بررسی سندی و دلالی روایت علو و ارزیابی استناد به آن در تعامل با غیرمسلمانان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه فقه و حقوق اسلامی، دانشگاه بزرگمهر قائنات

چکیده

چگونگی رفتار و تعامل با غیرمسلمانان همواره از اهمیت خاصی برخوردار بوده است. این اهمیت در دوران جدید و پس از افزایش تعاملات پیروان ادیان مختلف با یکدیگر مضاعف شده است. یکی از احادیثی که توسط محدثین فریقین نقل شده و مورد استناد دانشمندان و فقهای مسلمان در صدور احکامی پیرامون تعامل با غیرمسلمانان و به صورت اخص، اهل کتاب قرار گرفته، روایت «الْإِسْلَامُیعْلُووَلَایُعْلَیعَلَیه» است؛ عبارتی که گاه به روایت علو از آن یاد می‌شود. پژوهش حاضر با هدف تبیین صحیح این روایت با بهره‌گیری از اصول نقد و فهم حدیث، به اعتبارسنجی سندی و بررسی دلالی این روایت پرداخته و به این نتیجه دست یافته که از نظر سندی ـ چه از طرق منقول در شیعه و چه اهل سنت ـ دارای ضعف است. افزون بر این، برداشت مشهور از روایت و همچنین تطبیق آن بر برخی مصادیق، با چالش‌های جدی مواجه است. بر فرض صحت صدور، مفهوم صحیح این روایت برتری اسلام از منظر اندیشه و استدلال نسبت به سایر ادیان است. بنابراین، استفاده از این روایت با هدف صدور احکامی که حقوق طبیعی و بشری غیرمسلمانان را نقض، کرامتشان را مخدوش و از این طریق موجب برتری مسلمان را فراهم آورد، هم با روح حاکم بر قرآن و فلسفه بعثت پیامبر اسلام (ص) متضاد است و هم از منظر اخلاقی و عقلانی توجیه‌ناپذیر می‌نماید.
 

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

A Document Study and Causal Analysis of the Hadith of superiority and evaluating its citation in interaction with non-Muslims

نویسنده [English]

  • meysam kohan torabi
استادیار گروه فقه و حقوق اسلامی، دانشگاه بزرگمهر قائنات
  1. -قرآن کریم.

    - نهجالبلاغه؛ سیدرضی، قم: کتابخانه آیت‏الله مرعشی نجفی، 1406ق.

    1. آلوسی، محمود بن عبدالله؛ روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم؛ بیروت: دار الکتب العلمیة، 1415ق.
    2. آملی، محمدتقی؛ مصباح الهدی فی شرح العروة الوثقی؛ تهران: انتشارات فردوسی، 1380ق.
    3. ابن ابی حاتم رازی، عبدالرحمان بن محمد؛ الجرح و التعدیل؛ بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1371ق.
    4. ابن‏اثیر، عزالدین ابوالحسن؛ الکامل فی‏التاریخ؛ بیروت: دار صادر، 1385ق.
    5. ابن ادریس حلی، محمد بن منصور؛ السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی؛ چ2، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1410ق.
    6. ابن بابویه، محمد بن علی؛ من لایحضره الفقیه؛ چ2، قم: دفتر انتشارات اسلامی حوزه علمیه، 1413ق.
    7. ـــــــــــــــــــــــــــ؛ الهدایة؛ قم: مؤسسه امام هادی، 1418ق.
    8. ابن براج، عبدالعزیز؛ المهذب؛ قم: دفتر انتشارات اسلامی حوزه علمیه، 1406ق.
    9. ــــــــــــــــــــ؛ جواهر الفقه؛ قم: دفتر انتشارات اسلامی حوزه علمیه، 1411ق.
    10. ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی؛ تقریب التهذیب؛ دمشق: دار الرشید، 1406ق.
    11. ــــــــــــــــــــــــــــــــــــ؛ فتح الباری شرح صحیح البخاری؛ بیروت: دار الکتب العلمیة، 1424ق.
    12. ابن حنبل، احمد بن محمد؛ مسند احمد؛ بیروت: دار صادر، 1416ق.
    13. ابن شهرآشوب، محمد بن علی؛ متشابه القرآن و مختلفه؛ قم: دار بیدار للنشر، 1369ش.
    14. ــــــــــــــــــــــــــــــــ؛ مناقب آل ابی طالب؛ قم: نشر علامه، 1379ش.
    15. ابن طاوس، علی بن موسی؛ التحصین لأسرار مازاد من کتاب الیقین؛ قم: دار الکتاب، 1413ق.
    16. ابن‏عاشور، محمدطاهر؛ التحریر و التنویر؛ بیروت: مؤسسه التاریخ،1384ق.
    17. ابن قدامه، عبدالرحمان بن محمد؛ الشرح الکبیر؛ بیروت: دار الکتاب العربی، 1403ق.
    18. ابوداود، سلیمان بن اشعث؛ سنن ابی داود؛ قاهره: دار الحدیث، 1420ق.
    19. اردبیلی، احمد بن محمد؛ زبدة البیان فی احکام القرآن؛ تهران: مؤسسه تحقیقاتی امام صادق، 1375ش.
    20. انصاری، مرتضی؛ المکاسب؛ قم: منشورات دار الذخائر، 1411ق.
    21. بجنوردی، سیدحسن؛ القواعدالفقهیة؛ قم: نشر الهادی، 1419ق.
    22. بخاری، محمد بن اسماعیل؛ صحیح البخاری؛ بیروت: دار الفکر، 1410ق.
    23. بیهقی، احمد بن حسین؛ معرفة السنن و الآثار؛ قاهره: دار الوفاء، 1412ق.
    24. ـــــــــــــــــــــــــ؛ السنن الکبری؛ بیروت: دار الفکر، 1424ق.
    25. تبریزی، جواد؛ ارشادالطالب الی التعلیق علی المکاسب؛ چ3، قم: مؤسسه اسماعیلیان، 1416ق.
    26. جزائری، سیدمحمدجعفر؛ هدی الطالب فی شرح المکاسب؛ قم: مؤسسه دار الکتاب، 1416ق.
    27. جواهری، حسن؛ بحوث فی الفقه المعاصر؛ قم: نشر معراج، 1423ق.
    28. حجت، هادی؛ جوامع حدیثی شیعه؛ تهران: انتشارات سمت، 1386ش.
    29. حر عاملی، محمد بن حسن؛ هدایة الأمه الی أحکام الأئمة؛ مشهد: مجمع البحوث الإسلامیة، 1412ق.
    30. ـــــــــــــــــــــــــــــ؛ وسائل الشیعه؛ قم: مؤسسه آل البیت، 1409ق.
    31. حسینی تبریزی، حسین؛ ملءالفراغ فی قاعدة الصحه و التجاوز و الفراغ؛ بیروت: دارالمرتضی، 1426ق.
    32. حسینی شیرازی، سیدمحمد؛ الفقه القانون؛ بیروت: مرکزالرسول الأعظم للتحقیق و النشر، 1419ق.
    33. حلی، حسن بن یوسف؛ تذکرة الفقها؛ قم: مؤسسه آل البیت، 1388ق.
    34. ــــــــــــــــــــــــ؛ منتهی المطلب فی تحقیق المذهب؛ مشهد: مجمع البحوث الإسلامیة، 1412ق.
    35. ــــــــــــــــــــــــ؛ مختلف الشیعه فی احکام الشریعة؛ چ2، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1413ق.
    36. ــــــــــــــــــــــــ؛ نهج الحق و کشف الصدق؛ بیروت: دار الکتاب اللبنانی، 1982م.
    37. خمینی، سیدروح الله؛ کتاب البیع؛ تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1421ق.
    38. خویی، سیدابوالقاسم؛ التنقیح فی شرح المکاسب؛ قم: مؤسسه احیاء آثار امام خویی، 1413ق.
    39. ــــــــــــــــــــــ؛ معجم رجال الحدیث؛ قم: مرکز نشر الثقافة‏الإسلامیة فی العالم ، 1413ق.
    40. ــــــــــــــــــــــ؛ مصباح الفقاهة؛ قم: مؤسسه انصاریان، 1417ق.
    41. ـــــــــــــــــــــــ؛ موسوعه امام خوئی؛ قم: مؤسسه احیاء آثار امام خویی، 1418ق.
    42. دارقطنی، علی بن عمر؛ سنن الدارقطنی؛ بیروت: دار الکتب العلمیه، 1417ق.
    43. ذهبی، شمس الدین محمد بن احمد؛ میزان الإعتدال فی نقد الرجال؛ بیروت: دار المعرفة، 1382ق.
    44. ربانی، محمدحسن؛ دانش درایه الحدیث؛ مشهد: انتشارات دانشگاه علوم اسلامی رضوی، 1380ش.
    45. زیعلی، جمال الدین؛ نصب الرایة؛ قاهره: دار الحدیث، 1415ق.
    46. سبحانی، جعفر؛ نظام النکاح فی الشریعة الإسلامیة الغراء؛ قم: مؤسسه امام صادق(ع)، 1416ق.
    47. ــــــــــــــــ؛ موسوعه طبقات الفقها؛ قم: مؤسسه امام صادق(ع)، 1418ق.
    48. سبزواری، سیدعبدالأعلی؛ مهذب الأحکام فی بیان الحلال و الحرام؛ چ4، قم: مؤسسة المنار، 1413ق.
    49. سیدمرتضی، علی ‏بن حسین، رسائل؛ قم: دار القرآن الکریم، 1405ق.
    50. ـــــــــــــــــــــــــــــ؛ مسائل الناصریات؛ تهران: انتشارات سازمان ارتباطات اسلامی، 1417ق.
    51. شبیری زنجانی، سیدموسی؛ کتاب نکاح؛ قم: مؤسسه پژوهشی رأی پرداز، 1419ق.
    52. شیرازی، قدرت الله و دیگران؛ موسوعة الأحکام و الأطفال و أدلتها؛ قم: مرکز فقهی ائمه اطهار، 1429ق.
    53. صیمری، مفلح بن حسن؛ غایة المرام فی شرح شرائع الإسلام؛ بیروت: دار الهادی، 1420ق.
    54. طباطبایی، سیدمحمدحسین؛ المیزان فی تفسیرالقرآن؛ قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه، 1374ش.
    55. ـــــــــــــــــــــــــــــ؛ سننالنبی؛ ترجمه حسین استادولی، تهران: پیام آزادی، 1381ش.
    56. طبرانی، سلیمان بن احمد؛ المعجم الصغیر؛ بیروت: دار الکتب العلمیة، 1404ق.
    57. طبرسی، فضل بن حسن؛ مکارم الأخلاق؛ چ4، قم: نشر شریف، 1370ش.
    58. ـــــــــــــــــــــــــ؛ المؤتلف من المختلف بین الأئمة السلف؛ مشهد: مجمع البحوث الاسلامیة، 1410ق.
    59. طوسی، محمد بن حسن؛ المبسوط فی‌الفقه الإمامیه؛ چ3، تهران: مکتب المرتضویه، 1387ق.
    60. ـــــــــــــــــــــــــ؛ النهایه فی مجرد الفقه و الفتاوی؛ چ2، بیروت: دار الکتاب العربی، 1400ق.
    61. ـــــــــــــــــــــــ؛ تهذیب الأحکام؛ چ4، تهران: دار الکتب الإسلامیة، 1407ق.
    62. ـــــــــــــــــــــــ؛ الأمالی؛ قم: دار الثقافة، 1404ق.
    63. ـــــــــــــــــــــــ؛ الخلاف؛ قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1414ق.
    64. عاملی، علی بن حسین؛ جامع المقاصد فی شرح القواعد؛ چ2، قم: مؤسسه آل البیت، 1414ق.
    65. عینی، بدرالدین محمد بن احمد؛ عمدة القاری، شرح صحیح بخاری؛ بیروت: دار الفکر، 1418ق.
    66. فخر رازی، محمد بن عمر؛ تفسیرالکبیر (مفاتیح الغیب)؛ چ3، بیروت: دار إحیاءالتراث العربی، 1420ق.
    67. فضل‏الله، محمدحسین؛ الإسلام و منطق القوة؛ بیروت: دار الإسلامیة، 1986م.
    68. فنائی، ابوالقاسم؛ اخلاق دینداری؛ چ3، تهران: نگاه معاصر، 1394ش.
    69. قربانی، زین العابدین؛ اسلام و حقوق بشر؛ تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1366ش.
    70. قمی، سیدصادق؛ منهاج الفقاهة؛ چ5، قم: انوار الهدی، 1429ق.
    71. کلینی، محمد بن یعقوب؛ الکافی؛ چ4، تهران: دار الکتب الإسلامیه، 1407ق.
    72. گلپایگانی، سیدمحمدرضا؛ کتاب القضاء؛ قم: دار القرآن الکریم، 1413ق.
    73. لنکرانی، محمدفاضل؛ القواعد الفقهیه؛ قم: انتشارات مهر، 1416ق.
    74. مازندرانی، علی اکبر؛ مبانی الفقه الفعال فی القواعد الفقهیة الأساسیة؛ قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1425ق.
    75. مجلسی، محمدباقر؛ بحارالأنوار؛ بیروت: مؤسسه الوفاء، 1404ق.
    76. مجلسی، محمدتقی؛ روضة المتقین فی شرح من لایحضره الفقیه؛ قم: مؤسسه کوشانپور، 1406ق.
    77. محمدی، علی؛ شرح تبصرة المتعلمین علامه حلی؛ چ2، قم: دار الفکر، 1376ش.
    78. مرعشی نجفی، سید شهاب‌الدین؛ القصاص علی ضوءالقرآن و السنه؛ قم: انتشارات کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی، 1415ق.
    79. مصطفوی، سیدمحمدکاظم؛ مئة قاعدة فقهیه؛ چ4، قم: دفتر انتشارات اسلامی حوزه علمیه، 1421ق.
    80. مکارم شیرازی، ناصر؛ تفسیر نمونه؛ چ27، تهران: دار الکتب الإسلامیه، 1386ش.
    81. منتظری، حسینعلی؛ دراسات فی ولایة الفقیه و فقه الدولة الإسلامیة؛ چ2، قم: نشر تفکر، 1409ق.
    82. ــــــــــــــــــــ؛ دراسات فی المکاسب المحرمة؛ قم: نشر تفکر، 1415ق.
    83. موسوی اردبیلی، سیدعبدالکریم ؛ فقه القضاء؛ چ2، قم: انتشارات دانشگاه مفید، 1423ق.
    84. نجفی، محمدحسن؛ جواهرالکلام؛ چ7، بیروت: دار إحیاءالتراث العربی، 1404ق.
    85. نسائی، احمد بن علی؛ سنن الکبری؛ بیروت: دار الکتب العلمیة، 1411ق.
    86. نوری، ابوالمعاطی؛ الجامع فی الجرح و التعدیل؛ بیروت: دار إحیاءالتراث العربی، 1421ق.
    87. نووی، زکریا محیی الدین بن شرف؛ المجموع؛ ریاض: دار عالم الکتاب، 1427ق.
    88. واسطی، اسلم بن حبیب؛ تاریخ واسط؛ بیروت: عالم الکتاب، 1406ق.