جستاری در رویکرد علامه طباطبایی به نقش «زبان» در قرآن کریم با محوریت نمودهای گفتاری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 پژوهشگر پسادکتری، رشته علوم قرآن و حدیث دانشگاه الزهرا(س)

2 استاد علوم قرآن و حدیث، دانشگاه الزهرا

3 استاد زبان شناسی دانشگاه الزهرا(س)

چکیده

در علم زبان­شناسی، رویکردهای مختلفی به «زبان» وجود دارد و برای زبان در این رویکردها، نقش­های گوناگون تعریف می­شود. صورت‌گرایان معتقدند قوه نطق، موهبت ذاتی بشر است که انسان با آن متولد می­شود و پدیده­ای ذهنی و ابزاری است که عملکرد ذهن بشر را منعکس می­کند؛ اما کارکردگرایان، زبان را پدیده­ای اجتماعی و وسیله ارتباطی می­دانند و معتقدند که صورت­های زبانی، خلق و فراگرفته می‌شوند تا در خدمت نقش ارتباطی زبان باشند. این پژوهش کوشیده است رویکرد تفسیری علامه طباطبایی به ماهیت «زبان» را باروشتحلیلی و با محوریت آیات مشتمل بر پرکاربردترین نمودهای گفتاری زبان مانند قول، کلمه، لسان، نطق و بیان مورد بررسی قرار دهد. به اجمال می­توان اذعان داشت که وی به هر دو نقش«زبان» یعنی وسیله ارتباطی و نیز ابزار بیان اندیشه بودن، معتقد است؛ اما ماهیت آن را امری فطری دانسته و تعلیم آن به بشر را یک الهام الهی و تنها مخصوص انسان تلقی می­نماید. یکی از دستاوردهای پژوهش حاضر، تأیید این نظریه زبانشناسی است که «زبان» قوه فطری و استعداد ذاتی است که با انسان متولد می‌شود و این توانش با قرار گرفتن انسان در ظرف اجتماع، به کنش های گوناگونی مانند گفتار منجر می گردد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Study of the approach adopted by Allameh Tabataba’i to the role of language in the Holy Qur’an with a focus on verbal instances

نویسندگان [English]

  • fatemeh habibi 1
  • fathieh fattahizadeh 2
  • farideh Haghbin 3
1 Post-PhD researcher in the science of Qur’an and Hadith, Al-Zahra University
2 Professor in the science of Qur’an and Hadith, Al-Zahra University
3 Professor of linguistics, Al-Zahra University
چکیده [English]

In linguistics, there are various approaches to the nature and use of language each defining a certain role for it. Formalists believe that the speaking ability is an innate gift with which human beings are born. To those scholars, language is a cognitive phenomenon or a tool that reflects mental processes. Pragmatists, however, consider language as a social phenomenon and a means of communication. They believe that linguistic forms are created and acquired to serve communicative purposes. The present research is an attempt to elaborate on Allameh Tabatabai’s interpretive approach to the nature of language. It is conducted through an analytical method with a focus on the Qur’anic verses that contain the most widely used lexical manifestations of language such as qhowl, kalemeh, lesan, notqh and bayan. The study generally shows that he believes in both roles of language, namely a means of communication and a means of self-expression, but he considers it innate by nature. According to him, the language capacity is a divine inspiration given exclusively to man. An important contribution of this study is the confirmation of the hypothesis that language is a natural gift and an innate competence born with a child. By flourishing in the social context, this competence turns into various performances such as speech.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Allameh Tabataba’i
  • Al-Mizan Interpretation
  • Nature of language
  • Linguistics
  • Verbal manifestations

مراجع

ـ قرآن کریم؛ ترجمه: فولادوند، تهران: دفتر مطالعات اسلامى‏، 1418ق.
ـ نهج البلاغه؛ شریف رضی، محمدبن حسین. ترجمه: محمد دشتی، قم: انتشارات آل علی، 1379 ق.
1.آقاگل­زاده، فردوس؛ کردزعفرانلو، عالیه؛رضویان، حسین؛ «سبک­شناسی داستان بر اساس فعل: رویکرد نقش‌گرا»؛ سبک­شناسی فارسی، ش1، 1380ش.
2.آلستون، ویلیام.پی؛ فلسفه ­زبان؛ ترجمه: ایران­منش و جلیلی، تهران: آگاه، 1381ش.
3.ابن­فارس، احمد؛ معجم مقاییس اللغة؛ قم: ­الاعلام الاسلامی، 1404ق.
4.ابن­منظور، محمد بن ­مکرم؛ لسان العرب؛ چ3، بیروت: دار صادر، 1410ق.
5.برنارد جی، ویس؛ علی پیرحیاتی؛ «منشأ زبان و متفکران مسلمان قرون میانه»؛ اطلاعات حکمت و معرفت، سال هفتم، شماره ۸۰؛ 1391 ش.
6.بیکرتون، درک؛ زبان آدم؛ ترجمه: محمد راسخ مهند، تهران: نشر آگاه، 1395ش.
7.جوادی آملی، عبدالله؛ توحید در قرآن؛ چ7، قم: اسراء، 1393ش.
8.چامسکی، نوآم؛ زبان و ذهن؛ ترجمه: کورش صفوی، چ7، تهران: نشر هرمس، 1393ش.
9.دبیرمقدم، محمد؛ زبان‌شناسی ­نظری: پیدایش و تکوین دستور زایشی؛ تهران: سمت، ۱۳۸۳ش.
10.دهخدا، علی­اکبر؛ لغت‌نامه دهخدا؛ تهران: دانشگاه تهران، 1373ش.
11.راسخ­مهند، محمد؛ درآمدی بر زبان‌شناسی ­شناختی؛ تهران: سمت، 1396ش.
12.راغب اصفهانی، حسین؛ مفردات الفاظ القرآن؛ دمشق: دارالقلم، 1412ق.
13.سعیدی روشن، محمدباقر؛ علوم ­قرآن؛ چ2، قم: مؤسسه امام خمینی (ره)، 1389ش.
14.سورن، پیتر آ. ام؛ تاریخ زبان شناسی(بخشی از کتاب زبانشناسی در غرب)؛ ترجمه: علی محمد حق شناس، چ6، تهران: سمت، 1369ش.
15.طباطبایی، محمدحسین؛ المیزان ­فی ­تفسیر القرآن؛ چ5، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه قم، 1417ق.
16.فراهیدی، خلیل­ بن ­احمد؛ العین؛ چ2، قم: هجرت، 1410ق.
17.قرشى، على‏اکبر؛ قاموس ­قرآن؛ چ6‏، تهران: دارالکتب الاسلامیة، 1371ش.
18.کلینی، محمد بن یعقوب؛ الکافی؛ چ4، تهران: دارالکتب الإسلامیة، 1365ق.
19.کوچش، زلتان؛ زبان، ذهن و فرهنگ؛ ترجمه: جهانشاه میرزایی، تهران: آگاه، 1395ش.
20.مشکوﺓ­الدینی، مهدی؛ سیر زبان­شناسی؛ مشهد: دانشگاه فردوسی، 1373ش.
21.مصطفوی، حسن؛ التحقیق فی کلمات القرآن؛ چ3، قاهره: دارالکتب العلمیة، 1430ق.
22.مطهری، مرتضی؛ بیست گفتار؛ چاپ هفتم، تهران: انتشارات صدرا،1370ش.
23.معرفت، محمدهادی؛ علوم قرآنی؛ چ4، قم: التمهید، 1386ش.
24.میرحاجی، محمدرضا؛ نظری، یوسف؛ «بررسی بافت متن از دیدگاه برجسته­ترین زبان‌شناسان قدیم مسلمان»؛ جستارهای­زبانی، شماره2، 1392ش.
25.نجفی، ابوالحسن؛ مبانی زبان‌شناسی و کاربرد آن در زبان فارسی؛ تهران: نشر نیلوفر، 1373ش.
26.هلیدی، مایکل؛ حسن، رقیه؛ زبان، بافت و متن؛ ترجمه: منشی­زاده و ایشانی، تهران: علمی، 1393ش.
27.Butler, C.S؛ Structure & Function: a guide to three major structural-functional theories؛ Amsterdam/Philadelphia: Benjamins, 2003.
28.Chomsky, Noam؛ New Horizons in the Study of Language and Mind؛ Cambridge: CUP, 2000.
29.Noyts, j؛ Aspects of a Cognitive – Pragmatic Theory of Language؛ Amsterdam & Philadelphia: John Benjamins, 1992.
دو فصلنامه کتاب قیم
دوره 11، شماره 24
فروردین 1400
صفحه 25-43

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 01 اسفند 1398
  • تاریخ بازنگری: 04 اردیبهشت 1399
  • تاریخ پذیرش: 17 خرداد 1399

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار