تحریر دیدگاه شیخ صدوق در وحدت «مُعاذ بن مسلم» و «مُعاذ بن کثیر»

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‌آموخته دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه مازندران

2 استادیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه مازندران

3 استاد گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه مازندران

چکیده

DOR: https://dorl.net/dor/20.1001.1.22516026.1399.10.23.14.9
یکی از موانع شناسایی هویت راویان در بررسی­های سندی، عناوین متعدد راوی در قالب کنیه، لقب و اسم و نیز اشتراک یک اسم بر مصادیق مختلف است. در همین رابطه شیخ صدوق مدعی است «معاذ بن مسلم» و «معاذ بن کثیر» هویت یکسانی دارند. در کتب رجالی، تاریخی و حدیثی برای معاذ بن مسلم، اسامی «الهرا، الفرا، بیّاع الهروی و نحوی» و برای معاذ بن کثیر نام­های «کسایی، بیّاع الاکسیة، صاحب الاکسیة و بیّاع الکرابیس» ذکر شده است. از آنجا که برای معاذ بن کثیر برخلاف معاذ بن مسلم، توثیقی در کتب رجالی متقدم وجود ندارد، اثبات اتحاد این دو راوی، موجب توثیق معاذ بن کثیر نیز می­گردد. طبق شواهد ارائه شده، عنوان مشترک معاذ بن مسلم در منابع تاریخی و روایی سبب شده است تا برخی متأخران، ویژگی طویل­العمر بودن شخصیت تاریخی را به شخصیت روایی سرایت دهند. این پژوهش نشان می‌دهد با توجه به اتحاد طبقه، شغل، محل سکونت، مقام و شأن معاذ بن مسلم و معاذ بن کثیر نزد امام صادق (ع)، صحت ادعای شیخ صدوق تأیید می­شود و در نتیجه، توثیق معاذ بن کثیر نیز به‌دست می­آید.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Verification of Sheikh Sadouqh’s opinion about the sameness of Mo’az Ibn-Moslem and Mo’az Ibn-Kathir

نویسندگان [English]

  • Masomeh Taherian Ghadi 1
  • Sayed Mohsen Musavi 2
  • Sayed Ali Akbar Rabinataj 3
  • Mahdi Taghizadeh Tabari 2
1 PhD graduate in Quranic sciences and Hadiths Mazandaran University
2 Assistant prof. Dept. of Quran and Hadith, Mazandaran University
3 Professor Dept. of Quran and Hadith, Mazandaran University
چکیده [English]

DOR: https://dorl.net/dor/20.1001.1.22516026.1399.10.23.14.9
When giving references to Hadiths, scholars sometimes face the problem of multiple names for a certain author. In other words, an author may have been recorded with different first names, second names or pennames. In this respect, Sheikh Sadouqh claims that Mo’az Ibn-Moslem and Mo’az Ibn-Kathir are, indeed, one person. History books as well as books of Hadiths and citations have referred to  Mo’az Ibn-Moslem as Al-Hera, Al-Fera, Bayya Ul-Harvi wa Al-Nahwi and to Mo’az Ibn-Kathir as Kasayie, Bayya Ul-Aksyeh, Sahib Ul-Aksyeh and Bayya Ul-Karabis. Reports on citations assume authenticity for Mo’az Ibn-Moslem but not for Mo’az Ibn-Kathir. Therefore, in case that these two persons are proved to be the same, Mo’az Ibn-Kathir will emerge as an authentic figure too. As the evidence shows, due to the name resemblance, some recent scholars have attributed the longevity of Mo’az Ibn-Moslem, as the real figure, to Mo’az Ibn-Kathir, as the referential figure. According to the findings of this research, these two figures have been reported with the same social class, job and living place in many documents. Besides, they have been equally favored by Imam Sadeqh (pbuh). This brings one to the conclusion that Sheikh Sadouqh’s claim about the sameness of these two persons is correct, and   Mo’az Ibn-Kathir is thus authenticated.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Similarities and differences
  • Cited authors
  • Mo’az Ibn-Moslem
  • Mo’az Ibn-Kathir
  • Distinction
  • Sameness
ـ قرآن کریم.
1. ابن ابی جمهور، محمد بن زین الدین‏؛ عوالی اللئالی العزیزیة فی الاحادیث الدینیة؛ به کوشش مجتبی عراقى، قم‏: دار سید الشهدا للنشر، 1405 ق.
2. ابن اثیر، على بن ابى الکرم؛ الکامل فی التاریخ؛ بیروت: دار صادر، 1385 ق.
3. ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی؛ لسان المیزان؛ چاپ٢، بیروت: مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، ١٣٩٠ ق.
4. ابن خلدون، عبد الرحمن بن محمد؛ تاریخ ابن خلدون (دیوان المبتدأ و الخبر)؛ ‌‌به کوشش خلیل شحادة، چاپ٢، بیروت: دار الفکر، 1408 ق.
5. ابن خلکان، احمد بن محمد؛ وفیات الأعیان و أنباء أبناء الزمان؛ ‌‌به کوشش احسان عباس، لبنان: دار الثقافه، بی­تا.
6. ابن داود حلی، حسن بن علی؛ الرجال (لابن داود)؛ تهران: دانشگاه تهران، 1342 ش.
7. ابن شهر آشوب، محمد بن علی؛ معالم العلماء؛ نجف: منشورات المطبعة الحیدریة، ١٣٨١ ق.
8. ابن طاووس، على بن موسى‏؛ الیقین باختصاص مولانا علی (ع) بإمرة المؤمنین؛ به کوشش اسماعیل‏ انصارى زنجانى خوئینى، قم‏: دار الکتاب‏، 1413 ق.
9. ابن عساکر، علی بن الحسن؛ تاریخ مدینة الدمشق؛ ‌‌به کوشش علی شیری، بیروت: دار الفکر، 1415 ق.
10. ابن عماد حنبلی، عبدالحی بن احمد عسکری دمشقی؛ شذرات الذهب؛ ‌‌به کوشش الارناؤوط، بیروت: دار ابن کثیر، 1406 ق.
11. ابن کثیر دمشقی، اسماعیل بن عمر؛ البدایة و النهایة؛ بیروت: دار الفکر، 1407 ق.
12. ــــــــــــــــــــــــــــــــــــ؛ تفسیر القرآن العظیم (تفسیر ابن کثیر)؛ ‌‌به کوشش یوسف عبد الرحمن مرعشلی، بیروت: دار المعرفة، ١٤١٢ ق.
13. ابن منظور، محمد بن مکرم؛ لسان العرب؛ به کوشش جمال الدین میر دامادی، چاپ٣، بیروت: دار صادر، 1414 ق.
14. ابن ندیم، محمد بن اسحاق؛ فهرست ابن الندیم؛ ‌‌به کوشش رضا تجدد، بی­جا، بی­تا.
15. اردبیلی، محمد علی؛ جامع الرواة؛ قم: مکتبة آیة الله العظمى المرعشی النجفی، 1403 ق.
16. اشعرى قمى، احمد بن محمد بن عیسى‏؛ النوادر(للأشعری)؛ به کوشش مدرسه امام مهدى (ع)، قم‏: مدرسه الإمام المهدی (ع)‏، 1408 ق. ‏
17. بحر العلوم، سید محمد مهدی؛ الفواید الرجالیة؛ به کوشش محمد صادق بحر العلوم، حسین بحر العلوم، تهران: مکتبه الصادق (آفتاب)، 1363 ش.
18. برقی، احمد بن محمد بن خالد؛ المحاسن؛ به کوشش جلال الدین محدث، چاپ ٢، قم: دارالکتب الاسلامیه، ١٣٧١ ق.
19. ــــــــــــــــــــــــــــــــ؛ رجال البرقی؛ تهران: انتشارات دانشگاه تهران، ١٣٨٣ ق.
20. بروجردی، سید علی؛ طرائف المقال؛ به کوشش سید مهدی رجایی، قم: بهمن، 1410 ق.
21. بهبهانی، وحید؛ الفوائد الرجالیة؛ بی­جا: بی­نا، بی­تا.
22. ـــــــــــــــ؛ تعلیقة على منهج المقال؛ بی­جا: بی­نا، 1205 ق.
23. پیروزفر، سهیلا و رضاداد، فاطمه؛ «راهکارهای تمییز مشترکات و توحید مختلفات»؛ مطالعات اسلامی: علوم قرآن و حدیث؛ شماره پیاپی ٩٣،  ١٣٩٣ ش.
24. تستری، محمدتقی؛ قاموس الرجال؛ قم: مؤسسه النشر الاسلامی، 1422 ق.
25. تفرشی، میر فیض الله؛ نقد الرجال؛ قم: مؤسسة آل البیت (ع) لاحیاء التراث، 1418 ق.
26. جاحظ، عمرو بن بحر؛ الحیوان؛ بی­جا: بی­نا، بی­تا.
27. جلالی، محمد رضا؛ المنهج الرجالی و العمل الرائد فی الموسوعة الرجالیة لسید الطائفة الامام البروجردی؛ قم: فرع الفقه و الحقوق التابع المرکز الابحاث و الدراسات الاسلامیة، 1418 ق.
28. جواهری، محمد؛ المفید من معجم رجال الحدیث؛ چاپ٢، قم: مکتبة المحلاتی، 1424 ق.
29. حر عاملی، محمد بن حسن؛ وسائل الشیعة؛ چاپ ١، قم: مؤسسه آل البیت (ع)، 1409 ق.
30. حسکانی، عبید الله بن عبدالله‏؛ شواهدالتنزیللقواعدالتفضیل؛ به کوشش محمدباقر محمودى، تهران: وزارة الثقافة و الارشاد الاسلامی، مجمع احیا الثقافة الاسلامیة، 1411 ق.
31. خاقانی، علی؛ رجال الخاقانی؛ به کوشش محمد صادق بحر العلوم، قم: مکتب الاعلام الاسلامی، 1404 ق.
32. خراسانی کرباسی، محمد جعفر؛ إکلیل المنهج فی تحقیق المطلب؛ به کوشش سید جعفر حسینی اشکوری، قم: دار الحدیث، ١٤٢٥ ق.
33. خطیب بغدادی، احمد بن علی؛ تاریخ بغداد؛ ‌‌به کوشش مصطفى عبد القادر عطا، بیروت: دار الکتب العلمیة، 1417 ق.
34. خویی، ابوالقاسم؛ معجم رجال الحدیث؛ چاپ٥، بی­جا: بی­نا، 1413 ق.
35. دلبری، علی؛ آشنایی با اصول علم رجال؛ چاپ ٣، مشهد: دانشگاه علوم اسلامی رضوی، ١٣٩٥ ش.
36. ذهبی، محمد بن احمد؛ تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام؛ ‌‌به کوشش عمر عبد السلام تدمرى، چاپ٢، بیروت: دارالکتاب العربى، 1413 ق.
37. زبیدی، محمد مرتضى‏؛ تاجالعروسمنجواهرالقاموس؛ به کوشش على هلالى و علی سیرى، بیروت: دارالفکر، 1414 ق.
38. زرکلی، خیرالدین؛ الاعلام؛ چاپ٧، بیروت: دارالعلم للملایین، 1410 ق.
39. سمعانی، عبد الکریم بن محمد؛ الانساب؛ ‌‌به کوشش عبد الرحمن بن یحیى المعلمى الیمانى، حیدر آباد: مجلس دائرة المعارف العثمانیة، ١٣٨٢ ش.
40. سیوطی، جلال الدین؛ بغیة الوعاة فی طبقات اللغویین و النحاة؛ به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، لبنان: المکتبة العصریة، بی­تا.
41. شباب، خلیفه بن خیاط؛ تاریخ خلیفة بن خیاط؛ ‌‌به کوشش فواز، بیروت: دار الکتب العلمیة، 1415 ق.
42. شبستری، عبدالحسین؛ الفائق فی رواة و اصحاب الامام الصادق (ع)؛ قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین، 1418 ق.
43. شیبانى، محمد بن حسن؛ کتاب الجیم‏؛ به کوشش ابراهیم ابیارى، قاهره‏: الهیئة العامة لشئون المطابع الامیریة، 1975 م.
44. صاحب بن عباد، اسماعیل؛ المحیط فی اللغة؛ به کوشش محمد حسن آل یاسین، بیروت: عالم الکتاب، 1414 ق.
45. صدر، سید حسن؛ نهایة الدرایة؛ به کوشش ماجد الغرباوی، قم: نشر المشعر، بی­تا.
46. صدوق، محمد بن علی بن بابویه؛ الخصال‏‏؛ به کوشش علی اکبر غفاری، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین، ١٣٦٢ ش.
47. ــــــــــــــــــــــــــــ؛ ثواب الأعمال و عقاب الأعمال؛ چاپ٢، قم: دار الشریف الرضی، 1406 ق.
48. ــــــــــــــــــــــــــــــــــ؛  کتاب من لایحضره الفقیه‏؛ به کوشش علی­اکبر غفاری، چاپ٢، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1413 ق.
49. طبری، محمد بن جریر؛ تاریخ طبری (تاریخ الامم و الملوک)؛ ‌‌به کوشش محمد ابو الفضل ابراهیم، چاپ٢، بیروت: دار التراث، ١٣٨٧ ق.
50. طریحی، فخر الدین؛ مجمع البحرین؛ چاپ٣، تهران: مرتضوی، ١٣٧٥ ش.
51. طوسی، محمد بن حسن؛ اختیار معرفة الرجال (رجال کشی)؛ ‏مشهد: انتشارات دانشگاه مشهد، 1348 ش.
52. ــــــــــــــــ؛ الرجال؛ نجف: انتشارات حیدریه، ١٣٨١ ق.
53. ــــــــــــــــ؛ الفهرست؛ ‏نجف: المکتبة المرتضویة، بی­تا.
54. ـــــــــــــــ؛ تهذیب الاحکام؛ به کوشش خرسان، حسن الموسوى‏، تهران‏: دار الکتب الاسلامی، 1414 ق.
55. طهرانی، آقا بزرگ؛ الذریعة الی تصانیف الشیعة؛ چاپ٣، بیروت: دار الاضواء، 1403 ق.
56. علامه حلى، حسن بن یوسف؛ رجال العلامة الحلی؛ چاپ٢، نجف: دار الذخایر، 1411 ق.
57. عیاشى، محمد بن‌مسعود؛ تفسیرالعیاشی؛ به کوشش هاشم رسولى محلاتى، تهران‏: المطبعة العلمیة، ١٣٨٠ق.
58. فائق، طاهره؛ حسینی، علیرضا و میرصادقی، محمدحسین؛ «نقش اسناد روایات در تمییز مشترکات و توحید مختلفات»؛ کتاب قیم، شماره ١٣، ١٣٩٤ ش.
59. فتاحی­زاده، فتحیه، رحمان ستایش، محمدکاظم و ونکی، فاطمه؛ «روش آیة الله خویی در توحید مختلفات»؛ کتاب قیم، شماره ٢٠، ١٣٩٨.
60. کنی، ملا علی؛ توضیح المقال فی علم الرجال؛ به کوشش محمدحسین مولوی، قم: دارالحدیث، 1421 ق.
61. کلینى، محمد بن یعقوب‏؛ الکافی؛ به کوشش على­اکبر غفارى و محمد آخوندى، چاپ٤، تهران‏: دار الکتب الاسلامیه، 1407 ق.
62. گردیزى، عبد الحى بن ضحاک؛ زین الاخبار (تاریخ گردیزى)؛ ‌‌به کوشش عبدالحى حبیبى، تهران: دنیاى کتاب، 1363 ش.
63. مجلسی، محمد تقی؛ روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه؛ به کوشش حسین موسوی کرمانی و علی پناه اشتهاردی، چاپ٢، قم: مؤسسه فرهنگى اسلامى کوشانبور، 1406 ق.
64. محسن امین؛ اعیان الشیعة؛ به کوشش حسن الامین، چاپ٢، بیروت: دار التعارف للمطبوعات، بی­تا.
65. مدنی شیرازی، على خان بن أحمد؛ الطراز الأول و الکناز لما علیه من لغة العرب المعول؛ مشهد: مؤسسه آل البیت (ع ) لإحیاء التراث، ١٣٨٤ ش.
66. مسعودی، على بن الحسین؛ مروج الذهب و معادن الجوهر؛ ‌‌به کوشش اسعد داغر، چاپ٢، قم: دار الهجرة، 1409 ق.
67. معارف، مجید؛ تاریخ عمومی حدیث با رویکرد تحلیلی؛ چاپ ١٠، تهران: کویر، ١٣٨٨ ش.
68. مفید، محمد بن محمد؛ الإرشاد فی معرفة حجج الله على العباد؛ به کوشش مؤسسه آل البیت (ع)‏، ‏ قم‏: کنگره شیخ مفید، 1413 ق.
69. نجاشى، احمد بن على؛ رجال النجاشی‏؛ قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین، 1439 ق.
70. نرشخى، محمد بن جعفر؛ تاریخ بخارا؛ ترجمه: ابو نصر القباوى، تهران: توس، 1363 ش.
71. نمازی شاهرودی، شیخ علی؛ مستدرکات علم رجال الحدیث؛ تهران: حیدری، 1415 ق.