کارکردهای فنی محسنات معنوی در قرآن کریم

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

استادیار و عضو هیأت علمی دانشگاه علوم ومعارف قرآن کریم

چکیده

محسنات معنوی یکی از شیوه­های بیانی است که قرآن کریم در بیان فحوا و اهداف خود به وفور از آن بهره جسته است. اهمیت محسنات معنوی به اندازه­ای است که بدون درک صحیح و شناخت اهداف آن، فهم و تفسیر برخی آیات قرآن مشکل می­نماید. این در حالی است که با عنایت به نگرش دانشمندان علم بلاغت به فنون بدیعی به عنوان عنصری صرفاً زینت بخش، جوانب فنی آن مغفول مانده است. در بحث پیش رو به روش تحلیلی و با نگاه کاربرد شناسی و عملکردی، نقش محسنات معنوی در فهم و موسیقی قرآنمورد بررسی قرار گرفته که یافته­های پژوهش حاکی از این است که این نوع از محسنات دارای کارکرد­های مختلف فنی است. از جمله این کارکردها را می­توان در تولید موسیقی با تکیه بر سازه­های توازی و تناسب و سازه تکرار، تصویر­آفرینی با ابزار فنون بدیعی مبالغه و مقابله و همچنین، در فهم قرآن و مرتفع کردن شبهات برخی آیات شریفه دانست که در پرتو محسنات بدیعی توریه، تجاهل العارف، لفّ و نشر، مشاکله و احتباک حاصل می­شود.
 

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The technical functions of semantic aestheticism in the Holy Qur’an

نویسندگان [English]

  • bahman hadiloo
  • mojtaba mohammadi mazraeh shahi
Assistant professor, The University of Qur’anic Sciences
چکیده [English]

Aesthetic semantic devices are among the rhetorical features widely used in the Qur’an. Their significance is such that the understanding and interpretation of some Qur’anic verses is impossible if those features are not fully taken into account. However, as the case is, the technical aspects of the rhetorical devices in the Qur’an have been overshadowed by the overemphasized aesthetic aspects of those devices. Using an analytical method and adopting an applied functional point of view, this study seeks to shed light on the role of semantic aestheticism in understanding the meaning and the music of Qur’anic utterances. The results of the study indicate that the aesthetic lexical features in the Book are of various technical functions, such as creating music based on parallel, proportionate or redundant notations as well as imagery by means of exaggerations and antitheses. These functions not only help to understand the meanings but also serve to resolve the ambiguities in some verses. In general, such an aestheticism in the rhetoric of the Qur’an sets the ground for polysemy, Socratic irony, elucidation, lexical isomorphism, and explicit-implicit sequences of related concepts.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Holy Qur’an
  • Lexical aestheticism
  • Technical functions
  • Elimination of ambiguities
ـ­‌­ قرآن کریم.
1. ابن خلدون، عبد الرحمن؛ مقدمه ابن خلدون؛ ترجمه: محمد پروین گنابادی، چ8، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، 1375ش.
2.ابن اثیر، ضیاء الدین؛ المثل السائر؛ به کوشش کامل محمد محمد عویضة، بیروت: دارالکتب العلمیة، بی‌تا.
3. ابن ابی الاصبع المصری، عبد العظیم؛ بدیع القرآن؛ به کوشش حفنی محمد شرف، چ2، قاهره: دار النهضة، بی‌تا.
4. ابن قتیبة، عبدالله بن مسلم؛ تأویل مشکل القرآن؛ به کوشش احمد صقر، عیسی حلبی، قاهره: دار إحیاء الکتب العربیة، 1373ق.
5. ابن المعتز، عبدالله؛ کتاب البدیع؛ به کوشش إغناطیوس، کراتشقو فسکی، چ3، بیروت: دار المسیرة ، 1982م.
6. اسعد، محمد؛ طیب حسینی، سید محمود؛ پژوهشی در محکم و متشابه؛ تهران: سمت،1390ش.
7. اسماعیل، عزالدین؛ الأسس الجمالیة فی النقد العربی؛ مصر: دارالفکر العربی، 1995م.
 8. احمد حمداة، ابتسام؛ الأسس الجمالیة للإیقاع البلاغی فی العصر العباسی؛ حلب: دار القلم العربی،1997م.
9. آلوسی، محمود بن عبدالله الحسینی؛ روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع من المثانی؛ به کوشش علی عبدالباری عطیه، بیروت: دارالکتب العلمیة، 1415ق.
10. بغدادی، بلقاسم؛ المعجزة القرآنیة؛ چ2، الجزائر: دیوان المطبوعات الجامعیة، 1992م.
11. تفتازانی، سعدالدین؛ مختصر المعانی؛ قم: دارالفکر، 1411ق.
12. ــــــــــــــــــــــ؛ کتاب المطول؛ قم: مکتبة الداوری، 1416ق.
13. جرجانی، علی بن محمد بن علی؛ التعریفات؛ بیروت: دار الکتاب العربی، 1405ق.
14. حبنّکة المیدانی، عبدالرحمن حسن؛ البلاغة العربیة أسسها و فنونها؛ دمشق: دار القلم، 1996م.
15. خطیب قزوینی، محمد بن عبد الرحمان ؛ الإیضاح فی علوم البلاغة؛ به کوشش ابراهیم شمس الدین، بیروت: دارالکتب العلمیة، 2003م.
16. درویش، محی الدین؛ اعراب القرآن الکریم و بیانه؛حمص، الإرشاد،1415ق.
17. دیفد، دیتش؛ مناهج النقدالادبی بین النظریة و التطبیق؛ ترجمه: محمد یوسف نجم، بیروت: دار صادر، 1967م.
18. زمخشری، محمود بن عمر؛ الکشاف عن حقایق التنزیل؛ چ3، بیروت: دار الکتب العربی، 1407ق.
19. راغب، عبد السلام احمد؛ وظیفة الصورة الفنیة فی القرآن الکریم؛ حلب: فصلت، 1426ق.
20. رمانی، علی بن عیسی؛ النکت فی إعجاز القرآن؛ تحقیق: محمد خلف الله و محمد زغلول سلام، قاهرة: دار المعارف، بی‌تا.
21. سید مرتضی،علی؛ الأمالی؛ به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره: بی‌نا، 1954م.
 22. سیوطی، جلال الدین؛ عُقُودُ الجُمَانْ فی عِلْمِ الْمَعَانِی وَ الْبَیَانْ؛ به کوشش عبد الحمید ضحا، قاهره: دار الإمام مسلم، 2012م.
 23. ــــــــــــــــــــــ؛ الإتقان؛ به کوشش محمد فضل ابراهیم، قم: منشورات رضی، بی‌تا.
24. سلطان، منیر؛ البدیع تأصیل و تجدید؛ اسکندریه: منشأة المعارف، 1986م.
25. شفیعی کدکنی، محمدرضا؛ موسیقی شعر؛ چ2، تهران: انتشارات آگاه، 1368ش.
26. طباطبایی، محمدحسین؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛ چ2، قم: دار الکتاب الاسلامی، 1391ش.
 27. عبدالمطلب، محمد؛ البلاغة العربیة، قراءة أخری؛  قاهره: مکتبة لبنان للناشرون، الشرکة المصریة العالمیة للنشر، لو نجمان،1997م.
 28. عبدالواحد، حسن الشیخ؛ البدیع و التوازی؛ مصر: مکتبة و مطبعة الإشعاع الفنیة، 1999م.
29.عتیق، عبدالعزیز؛ علم البدیع؛ بیروت: دار النهضة العربیة، بی‌تا.
30. عسکری، ابوهلال؛ کتاب الصناعتین؛ به کوشش مفید قمیحة، بیروت: دار الکتب العلمیة، 1981م.
31. عصفور، جابر؛ الصورة الفنیة؛ بیروت: المرکز الثقافی العربی، 1992م.
32. قرشی، علی اکبر؛ قاموس قرآن؛ چ6، تهران: دار الکتب الإسلامیة، 1371ش.
33. قطب، سید؛ ا­لتصویر الفنی فی القرآن؛ قاهره: دار الشروق، 1968م.
34. ـــــــــــ؛ تفسیر فی ظلال القرآن؛ قاهره: دار الشروق، 1417ق.
35. معرفت، محمدهادی؛ التمهید فی علوم القرآن؛ قم: مرکز مدیریت حوزه علمیه، 1396ق.
36. ناتل خانلری، پرویز؛ وزن شعر فارسی؛ تهران: توس،1386ش.
37. نهر، هادی؛ علم الدلالة التطبیقی فی التراث العربی؛ اردن: دار الأمل للنشر و التوزیع، 2007م.
38. وحیدیان کامیار، تقی؛ بدیع از دیدگاه زیبایی شناسی؛ چ5، تهران: سمت،1390ش.
39. یاسوف، احمد؛ جمالیات المفردة القرآنیة؛ دمشق: دار المکتب، 1994م.