تصویرسازی استعاره در دعاهای قرآنی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه خلیج فارس

چکیده

DOR: https://dorl.net/dor/20.1001.1.22516026.1399.10.23.9.4
استعاره، هنری بیانی است که در آن دو امر متفاوت کنار هم می‌نشیند و موجب وحدت میان اضداد می‌شود. این شیوه بیانی از دو چیز، تعبیری تازه ارائه می‌دهد که شنونده یا خواننده با استعمال حقیقی آن را حس نمی‌کند. این هنر بیانی در قرآن به دو صورت استعاره مصرحه و مکنیه، فراوان یافت می­شود. در این پژوهش، استعاره‌هایی که در دعاهای قرآنی به کار رفته است، استخراج شده و به جلوه‌های زیباشناسی آن اشاره رفته است. مهم‌ترین جلوه‌های زیباشناسی استعاره در دعاهای قرآنی عبارتند از: 1. مبالغه، 2. رعایت نظم و تناسب در آیات و ایجاد نوعی موسیقی در کلام به‌طوری‌که سخن از یکنواختگی خارج می‌شود، 3. تشخیص و تجسیم، 4. تحسین ظاهر و معنای لغت. آنچه در همه استعاره‌های قرآنی حائز اهمیت است، موضوع سیاق و بافت آیات است به‌طوری‌که بدون در نظر گرفتن آن نمی‌توان به معنا و مفهوم استعاره پی‌ برد. نگارنده در این مقاله با استفاده از شیوه استقرائی و توصیفی تحلیلی، تنها استعاره­های موجود در دعاهای قرآن را از بین تمام استعاره‌های قرآنی، استخراج کرده تا به نتیجه‌گیری بهتر و ملموس‌تری دست یابد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Imagery of metaphors in Quran-based prayers

نویسنده [English]

  • HOSSEIN MOHTADI
Associate prof. Dept. of Arabic Language and Literature, Khalij Fars University
چکیده [English]

DOR: https://dorl.net/dor/20.1001.1.22516026.1399.10.23.9.4
Metaphor is a figure of speech in which two different concepts are stated together as an integrated pair of contrasts. This verbal technique gives one of the two concepts a form or an identity that would not be sensed when expressed non-figuratively. The Quran is rich in two major kinds of metaphors, overt and covert. The present study is dedicated to the extraction of Quranic prayers and the analysis of their aesthetic features. Among these features, one may refer to a) exaggeration, b) order and proportion in verses as well as the musicality that makes those verses sound harmonious, c) personification and incarnation, and d) elegant lexical forms and meanings. What is to be taken seriously about all the Quranic metaphors is their context, ignoring which would abort the understanding of the metaphorical concepts. This study uses a descriptive-analytical method to focus on the metaphors in the prayers of the Quran, among all the others. It has brought about more tangible and to-the-point results.

کلیدواژه‌ها [English]

  • The Quran
  • Quranic prayers
  • Eloquence
  • Metaphor
  • Semantics
  1.   ـ  قرآن کریم.

    1. ابن درید، ابی بکر؛ شرح مقصورة ابن درید؛ تحقیق عبدالله الحاوی؛ مغرب: دار الکتاب ـ دار البیضاء، بی‌تا.

    2. ابن عاشور، محمد بن طاهر؛ التحریر والتنویر؛ بیروت: مؤسسه التاریخ، بی‌تا.

    3. ابن عجیبه، احمد بن محمد؛ البحر المدید فی تفسیر القرآن المجید؛ قاهره: نشر دکتر حسن عباس زکی، 1419 ق.

    4. ابن منظور، محمد بن مکرم؛ لسان العرب؛ بیروت: دار صادر، بی‌تا.

    5. البعلبکی، روحی؛ المورد؛ ترجمه محمد مقدس، تهران: امیرکبیر، 1391 ش.

    6. الجارم، علی و امین، مصطفی؛ البلاغة الواضحة؛ تهران: الهام، 1379 ش.

    7. اندلسی، ابوحیان محمد بن یوسف؛ البحر المحیط فی التفسیر؛ بیروت: دار الفکر، 1420 ق.

    8. بیضاوی، عبد الله بن عمر؛ أنوار التنزیل وأسرار التأویل؛ تحقیق محمد المرعشلی؛ بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1418 ق.

    1. 9.  جرجانی، عبد القاهر؛ اسرار البلاغه؛ ترجمه جلیل تجلیل؛ تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1366 ش.

    10. راغب اصفهانی، حسین محمد؛ المفردات فی غریب القرآن؛ بیروت: دار العلم، 1412 ق.

    11. زمخشری، محمود بن عمر؛ الکشاف عن حقائق غواص التنزیل؛ بیروت: دار الکتاب العربی، 1407 ق.

    1. 12.  سید رضی، محمد بن الحسین؛ تلخیص البیان عن مجازات القرآن؛ ترجمه سید محمد باقر سبزواری؛ تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1330 ش.

    13. سیّد قطب، ابراهیم حسین؛ التصویرالفنّیّ فی القرآن الکریم؛ قاهره: دار الشروق، 2002 م.

    14. سید کریمی حسینی، سید عباس؛ تفسیر علیین؛ قم: انتشارات اسوه، 1382 ش.

    15. سیوطی، عبد الرحمن؛ الاتقان فی علوم القرآن؛ بیروت: دار المعرفة، بی‌تا.

    16. شوکانی، محمد بن علی؛ فتح القدیر؛ دمشق: دار ابن کثیر، 1414 ق.

    17. طباطبایی، سیدمحمد حسین؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛ قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1417 ق.

    18. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران: انتشارات ناصر خسرو، 1372 ش.

    19. ـــــــــــــــــــــــــ؛ تفسیر جوامع الجامع؛ تهران: دانشگاه تهران و مدیریت حوزه‌ی علمیه قم، 1377 ش.

    20. طبری، ابوجعفر محمد بن جریر؛ جامع البیان فی تفسیر القرآن؛ بیروت: دار المعرفة، 1412 ق.

    21. طبیبیان، سید حمید؛ برابرهای علوم بلاغت در فارسی و عربی؛ تهران: امیر کبیر، 1388 ش.

    22. عبد التواب، صلاح الدین؛ الصورة الدینیة فی القرآن الکریم؛ بیروت: مکتبة لبنان ناشرون، 1995 م.

    23. عروسی حویزی، عبد علی بن جمعه؛ تفسیر نور الثقلین؛ قم: انتشارات اسماعیلیان، 1415 ق.

    24. عسکری، ابوهلال حسن بن عبد الله؛ الصناعتین؛ قاهره:، مکتبة عیسی الحلبی و شرکاء، 1971 م.

    25. قائمی‌نیا، علیرضا؛ بیولوژی نص؛ قم: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1393 ش.

    26. قرشی، علی اکبر؛ قاموس القرآن؛ تهران: دار الکتب الإسلامیة، 1374 ش.

    27. محدث نوری، حسین بن محمدتقی؛ مستدرک الوسائل؛ قم: مؤسسه آل البیت، 1408 ق.

    28. مصطفوی، حسن؛ التحقیق فی کلمات القرآن؛ تهران: بنگاه ترجمه و نشر، 1360 ش.

    29. مصطفی، ابراهیم، و همکاران؛ المعجم الوسیط؛ بیروت: المکتبة الاسلامیة للطباعة و النشر و التوزیع، بی‌تا.

    30. مؤیدی، کوثر؛ باقر، علیرضا؛ «مبدأمداری یا مقصدمداری در ترجمه ابوالفتوح رازی با تکیه بر برگردان استعاره‌های قرآنی»؛ دوفصلنامۀ علمی پژوهشی کتاب قیّم، سال نهم، شمارۀ 20، بهار و تابستان 1398 ش.

    31. مکارم شیرازی، ناصر  و دیگران؛ تفسیر نمونه؛ تهران: دار الکتب الإسلامیة، 1374 ش.

    32. هاشمی، احمد؛ جواهر البلاغة؛ ترجمه محمود خورسندی؛ تهران: نشر فیض، 1380 ش.