تحلیلی انتقادی بر روایت‌انگاره سر به محمل کوبیدن حضرت زینب(سلام‌الله‌علیها)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استاد یار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه حضرت معصومه سلام الله علیها

چکیده

روایت سر به محمل­ کوبیدن حضرت زینب (س) در منابع روایی امامیه با پیشینه ­ای اندک، نقشی مؤثر در مبناسازی عزاداری ویژه ­ای­ در فرهنگ شیعی داشته است. طریحی نگارنده «المنتخب» با نقل از «مُسلم جصّاص»، یگانه گزارش­گر این روایت، نقشی اساسی در چهره‌پردازی و بُعد عاطفی عاشورا ایفا کرده است. ملافاضل دربندی نیز به عنوان یکی از مقتل‌نویسان عاشورایی توجیهاتی خاص درباره این روایت بیان کرده و علی­رغم اشکالاتش به ظاهر روایت، آن را پذیرفته و مبنایی برای انواع عزادارای­ها مانند قمه ­زنی و زنجیرزنی قرار داده است. این مقاله با رویکردی تحلیلی ـ انتقادی ابتدا به تبیین اعتبار سندی و متنی این روایت با ملاک­ها و معیارهای نقد متون حدیثی و تاریخی پرداخته است، سپس، مبنای فاضل دربندی را در چهار محور در سنجه نقد نهاده است. این چهار مبنا که در اعتباربخشی وی نسبت به منبع علامه مجلسی، اعتبار روایات بحار الأنوار، حجّت شرعی بودن فعل غیر معصوم و عدم حرمت فعل خلاصه ­می­شود، بنابر ادله­ روایی، عقلی و عرفی محل تأمّل خواهد بود. یافته­های این پژوهش نشان می­دهد که این روایتِ مرسل با قرینه­یابی در سیاق و دیگر روایات هم­مضمون، ضمن وجود تعارضات و تناقضات با آسیب­ هایی مانند رکاکت معنوی و مخالفت با روایات تاریخی و غیر آن قابل مناقشه است.
 

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

A critical analysis of the narration of the idea of beating Hazrat Zainab (peace be upon her)

نویسنده [English]

  • mohsen rafat
Assistant Professor, Department of Quran Science and Hadith, Hazrat-e Maʼsoumeh University, Qom, Iran
چکیده [English]

The narration of the beating of Hazrat Zainab (PBUH) in Imami narrative sources with a short history has played an effective role in establishing a special mourning in Shiite culture. Al-Muntakhib author Tarihi, quoting Muslim Jassas, the sole reporter of this narration, has played a key role in portraying and emotionalizing Ashura.

Mullah Fazl Darbandi, as one of the Ashura murderers, has given special justifications about this narration and despite its apparent flaws, he has accepted it and laid the foundation for all kinds of mourning such as beheading and chaining. This article, with an analytical-critical approach, first explains the documentary and textual validity of this narration with the criteria and criteria of critique of hadith and historical texts, then, has placed the virtuous basis of Darbandi in the critique criterion in four axes.

These four bases, which can be summarized in his validation of the source of Allama Majlisi, the validity of the narrations of Bihar al-Anwar, the legal reason for the innocence of the act and the sanctity of the act, will be considered according to the narrative, rational and customary arguments. The findings of this study show that this narration of Mursal can be disputed by comparing it in context and other similar narrations, while there are conflicts and contradictions with harms such as spiritual stagnation and opposition to historical and other narrations.
 
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Hazrat Zainab (sa)
  • Banging the head on the carrier
  • Torahi
  • Moslem Jassas
  • Closure
  • Narrations
  • Text Criticism

مراجع

  1. قرآن .

    نهج­البلاغة، به کوشش صبحی‌صالح، قم: مؤسسة دارالهجرة، 1407ق.

    1. آزادکشمیرى، محمدعلى؛ نجوم السماء فی تراجم العلماء؛ به کوشش هاشم‏محدث، تهران: سازمان تبلیغات اسلامى، 1387ش.
    2. آقابزرگ‌تهرانى، محمدمحسن؛ ‏طبقات أعلام الشیعة؛ بیروت: دارإحیاء التراث العربی، 1430ق‏.
    3. ــــــــــــــــــــــــــــــــ؛ الذریعة الی تصانیف الشیعة؛ بیروت: دارالأضواء، 1403ق.
    4. ابن­أثیر، علی بن ابی‌الکرم؛ أسد الغابة فى معرفة الصحابة؛ بیروت: دارالفکر، 1409ق.
    5. ــــــــــــــــــــــــــــــــــــ؛ الکامل فی التاریخ؛ بیروت: دارصادر، 1385ق.
    6. ابن­أعثم­کوفی، احمد بن ­علی؛ الفتوح؛ به کوشش علی­شیری، بیروت: دارالأضواء، 1411ق.
    7. ابن­حاجب، محمد بن ­حسن؛ شرح‌الشافیة؛ بیروت: دارالکتب ­العلمیة، 1402ق.
    8. ابن­سعد، محمد؛ الطبقات‌الکبرى؛ به کوشش محمد بن ­صامل ­السلمى، طائف: مکتبة ­الصدیق، 1414ق.
    9. ابن­‌شهرآشوب­، محمد؛ مناقب آل ابی­طالب(ع)؛ قم: علامه، 1379ق.
    10. ابن­طاووس، سیدعلی؛ اللهوف على قتلى الطفوف؛ ترجمه: احمدفهرىزنجانى، تهران: جهان،1348ش.‏
    11. ابن­عنبة، أحمد بن ­علی؛ عمدة الطالب فی أنساب آل ابی­طالب؛ به کوشش محمدحسن آل ‌الطالقانی، نجف: المطبعةالحیدریة، 1380ق.
    12. ابن­غضائری، احمد‏؛ الرجال؛ به کوشش محمدرضا حسینى، قم: دارالحدیث، 1364ش.
    13. ابن­قولویه، جعفر ­بن­ محمد؛ کامل‌الزیارات؛ به کوشش عبدالحسین ­امینى، نجف: دارالمرتضویة، 1356ش.
    14. ابن­منظور، محمد بن­ مکرم؛ لسان‌العرب؛ به کوشش جمال­الدین‏ میردامادى، بیروت: دارالفکر، 1414ق.
    15. ابن­نما حلى، جعفر بن ­محمد؛ مثیرالأحزان؛ قم: مدرسة الإمام ­المهدى(عج)، 1406ق.
    16. ارباب قمی، محمد؛ الأربعین الحسینیة؛ قم: اسوه، 1372ش.
    17. اسفراینی، الجمهوریة العربیة، بی­تا «الف».
    • المنار، بی­تا «ب».
    1. اصفهانى، ابوالفرج؛ مقاتل الطالبیین؛ به کوشش سید احمد صقر، بیروت: دارالمعرفة، بی­تا.
    2. افندی، عبدالله؛ ریاض العلماء و حیاض الفضلاء؛ قم: خیام، بی­تا.
    3. امین، سیدحسن؛ ‏مستدرکات أعیان الشیعة؛ بیروت: دارالتعارف، 1408ق.
    4. امین­عاملی، سیدمحسن؛ أعیان الشیعة؛ به کوشش سیدحسن­امین، بیروت: دارالتعارف، 1403ق.
    5. اندلسی، ابوحیان محمدبن یوسف المبدع فی التصریف؛ کویت: دارالعروبة، 1402ق.
    6. بحرانی اصفهانی، عبدالله؛ عوالم العلوم؛ قم: موسسة الامام المهدی(عج)، 1413ق.
    7. بحرانی، سیدهاشم؛ مدینة ­معاجز الأئمة الإثنی­عشر؛ قم: مؤسسة المعارف الإسلامیة، 1413ق.
    8. بدایع­نگار، محمدابراهیم؛ فیض الدموع؛ قم: هجرت، 1374ش.
    9. بلاذری، أحمد بن ­یحیى؛ أنساب الأشراف؛ به کوشش محمدباقرمحمودی، بیروت: دارالتعارف، 1397ق.
    10. بهبهانی، محمدباقر؛ الدمعة الساکبة؛ بحرین: مکتبة العلوم العامة، 1408ق.
    11. تبریزى، جواد؛ الأنوار الإلهیة؛ قم: دارالصدیقة الشهیدة(س)، 1425ق.
    12. ــــــــــــــــــــــ؛ صراط النجاة؛ قم: دارالصدیقة الشهیدة (س)، 1427ق.
    13. جزائرى، نعمت­الله؛ ریاض الأبرار فی مناقب الأئمة الأطهار؛ بیروت: مؤسسة التاریخ العربی، 1427ق.
    14. جمعی از نویسندگان؛ موسوعة الإمام الحسین(ع)؛ تهران: سازمان پژوهش و برنامه­ریزی آموزشی دفتر انتشارات ­کمک ­آموزشی، 1378 ش.
    15. حرّعاملى، محمد بن ­حسن؛ أمل الآمل‏؛ نجف: مکتبة الأندلس، 1385ق.
    16. حسینی‌مرعشی، سیدنورالله؛ شرح إحقاق الحق و إزهاق الباطل؛ تعلیق: سیدشهاب­الدین مرعشی ‌نجفی، قم: مکتبة آیةالله مرعشی­نجفی، بی­تا.
    17. حسینی، سیدعبدالله؛ معرفی و نقد منابع عاشورا؛ قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، 1386ش.
    18. حسینى­‌جلالى، ‏سیدمحمدحسین؛ فهرس­التراث‏؛ قم: دلیل ­ما، 1422ق.
    19. حسینی­شیرازی، سیدصادق؛ ألف مسألة فی بلاد الغرب؛ بیروت: دارالعلوم، 1428ق.
    20. ـــــــــــــــــــــــــــــ؛ مسائل فقهیة؛ بیروت: دارالأولیاء، 1426ق.
    21. (ابن­داود) حلی، حسن بن علی؛ الرجال؛ تهران: دانشگاه تهران، 1342ش.
    22. (علامه) حلی، حسن ­بن­ یوسف­؛ خلاصة الأقوال؛ به کوشش جواد قیومی، مؤسسة نشر الفقاهة، 1417ق.
    23. حلى، على ­بن ­یوسف؛ العددالقویة لدفع المخاوف الیومیة؛ به کوشش مهدی رجایی و محمود مرعشی، قم: مکتبة آیةالله ­مرعشی ­نجفی، 1408ق‏.
    24. حمویی، ابراهیم ­بن ­محمد؛ فرائد السمطین؛ به کوشش محمدباقر محمودی،بیروت: مؤسسةالمحمودی، 1400ق.
    25. خوارزمی، موفق ­بن ­احمد؛ مقتل­الحسین(ع)؛ به کوشش: محمد سماوی، قم: انوار الهدی، بی­تا.
    26. دربندی، آغا بن­ عابد شیروانی­حائری؛ اکسیر العبادات ­فی­ أسرار ­الشهادات (أسرار الشهادة)؛ به کوشش محمد جمعةبادی، عباس ملاعطیةجمری، بحرین: شرکة المصطفی، 1415ق.
    27. رنجبر، محسن؛ «سیری در مقتل­نویسی و تاریخ­نگاری عاشورا از آغاز تا عصر حاضر(3)»؛ تاریخ در آینه­ پژوهش، سال 4، ش­16، 1386ش، ص83ـ122
    28. ری­شهری، محمد؛ شهادت­نامه­ امام حسین(ع) بر پایه­ منابع معتبر؛ قم: دارالحدیث، 1390ش.
    29. زبیدی، محمدمرتضى؛ تاج العروس؛ به کوشش على­هلالى و سیرى­على، بیروت: دارالفکر، 1414ق.
    30. سبحانى، جعفر؛ ‏موسوعة طبقات ­الفقهاء؛ قم: مؤسسه ­امام­ صادق(ع)، 1418ق.
    31. سپهر، محمدتقی؛ ناسخ التواریخ؛ قم: مدین، 1427ق.
    32. سمعانى، أبوسعید عبدالکریم­ بن­ محمد؛ الأنساب؛ به کوشش عبدالرحمن­یمانى، حیدرآباد: مجلس دائرة المعارف ­العثمانیة، 1382ق.
    33. شاوی، علی؛ طبسی، نجم­الدین؛ مع الرکب الحسینی(ع)؛ قم: تحسین، 1386ش.
    34. ­شبیری­زنجانی، محمدجواد؛ درس خارج اصول؛ .https:/ / fa.mfeb.ir/ 9-1394/ (9/8/1394).
    35. شریف­ کاشانی، حبیب ­الله؛ تذکرة الشهداء؛ تهران: شمس ­الضحی، 1390ش.
    36. صالحی­حاجی­آبادی، ابراهیم؛ «پژوهشی در هویّت تاریخی مقتل ابومخنف»؛ تاریخ­نگری و تاریخ­نگاری، سال 19، ش4، پیاپی82، 1388ش، ص51-74
    37. صالحی ­شامی، محمد بن ­یوسف؛ سبل الهدى و الرشاد فى سیرة خیر العباد؛ به کوشش عادل احمد عبد الموجود و على محمد معوض، بیروت: دارالکتب­ العلمیة، 1414ق.
    38. صحتی­سردرودی، محمد؛ تحریف­شناسی عاشورا و تاریخ امام حسین(ع)؛ تهران: شرکت چاپ و نشر بین الملل، 1386ش.
    39. ــــــــــــــــــــــــــــ؛ کتابشناسی توصیفی ـ انتقادی پیرامون تحریف­های عاشورا؛ آینه پژوهش، دوره13، ش77-78، 1381ش، ص159ـ185
    40. ــــــــــــــــــــــــــــ؛ عاشوراپژوهی با رویکردی به تحریف­شناسی تاریخ امام حسین(ع)؛ قم: خادم الرضا، 1385ش.
    41. صدوق، محمد بن علی بن ­بابویه؛ الأمالی؛ تهران: کتابچی، 1376ش.
    42. ـــــــــــــــــــــــــــــــــ؛ من ­لایحضره ­الفقیه؛ به کوشش على­اکبر غفارى، قم: دفتر انتشارات اسلامى، 1413ق.
    43. ـــــــــــــــــــــــــــــــــ؛ الخصال‏؛ به کوشش على­اکبر غفارى، قم: جامعه مدرسین، 1362ش.
    44. طباطبایی، سیدعبدالعزیز؛ أهل­البیت فی المکتبةالعربیة؛ قم: آل البیت(ع)، بی­تا.
    45. طبری، محمد بن­ جریر؛ تاریخ‏الطبری؛ به کوشش محمد ابوالفضل­ ابراهیم، بیروت: دارالتراث، 1387ق.
    46. طریحی، فخرالدین؛ المنتخب فی جمع المراثی و الخطب؛ به کوشش نضال ­علی، بیروت: مؤسسة الأعلمی، 1424ق.
    47. طوسی، محمد ­بن­ حسن؛ الأمالی؛ به کوشش مؤسسة البعثة، قم: دارالثقافة، 1414ق.
    48. ــــــــــــــــــــ؛ تهذیب ­الأحکام؛ به کوشش حسن­ موسوى ­خرسان، تهران: دارالکتب ‌الإسلامیة، 1407ق.‏
    49. ـــــــــــــــــــــ؛ رجال‌الطوسی؛ به کوشش جواد قیومى ­اصفهانى، قم: مؤسسة النشر الاسلامی، 1373ش.
    50. فتال نیشابورى، محمد بن ­احمد؛ روضة الواعظین و بصیرة المتعظین؛ قم: رضى، 1375ش‏.
    51. قاسم‌پور، محسن‌؛ مختاری‌ هاشم‌آباد، ابوطالب؛ «مبنای ‌متن‌ محورانه ‌علامه‌ مجلسی‌ در انتخاب ‌مصادر و احادیث بحارالأنوار با تأکید بر احادیث ­ناظر بر امامت»، علوم­حدیث، ش80، 1395ش، ص106-137
    52. قاضی­طباطبایی، سیدمحمدعلی؛ تحقیق درباره­ اول اربعین حضرت سیدالشهداء(ع)؛ تهران: وزارت ارشاد، 1383ش.
    53. قزوینی، فضل­علی؛ الامام الحسین و أصحابه؛ قم: محمود شریعت ­المهدوی، 1415ق.
    54. قمی، عباس؛ منتهى الآمال فى تواریخ النبى و الآل(ع)؛ قم: دلیل، 1379ش.
    55. ـــــــــــــ؛ نفس المهموم فی مصیبة سیدنا الحسین المظلوم؛ نجف: المکتبة الحیدریة‏، 1421ق.
    56. کاشفی­سبزواری، ملاحسین؛ روضة الشهداء؛ به کوشش ابوالحسن­شعرانی،تهران، دار الکتب الاسلامیة، بی­تا.
    57. کلینى، محمد بن یعقوب؛ الکافی؛ به کوشش علی­اکبرغفاری، تهران: دارالکتب ­الإسلامیة.
    58. مجلسی، محمدباقر؛ بحارالأنوار؛ بیروت: دارإحیاء التراث العربی، 1403ق.
    59. مجهول المؤلف؛ مقتل الحسین(ع)؛ کویت: مکتبة الألفین، 1408ق.
    60. معتمدی، محسن؛ «ابومخنف و مقتل الحسین(ع)»؛ فقه و تاریخ تمدن، سال3، ش12، 1386ش،ص143-156
    61. مغربى، قاضی­نعمان؛ شرح‌الأخبار فی فضائل الأئمةالأطهار(ع)؛ به کوشش محمدحسین‌حسینى‌جلالى، قم: جامعه مدرسین، 1409ق.
    62. مفید، محمدبن­نعمان؛ الإرشاد؛ به کوشش مؤسسة آل‌البیت(ع)، قم: کنگره­ شیخ‌مفید، 1413ق.
    63. مؤدب،سیدرضا؛ درسنامه درایةالحدیث؛ قم: نشر المصطفی(ص)، 1396ش.
    64. میرشریفی، سیدعلی؛ «ابومخنف و سرگذشت مقتل وی»؛ آینه­ پژوهش، ش2، 1369ش، ص31-40
    65. نجاشی، احمد­بن­على؛ رجال النجاشی؛ قم: مؤسسةالنشرالاسلامی، 1365ش.
    66. نجفى کاشف‌الغطاء، محمدحسین؛ الفردوس الأعلی؛ قم: دارأنوار الهدی، 1426ق.
    67. نصیری، علی؛ روش­شناسی نقد احادیث؛ قم: وحی و خرد، 1390ش.
    68. نفیسی، شادی؛ «معیارهای نقد متن در ارزیابی حدیث»؛ مقالات و بررسیها، ش70، 1380ش، ص11-44
    69. نمازی‌شاهرودی، علی؛ مستدرکات علم رجال الحدیث؛ بی­جا، بی­نا، 1412ق.
    70. نورى، حسین؛ لؤلؤ و مرجان؛ قم: بنی­الزهراء، 1386ش.
    71. یعقوبى، احمد ­بن ­أبى‌یعقوب؛ تاریخ الیعقوبى؛ بیروت: دارصادر، بی­تا.
    72. یوسفی­غروی، محمدهادی؛«قراءة فی وقعةالطف لابن­ابی­مخنف»؛ إعداد: احمد عبدالله ابوزید، رسالة الثقلین، سال 14، العدد­55، صفر و ربیع الأول1428،ص74-96
دو فصلنامه کتاب قیم
دوره 11، شماره 25
مهر 1400
صفحه 309-328

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 01 خرداد 1399
  • تاریخ بازنگری: 11 خرداد 1399
  • تاریخ پذیرش: 17 خرداد 1399

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار