نقل به معنا و گونه‌های آن در «التبیان فی تفسیر القرآن»

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموخته دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان

2 استادیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه اصفهان

چکیده

 یکی از ویژگی‌های‌های تفسیر «التبیان فی تفسیر القرآن» اثر شیخ طوسی، نقل روایات و اقوال تفسیری فریقین است. مؤلف در عمل به این ویژگی به یک روش عمل نکرده و در نقل روایات اهل بیت(ع) با تغییر یا حذف برخی واژگان روایت، بیشتر به موضوع اصلی آنها اشاره می­کند. در نتیجه، روایات دچار آسیب‌هایی نظیر نقل به معنا، تقطیع و اختصار شده است. از سویی، نقش مرجع بودن این تفسیر در انتقال بسیاری از روایات به تفسیر «مجمع البیان» طبرسی و از آن به تفاسیر بعدی شیعه، بویژه تفاسیر روایی بر اهمیت این مسأله افزوده است. نوشتارحاضر، ضمن اشاره به دسته‌بندی نقل به معنا از نگاه پژوهشگران، به بررسی ابعاد و گونه‌های آن در تفسیر «التبیان» پرداخته و نشان داده است که برخی روایات در «التبیان» دچار نقل به معنا شده است. گونه‌های متنوعی از نوع جایگزینی، حذف و اضافه و جابجایی در سطح واژگان و جملات و گاه، ترکیب آنها با دیگر عوارض حدیثی مشاهده می‌شود و فهم معنای روایت را بدون توجه به اصل روایات در مصادر دشوار ساخته است. نقل به معنا در برخی موارد، بویژه در روایاتی که مصادر آنها موجود نیست، موجب سلب اعتماد به آنها شده است.
 

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The typology of conceptual quotations in the Al-Tibyan Fi Tafsir al-Qur’an

نویسندگان [English]

  • sayed hosein mosavi 1
  • Amir Ahmadnezhad 2
1 PhD graduate in the science of Qur’an and Hadith, Islamic Azad University of Isfehan
2 Assistant professor, Dept. of the Science of Qur’an and Hadith,University of Isfehan
چکیده [English]

One of the characteristics of the interpretation Al-Tibyan Fi Tafsir al-Qur’an, authored by Sheikh Tousi, is the inclusion of interpretive statements and quotations from both Shia and Sunni scholars. This inclusion has not been done in just one way; for the statements quoted from Imams (peace be upon them), the author has just conveyed the gist or the main idea of every statement by omitting certain words from it. What is quoted in his book, therefore, suffers from being manipulated and unduly shortened or curtailed. What makes the problem even worse is that Sheikh Tousi’s interpretation has served as a reference or a source from which Tabarsi’s Majma’ ul-Bayan Interpretation and the subsequent interpretive works, especially those based on Hadiths, have derived a lot. The present study firstly refers to the clarification of conceptual quotations generally put forth in the literature and then introduces the types of such quotations actually used in the Al-Tibyan Interpretation. It is shown that the original forms of some Hadiths have not been reported in the book; rather, it is just the core concepts that are quoted by the author. Those Hadiths are beset with a variety of distortions including lexical substitution, addition, substitution and displacement of words and structures as well as alteration in the sequence or combination of words and sentences. This has made it hard to understand the true meanings of Hadiths in the absence of their original forms. As a matter of fact, quoting a concept with no care for its linguistic and contextual features leads to distrust in both the quoted subject and the quoting author.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Hadith
  • Sheikh Tousi
  • Interpretation
  • Quotation of main ideas
  • Al-Tibyan Fi Tafsir al-Qur’an
ـ قرآن کریم.
1.ابن‏ابى‏حاتم، عبدالرحمن بن محمد؛ تفسیر القرآن العظیم؛ ریاض: مکتبة نزار مصطفى الباز، 1419ق.
2.ابن الأثیر، عز الدین أبو الحسن على بن ابى الکرم؛ الکامل فی التاریخ؛ بیروت: دار صادر، 1385ق.
3.ابن بابویه، محمد بن على؛ الخصال؛ قم: دفتر انتشارات اسلامى، 1362ش.‏
4.ـــــــــــــــــــــــــــ؛ عیون أخبار الرضا علیه السلام؛ تهران: جهان، 1378ق.
5.ـــــــــــــــــــــــــــ؛ معانی الأخبار؛ قم: دفتر انتشارات اسلامى، 1361ش.
6.ـــــــــــــــــــــــــــ؛ من لا یحضره الفقیه؛ قم: دفتر انتشارات اسلامى، 1413ق.‏
7.ابن حنبل، احمد بن محمد؛ مسند الإمام أحمد بن حنبل؛ بیروت: مؤسسة الرسالة، ، 1416ق.
8.ابن الصلاح، أبوعمرو عثمان بن عبد الرحمن؛ معرفة أنواع علوم الحدیث؛ لبنان؛ دارالکتب العلمیة، 1423ق.
9.امامی، روناک؛ نریمانی، زهره؛ فرجامی، اعظم؛ «مصدریابی روایات تفسیر التبیان با تطبیق بر منابع شیعه و سنی»؛ پژوهش های قرآن و حدیث؛ سال52 ؛ ش1؛ 1398ش.
10.____________________________، «مصادر مشترک روایات تفسیر التبیان»؛ احسن الحدیث؛ ش 6، 1397ش.
11.بحرانى، هاشم بن سلیمان؛ البرهان فی تفسیر القرآن؛ قم: موسسة البعثة، 1415ق.
12.برقى، احمد بن محمد بن خالد؛ المحاسن؛ قم: دار الکتب الإسلامیة، 1371ق.
13.پاکتچی، احمد؛ فقه الحدیث (مباحث نقل به معنا)؛ تهران: دانشگاه امام صادق(ع)، 1394ش.
14.جصاص، احمد بن على؛ احکام القرآن (جصاص)؛ بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1405ق.
15.حسینی الجلالی، سید محمد رضا؛ تدوین السنة الشریفة؛ قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه، 1418ق.
16. خطیب بغدادی، أبو بکر أحمد بن علی؛ الکفایة فی علم الروایة؛ مدینه: المکتبة العلمیة، بی‌تا.
17.دلبری، سید علی؛ «آسیب نقل به معنادر حدیث، عوامل وپیامدها»؛ مجله علوم قرآن و حدیث، ش84، 1389ش.
18.سیوطی، جلال الدین عبد الرحمن بن أبی بکر؛ تدریب الراوی فی شرح تقریب النواوی؛ ریاض؛ دار طیبة، بی‌تا.
19.شریف الرضی، محمد بن حسین؛  نهج البلاغة؛ تحقیق: صبحی صالح؛ قم؛ هجرت، 1414ق.
20.شهید ثانی، زین الدین بن علی  ؛ الرعایة فی علم الدرایة؛ تحقیق: عبدالحسین محمدعلی بقال، قم: م مکتبة آیة ‌الله المرعشی، ۱۴۰۸ق.
21.صفار، محمد بن حسن؛ بصائر الدرجات فی فضائل آل محمّد صلّى الله علیهم؛ قم: مکتبة آیة الله المرعشی النجفی‏، 1404ق.
22.طبرانى، سلیمان بن احمد؛ التفسیر الکبیر: تفسیر القرآن العظیم؛ اربد: دار الکتاب الثقافی، 2008م.
23.طبرى، محمد بن جریر؛ جامع البیان فى تفسیر القرآن؛ بیروت: دار المعرفة، 1412ق.
24.طبرسى، فضل بن حسن؛ مجمع البیان فی تفسیر القرآن؛ تهران: ناصرخسرو، 1372ش.
25.طوسى، محمد بن حسن؛ التبیان فی تفسیر القرآن؛ بیروت: دار إحیاء التراث العربی، بی تا.
26.ـــــــــــــــــــــــــ؛ تهذیب الأحکام؛ تحقیق: حسن خرسان، تهران: دارالکتب الاسلامیة، 1407ق.
27.عروسی حویزى، عبدعلى بن جمعه؛ تفسیر نور الثقلین؛ قم: اسماعیلیان، 1415ق.
28.علم‏الهدى، على بن الحسین؛ تفسیر الشریف المرتضى (نفائس التأویل)؛ بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، 1431ق.
29.عیاشى، محمد بن مسعود؛ التفسیر؛ تهران: مکتبة العلمیة الاسلامیة، 1380ق.
30.فراهیدى، خلیل بن أحمد؛ کتاب العین؛ قم: نشر هجرت، 1409ق.
31.قمى، على بن ابراهیم؛ تفسیر القمی؛ قم: دارالکتاب، 1404ق.
32.قمى مشهدى، محمد بن محمدرضا؛ کنز الدقائق و بحر الغرائب؛ تهران: سازمان چاپ و انتشارات، 1368ش.
33.فیض کاشانى، محمد بن شاه مرتضى؛ تفسیر الصافی؛ تهران: مکتبة الصدر، 1415ق.
34.کلینى، محمد بن یعقوب؛ الکافی؛ تهران: دارالکتب الاسلامیة، 1407ق.
35.کریمی‌نیا، مرتضی؛ «وزیر مغربی و روش شناسی المصابیح فی تفسیر القرآن»؛ رساله دکتری، رشته علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات، دانشگاه تهران، 1394ش.
36.مامقانی، شیخ عبدالله؛ مقباس الهدایة فی علم الرایة؛ قم: دلیل ما، 1428ق.
37.مجلسى، محمدباقر بن محمدتقى؛ بحار الأنوار؛ بیروت: دارإحیاء التراث العربی، 1403ق.
38.متقی هندی، علاء الدین علی بن حسام الدین، کنز العمال فی سنن الأقوال والأفعال؛ بیروت: مؤسسة الرسالة، 1401ق.
39.مهریزی، مهدی؛ «نقل به معنا»؛ مجله علوم قرآن و حدیث، ش2، 1375ش.
40.نجاشی، احمد بن على؛ رجال النجاشی؛ قم: دفتر انتشارات اسلامى، 1365ش.
41.وزیرمغربی، حسین بن علی؛ المصابیح فی تفسیر القرآن العظیم؛ تحقیق: الزهرانی، عبدالکریم بن صالح، جامعة ام القری، 1421ق.
42.هلابو عباد، رباب؛ «بررسی و نقد روایات اسباب نزول در تفسیر التبیان فی تفسیر القرآن»؛ استاد راهنما: زهره نریمانی؛دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم کرمانشاه؛ 1394ش.