دوگانه اُمّیّت و مدنیّت در قرآن؛ بازخوانی مفهوم تمدن اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشگاه تهران

2 دانش آموخته کارشتاسی ارشد دانشگاه تهران

چکیده

قرآن کریم برای موضوعات مختلف از جمله «تمدن» زبان و بیان خود را دارد. برای تبیین تمدن از نگاه قرآن می‌توان از دو مفهوم «اُمّیّت» و «مدنیّت» که برگرفته از نظام اصطلاح و اشتقاق قرآنی هستند بهره گرفت. «اُمّیّت» و «مدنیّت» دوگانه‌ای هستند که در این پژوهش حاصل سیری متفاوت در بررسی آیات قرآن، از طریق مطالعه «قرآن به قرآن» و پرداختن به «سیاق» و «رکوعات متناظر» می‌باشند. سازوکاری که از بررسی این دو فضا در تحقّق مدنیّت قرآن حاصل می‌شود، با در نظر گرفتن زبان فطری و موحّد قرآن، هم‌اکنون نیز می‌تواند الگویی برای شکل‌دهی تمدن «نوین» اسلامی باشد. نتیجه این بررسی نشان می‌دهد که آنچه تاکنون تمدن اسلامی قلمداد شده سازگار با مؤلفه‌های مدنیّت قرآن نبوده و مدنیّت قرآن در مثلث کتاب- امت- امام، همانا ایده‌ای منسجم و یکپارچه، به گستره انسانیت و غیرمنحصر در تمدن‌های منطقه‌ای و زمانی و عهده‌دار فلاح دنیوی و اخروی بشر است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

The coupled concepts of nationhood and civility in the Qur’an: A reinterpretation of Islamic civilization

نویسندگان [English]

  • Abolfazl Khosh manesh 1
  • Marzieh Pouran 2
1 Associate prof., Department of Qur’anic Sciences and Hadith, College of Theology, University of Tehran
2 MA student, Department of Qur’anic Sciences and Hadith, College of Theology, University of Tehran
چکیده [English]

The Holy Qur’an has its own diction for expressing various concepts one of which is ‘civilization’. To understand this concept from the viewpoint of the Qur’an, it can be analyzed based on the expression ‘nationhood’ and the derivative ‘civility’. Nationhood and civility are the coupled issues that have been inferred in this research through a novel combination of ‘interpreting verses with other verses’, ‘noting the role of context’ and ‘setting up one-to-one correspondence between the verses about the same issue’. Considering the innately truthful as well as unified language of the Qur’an, what is imparted from the tenets of nationhood and civility can serve as a basis to form a modern Islamic civilization. As the results of this study show, what has so far been considered as the Islamic civilization is not in accordance with the factors of civility introduced in the Qur’an. Indeed, the recommended civility is realized as the triangle of Qur’an, nationhood and Imam. This is an integral issue that pervades the whole humanity without being specific to a certain place or time, and what it seeks is to provide man’s fortune in both worlds.           

کلیدواژه‌ها [English]

  • Keywords: Nationhood
  • Civility
  • Era of ignorance
  • Islamic civilization

مراجع

  1. - قرآن کریم.

    1. آذرنگ، عبدالحسین؛ تاریخ تمدن؛ تهران: نشر کتابدار، 1390 ش.
    2. آذرنوش، آذرتاش؛ فرهنگ معاصر عربی- فارسی؛ تهران: نشر نی، 1388 ش.
    3. آریانپور کاشانی، عباس؛ فرهنگ انگلیسی به فارسی؛ تهران: امیرکبیر، 1363 ش.
    4. ابن اثیر، ابوالحسن علی بن ابی الکرم؛ الکامل فی التاریخ؛ بیروت: دار صار، 1385 ق.
    5. ابن فارس، احمد؛ معجم مقاییس اللغة؛ قم: مکتب الاعلام الاسلامی، 1404 ق.
    6. ابن منظور، محمد بن مکرم؛ لسان العرب؛ بیروت: دار صار، 1414 ق.
    7. بهبودی، محمدباقر؛ گزیده کافی؛ تهران: مرکز انتشارات علمی و فرهنگی، 1363 ش.
    8. پهلوان، چنگیز؛ فرهنگ و تمدن؛ تهران: نشر نی، 1388 ش.
    9. توین‌بی، آرنولد؛ بررسی تاریخ تمدن (خلاصه دوره دوازده جلدی)؛ ترجمه محمدحسین آریا، تهران: امیرکبیر، 1376 ش.
    10. تیجانی، عبدالقادر حامد؛ مبانی اندیشه سیاسی در آیات مکی؛ ترجمه و تعلیق مهران اسماعیلی و مشتاق الحُلو، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، 1392 ش.
    11. جفری، آرتور, واژگان دخیل در قرآن مجید؛ ترجمه فریدون بدره‌ای، تهران: توس، 1385 ش.
    12. خراسانی، محمدمهدی؛ «تقوا»، دائرة ‌المعارف قرآن کریم، مرکز فرهنگ و معارف قرآن، قم: بوستان­کتاب، 1382ش.
    13. خوش‌منش، ابوالفضل، مرضیه پوران؛ «نگاهی نو به اُمّیّت نبیّ»، فصلنامه علمی «تحقیقات علوم قرآن و حدیث»؛ زمستان 1399؛ شماره پیاپی48؛ صص71-39.
    14. خوش‌منش، ابوالفضل؛ حمل قرآن، پژوهشی در روش‌شناسی تعلیم و تحفیظ قرآن مجید؛ تهران: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1390 ش.
    15. ـــــــــــــــــــ؛ تناسب سوره‌ها (تنظیر و تدبر در سوره‌های حزب مفصل)؛ تهران: مرکز طبع و نشر قرآن کریم، 1398ش .
    16. ــــــــــــــــــــ؛ دو پیشوای ملل، حضرت ابراهیم (ع) و حضرت رضا (ع)؛مشهد: بنیاد فرهنگی هنری امام رضا (ع)، 1391 ش.
    17. ـــــــــــــــــــ؛ درآمدی به ظرفیت‌های فرهنگی و هنری زبان قرآن؛ تهران: پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات، 1393 ش.
    18. دالین، و. و دیگران؛ تاریخ فرانسه؛ ترجمه فریدون شایان، تهران: انتشارات پیشرو، 1386 ش.
    19. دانیل، گلین؛ تمدن‌های اولیه و باستان‌شناسی خاستگاه آن‌ها؛ ترجمه هایده معیری، تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، 1363 ش.
    20. دورانت، ویلیام؛ تاریخ تمدن؛ ترجمه احمد آرام، تهران: نشر اقبال (فرانکلین)، 1337 ش.
    21. دهخدا، محمد؛ لغت‌نامه دهخدا؛ تهران: مؤسسه لغت‌نامه دهخدا، 1343 ش.
    22. سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر؛ الاتقان فی علوم القرآن؛ ترجمه سیدمحمود طیب‌حسینی (دشتی)؛ قم: دانشکده اصول‌الدین،1394 ش.
    23. شریف رضی، محمد بن حسن؛ نهج البلاغة (تصحیح صبحی صالح)؛ قم: هجرت، 1414 ق.
    24. صدر، سیدمحمدباقر؛ المدرسة القرآنیه: التفسیر الموضوعی و التفسیر التجزیئی فی القرآن الکریم؛ بیروت: دارالتعارف، بی‌تا.
    25. طباطبائی، محمدحسین؛ المیزان فی تفسیرالقرآن؛ بیروت: موسسة الاعلمی للمطبوعات، 1390 ق.
    26. طبرسی، احمد بن علی؛ الاحتجاج علی اهل اللجاج؛ مشهد: نشر مرتضی، 1403 ق.
    27. طیّار، خسرو؛ فرهنگ طیار انگلیسی (ریشه‌شناختی)؛ تهران: آییژ، 1386 ش.
    28. فراهیدی، خلیل بن احمد؛ کتاب العین؛ قم: نشر هجرت، 1409 ق.
    29. قرائتی، محسن؛ تفسیر نور؛ تهران: مرکز فرهنگی درس­هایی از قرآن، 1388 ش.
    30. قرشی، علی اکبر؛ قاموس قرآن؛ تهران: دارالکتب الاسلامیة، 1371 ش.
    31. کلینی، محمد بن یعقوب؛ الکافی؛ تهران: دارالکتب الاسلامیة، 1407 ق.
    32. گارودی، روژه؛ هشدار به زندگان؛ ترجمه علی‌اکبر کسمایی، تهران: موسسه­ انتشاراتی هاشمی و نشر ویس، 1363 ش.
    33. گنابادی، محمد پروین؛ ترجمه مقدمه تاریخ ابن خلدون؛ تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، 1375 ش.
    34. مارشال، نانسی؛ فرهنگ نشانه‌های اختصاری؛ ترجمه امیر دیوانی، تهران: نشر قومس، 1371 ش.
    35. مجلسی، محمدباقر؛ بحار الانوار ؛ بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1403 ق.
    36. مصطفوی، حسن؛ التحقیق فی کلمات القرآن‌الکریم؛ تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1368 ش.
    37. معین، محمد؛ فرهنگ معین؛ تهران: امیرکبیر، 1364 ش.
    38. (امام) موسوی خمینی، روح‌الله؛ آداب‌الصلوۀ؛ تهران: مؤسسه تنظیم و نشر و آثار امام خمینی (ره)، 1380 ش.
    39. ولایتی، علی‌اکبر؛ پویایی فرهنگ و تمدن اسلام و ایران؛ تهران: مرکز چاپ و انتشارات وزارت­ امور خارجه، 1386 ش.
    40. هانتینگتون، ساموئل؛ تمدن‌ها و بازسازی نظم جهانی؛ ترجمه مینو احمد سرتیپ، تهران: کتابسرا، 1380 ش.
    41. ـــــــــــــــــــــ؛ نظریه برخورد تمدن‌ها و بازسازی نظم جهانی، هانتینگتون و منتقدانش؛ ترجمه مجتبی امیری، تهران: مرکز چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه، 1382 ش.
    42. Denny, F. M.; “Community and Society”; The Encyclopedia of the Qoran (EQ),Jane Dammen McAuliffe, Boston, 2002. , Brill, lieden
    43. Denny, F. M; “UMMA”; The Encyclopedia of Islam (EI2), P. J. Bearman and others, The Netherlands, Brill, lieden., 2000.
    44. Skolnik, Fred, Berenbaum,Michael; Encyclopaedia Judaica; 2nd.Macmillan Refrence USA, 1945.
دو فصلنامه کتاب قیم
دوره 12، شماره 27
مهر 1401
صفحه 25-45

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 22 مهر 1399
  • تاریخ بازنگری: 09 تیر 1400
  • تاریخ پذیرش: 29 تیر 1400

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار