعی در ارائه معنایی نموده که علاوه بر مستند بودن به آیات و روایات، عاری از کاستیهای موجود در دو دیدگاه دیگر باشد.

حاصل این پژوهه آن است که آنچه موجب اختلاف پیرامون این روایات شده، خلط میان معنای «تفسیر» و «فهم» قرآن است؛ چرا که اساساً موضوع این روایات، امکان یا عدم امکان «فهم» قرآن نیست بلکه موضوع، «تفسیر» است که با «فهم» تفاوت ماهوی دارد. در حقیقت این روایات شارح قرآن هستند و همسو با آن به دنبال تفهیم این مطلب که اساساً تفسیر، از شئون بشری نیست بلکه مراد از کلام حق را تنها خود او می داند و وظیفه خلق؛ تدبّر، تعقّل و تفکّر در آیات است. شواهد دیگری وجود دارد که گواهی می دهد این شأن به پیامبر (ص) و اوصیای او (ع) تفویض شده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Superhuman nature of the interpretation science: A new implication of the hadiths that ban the arbitrary interpretation of the Qur’an

نویسندگان [English]

  • mohammadreza sawadkohi 1
  • hamed dejabad 2
1 PhD student of Qur’anic sciences and Hadith, Farabi Collegial Complex, Tehran University
2 Associate professor in Qur’anic sciences and Hadith, Farabi Collegial Complex, Tehran University
چکیده [English]

A set of hadiths that inhibit arbitrary interpretation have made controversies as whether or not the Qur’an is understandable for common people. The present study uses a descriptive-analytical method to address the shortcomings in the attribution of these hadiths by cons and pros. It also emphasizes the denotation of the hadiths and criticizes the outlooks of both groups. Then, it introduces a meaning which is based on the Qur’anic verses and hadiths but free from the mentioned shortcomings. As the results of the study indicate, mistaking interpretation for the comprehension of the Qur’an and vice versa is what has induced the difference of opinions about the hadiths. This is because such hadiths do not concern the possibility or impossibility of comprehending the Qur’an; rather, they are about interpretation, which basically differs from comprehension. The hadiths, indeed, serve to elaborate on the Qur’anic verses. They also imply that interpretation is not a human act; it is just God who knows what the verses really mean, while the addressees are obliged to think about, delve into and figure out what they read. Moreover, there is some evidence that the act of interpreting the Qur’an is conceded to the prophet (pbuh) and Imams.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Interpretation
  • Comprehension
  • Qur’an
  • Hadith
  • Shortcoming
  1. - قرآن کریم

    1. آلوسی، محمود؛ روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم؛ به کوشش: علی عبدالباری عطیة، بیروت: دار الکتب العلمیة، 1415 ق.
    2. ابن فارس، احمد؛ معجم مقاییس اللغة؛ بیروت: دار الجیل، 1412 ق.
    3. ابن کثیر، ابی الفداء اسماعیل؛ تفسیر القرآن العظیم؛ بیروت: دارالمعرفة، 1409 ق.
    4. ابن منظور، محمد بن مکرم؛ لسان العرب؛ بیروت: دار صادر، 2004 م.
    5. ابو داود، سلیمان بن اشعث؛ سنن ابی داود؛ به کوشش: صدقی محمد جمیل، بیروت: دار الفکر، 1420 ق.
    6. استرآبادی، محمدامین؛ الفوائد المدنیة؛ به کوشش رحمت الله رحمتی، قم: مؤسسه نشر اسلامی، 1426 ق.
    7. بابایی، علی­اکبر و دیگران؛ روش­شناسی تفسیر قرآن؛ قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1387 ش.
    8. بحرانی، هاشم؛ البرهان فی تفسیر القرآن؛ تهران: بنیاد بعثت، 1416 ق.
    9. ترمذی، محمد بن عیسی؛ الجامع الصحیح و هو السنن الترمذی؛ به کوشش: احمد محمد شاکر، قاهره، دارالحدیث، 1419ق.
    10. تصدیقی شاهرضایی، علی و مؤدب، سیدرضا؛ «نقد روش تفسیری قرآن به قرآن، قرآنیان شیعه»؛ پژوهش دینی، ش29، 1393 ش، صص1-16.
    11. تمیمی، محمد بن عبد الوهاب؛ کشف الشبهات؛ عربستان سعودی: وزارة الشؤون الإسلامیة و الأوقاف و الدعوة و الإرشاد، 1418 ق.
    12. جوهری، اسماعیل بن حماد؛ تاج اللغة و صحاح العربیة؛ به کوشش: احمد عبدالغفور عطار، بیروت: دار العلم للملایین، 1376 ق.
    13. حر عاملی، محمد بن حسن؛ الفوائد الطوسیة؛ قم: مؤسسة العلمیة، 1403 ق.
    14. _________________؛ وسائل الشیعة؛ قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام، 1409 ق.
    15. خویی، سید ابوالقاسم موسوی؛ البیان فی تفسیر القرآن؛ بیروت: دار الزهراء (ع)، 1408 ق.
    16. راغب اصفهانی، حسین بن محمد؛ المفردات فی غریب القرآن؛ به کوشش: صفوان عدنان داودی، بیروت: دار العلم، 1412 ق.
    17. رجبی، محمود؛ روش تفسیر قرآن؛ قم: پژوهشکده حوزه و دانشگاه، 1383 ش.
    18. زمخشری، محمود؛ الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل؛ بیروت: دار الکتاب العربی، 1407 ق.
    19. سجادی، سیدابراهیم؛ اصحاب ائمه(ع) و فقه قرآنی؛ پژوهش‌های قرآنی، ش4، 1374 ش، صص145-164.
    20. سیوطی، عبدالرحمن بن ابی­بکر؛ الاتقان فی علوم القرآن؛ بیروت: دار الکتاب العربی، 1421 ق.
    21. شاکر، محمدکاظم؛ مبانی و روشهای تفسیری؛ قم: مرکز جهانی علوم اسلامی، 1382 ش.
    22. صدوق، محمد بن على؛ عیون اخبار الرضا (ع)؛ به کوشش: مهدی لاجوردی، تهران: نشر جهان، 1378 ق.
    23. ___________؛ التوحید‏؛ به کوشش: هاشم حسینی، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین، 1398 ق.
    24. صفار قمی، محمد بن حسن؛ بصائر الدرجات؛ به کوشش محسن کوچه­باغی، قم: کتابخانه آیة الله مرعشی نجفی، 1404 ق.
    25. طباطبایی، محمدحسین؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛ قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین، 1417 ق.
    26. طبرسی، احمد بن علی؛ الاحتجاج علی اهل اللجاج؛ به کوشش: محمدباقر خرسان، مشهد: نشر مرتضی، 1403 ق.
    27. طبرسی، فضل بن حسن؛ مجمع البیان فی تفسیر القرآن؛ بیروت: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، 1415 ق.
    28. طبری، محمد بن جریر؛ جامع البیان فی تفسیر القرآن؛ بیروت: دار المعرفة، 1412 ق.
    29. طوسی، محمد بن حسن؛ التبیان فی تفسیر القرآن؛ به کوشش: احمد قصیر عاملی، بیروت: دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
    30. عمید زنجانی، عباسعلی؛ مبانی و روشهای تفسیر قرآن؛ تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد سلامی، 1379 ش.
    31. عیاشی، محمد بن مسعود؛ تفسیر العیاشی؛ به کوشش: هاشم رسولی­، تهران: المطبعة­ العلمیة، 1380 ق.
    32. فخر رازی، محمد بن عمر؛ مفاتیح الغیب؛ بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1420 ق.
    33. فراهیدی، خلیل بن احمد؛ کتاب العین؛ قم:انتشارات هجرت، 1410 ق.
    34. فیض کاشانی، محمدمحسن بن شاه­مرتضى؛ تفسیر الصافی؛ به کوشش: حسین اعلمی، تهران: مکتبة الصدر‏، 1415 ق.
    35. فیومی، احمد بن محمد؛ المصباح المنیر؛ قم: مؤسسه دار الهجرة، 1414 ق.
    36. قمی، علی بن ابراهیم؛ تفسیر القمی؛ به کوشش: طیب موسوی جزایری، قم، دارالکتاب، 1404 ق.
    37. کلینی، محمد بن یعقوب؛ الکافی؛ به کوشش: علی­اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران: دار الکتب الاسلامیه، 1407 ق.
    38. مجلسى، محمدباقر بن محمد تقى؛ بحار الأنوار؛ بیروت: دار احیاء التراث العربی‏، 1403 ق.
    39. مصطفوی، حسن؛ التحقیق فی کلمات القرآن الکریم؛ تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1416 ق.
    40. مصلایی­پور یزدی، عباس؛ گرامی، محمدهادی؛ «سیر خوانش تفسیر به رأی در پنج سده نخست هجری»؛ پژوهش دینی، ش20، 1389 ش، صص81-102.
    41. معارف، مجید؛ «رویگردانی از تفسیر در سده نخست و انگیزه­های آن»؛ مقالات و بررسی‌ها، ش61، 1376 ش، صص21-44.
    42. معرفت، محمدهادی؛ تفسیر و مفسران؛ قم: مؤسسه فرهنگی التمهید، 1379 ش.
    43. نجارزادگان، فتح الله؛ رهیافتی به مکاتب تفسیری؛ قم: انتشارات دانشکده اصول، 1387ش.