ناکارآمدی اِعراب در نحو قدیم با تکیه بر آیات قرآن کریم مطالعه موردی: خفض به جوار

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد مدعو دانشگاه علوم قرآنی شیراز - استاد مدعو حوزه علمیه

2 دانشیار بخش زبان و ادبیات عرب دانشگاه خوارزمی تهران

3 رئیس بخش زبان و ادبیات عرب دانشگاه خوارزمی تهران

چکیده

اِعراب، بارزترین ویژگی زبان عربی است و مهم‌ترین نقش را در روند معناشناختی متن ایفا می‌کند اما توجه بیش‌ازحد نحویان به این پدیده زبانی، موجب شد تا از توجه به دیگر قرینه‌های درون‌متنی و برون‌متنی موجود در ذات زبان که منجر به فهم معنا می‌شود، بازمانند.
 جایگاه اغراق‌آمیز اِعراب در اندیشه زبان‌شناسان عرب، آنان را به تدوین تبصره‌ها و ابواب نحوی غریب جهت تثبیت حاکمیت اعراب واداشته است. «خفض به جوار» ازجمله این ابواب است. خفض به جوار، معنایی اشتباه برخلاف معنای حقیقی ارائه می‌دهد و به‌رغم مجرور بودن لفظ، دربردارنده معانی رفعی و نصبی است.
 پژوهش پیشِ ‌رو با رویکرد تحلیلی انتقادی، ناتوانی اعراب را در افق آیات قرآن کریم و از طریق تحلیل باب خفض به جوار اثبات می‌کند. بر طبق داده‌های پژوهش: 1. اعراب، توان تبیین همه معانی متن را ندارد؛ 2. گاهی علائم اعرابی، معنای اشتباهی را منتقل می‌کند که در نتیجه، نیازمند علوم دیگری همچون آواشناسی، بلاغت و لغت است؛ 3. برخی ابواب نحوی در جهت تحمیل سیطره اعراب بر زبان وضع شده‌اند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Inefficacy of Irab in Ancient Syntax by Appealing to Quranic Verses Case Study: deviation in Irab

نویسندگان [English]

  • hosein ashori 1
  • mohammad saleh sharif askari 2
  • seyed adnan ashkori 3
  • ali pirani shal 2
1 M.A of Arabic Literature in Kharazmi University of Tehran, Iran
2 associate professor of Arabic literature in Kharazmi university of Tehran, Iran
3 Assistant professor of Arabic Literature in Kharazmi University of Tehran, Iran
چکیده [English]

Irab is the most prominent feature of Arabic language and play the most important role in Semantic process of text, but grammarian’s radical attention to this linguistic fact brings about abandoning  the attention to other inner-text and outer-text indications that existed in essence of language and lead to understanding the meaning.
The exaggerated status of Irab in Arab linguists’ thought forces them formulate powerful syntactic sections and provisos for stabilization of Irab authority. Deviation in Irab (Khafz be Javar) is one of this sections. Deviation in Irab propose a wrong meaning against real meaning and the word in spite of having Gar includes Rafei and Nasbi meanings. This research would prove inability of Irabin perspective of verses of Holy Quran and by means of analyzing the section of Deviation in Irab, by analytic- critical approach. Accordingly: 1- Irab does not the ability of explaining all meanings of text; 2- Sometimes the signs of Irab made to understand wrong meaning and then it need to other sciences such as phonetics, eloquence and terminology; 3- Some syntactic sections has been posited for imposing the supremacy of Irab on language.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Holy Quran
  • Syntax
  • Irab
  • Inefficacy of Irab
  • Deviation in Irab

مراجع

-      قرآن کریم؛ ترجمه: ابوالفضل بهرام‌پور؛ تهران: نشر تلاوت، 1387ش.
1. ابن انباری، عبدالرحمن بن محمد؛ الانصاف فی مسائل الخلاف بین النحویین البصریین والکوفیین ومعه کتاب الانتصاف من الانصاف؛ به کوشش: محمد محیی الدین، بیروت: المکتبة العصریة، 1407 ق.
2. ابن جنی، عثمان بن جنی؛ الخصائص؛ به کوشش: عبدالحمید هنداوی، بیروت: دارالکتب العلمیة، 2001 م.
3. ابن شهرآشوب، محمد بن علی؛ متشابه القرآن و مختلفه؛ قم: دار بیدار للنشر، 1369 ق.
4. ابن عقیل، عبدالله بن عبدالرحمن؛ المساعد علی تسهیل الفوائد؛ به کوشش: محمد کامل برکات، مکه: جامعة أمِّ القری، بی‌تا.
5. ابن فارس، احمد بن فارس؛ الصاحبی فی فقه اللغة العربیة ومسائلها وسنن العرب فی کلامها؛ چ2، بیروت: دار الکتب العلمیة، 2007 م.
6. ابن مالک، محمد بن عبدالله؛ شرح التسهیل؛ به کوشش: عبد الرحمن السیدود، محمد بدوی المختون، قاهره: هجر للطباعة والنشر والتوزیع والإعلان، 1990 م.
7. ابن منظور، محمد بن مکرم؛ لسان العرب؛ چ3، بیروت: دار الفکر للطباعة والنشر والتوزیع، 1414 ق.
8. ابن هشام، عبدالله بن یوسف؛ مغنی اللبیب عن کتب الاعاریب؛ به کوشش: محمد محیی الدین، قاهره: مطبعة المدنی، 1405 ق.
9. ابو حیان، محمد بن یوسف؛ إرتشاف الضرب؛ به کوشش: رجب عثمان، رمضان عبد التواب، قاهره: مکتبة الخانجی، 1418 ق.
10. ــــــــــــــــــــ؛ البحر المحیط؛ به کوشش: عرفات حسونة، بیروت: دار الفکر، 1992 م.
11. آشوری، حسین؛ «بررسی علل نحو با تکیه بر کتاب الایضاح فی علل النحو ابوالقاسم زجاجی»؛ پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران، 1391 ش.
12. آلوسی، سید محمود بن عبدالله؛ روح المعانی؛ چ4، بیروت: دار احیاء الکتاب العربی، 1405 ق.
13. ایروانی، مرتضی؛ «الجرّ علی الجوار فی القرآن الکریم»، مجله مطالعات اسلامی، ش74، 1385 ش.
14. باقری، مهری؛ مقدمات زبان‌شناسی؛ تهران: سوره مهر، 1382 ش.
15. بغدادی، عبد القادر بن عمر؛ خزانة الادب ولبّ لباب لسان العرب؛ به کوشش: عبد السلام هارون، چ4، قاهره: مکتبة الخانجی، 1997 م.
16. حسان، تمام؛ اللغة العربیة معناها ومبناها؛ المغرب: دار الثقافة، 1994 م.
17. حطیئة، جرول بن أوس؛ دیوان الحطیئة؛ شرح: أبی سعید السکری، بیروت: دار صادر، 1981 م.
18. خفاجی، احمد بن محمد؛ عنایة القاضی و کفایة الراضی؛ بیروت: دار صادر، بی‌تا.
19. زجاجی، عبدالرحمن بن اسحاق؛ الایضاح فی علل النحو؛ به کوشش: مازن المبارک، چ3، بیروت: دار النفائس، 1979 م.
20. زحیلی، وهبة؛ التفسیر المنیر فی العقیدة و الشریعة و المنهج؛ چ10، دمشق: دار الفکر، 2009 م.
21. زمخشری، محمود بن عمر؛ الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الاقاویل فی وجوه التأویل؛ بیروت: دار الفکر، 1397 ق.
22. ______________؛ المفصّل فی صنعة الاعراب؛ به کوشش: کمال جبری عبهری، رسالة دکتوراه، جامعة السوربون، بی‌تا.
23. سلیمان، فکری محمد؛ «أثر الجوار فی المستویات اللغویة»؛ مجلة علوم اللغة بالقاهرة، ش2، 2004 م.
24. سیبویه، عمرو بن عثمان؛ الکتاب؛ به کوشش: عبد السلام هارون، بیروت: دار الجیل، بی‌تا.
25. السید، محمود احمد؛ شؤون لغویة؛ دمشق: دار الفکر، 1989 م.
26. سیرافی، یوسف بن أبی سعید؛ شرح أبیات سیبویه؛ به کوشش: محمد الریح، بیروت: دار الجیل، 1996 م.
27. سیوطی، عبدالرحمن بن ابی­بکر؛ الاتقان فی علوم القرآن؛ ریاض: مجمع الملک فهد لطباعة المصحف الشریف، 1426 ق.
28. ـــــــــــــــــــــــــــ؛ همع الهوامع؛ به کوشش: احمد شمس‌الدین، بیروت: دار الکتب العلمیة، 1416 ق.
29. شعیری، حمیدرضا؛ مبانی معناشناسی نوین؛ تهران: انتشارات سمت، 1381 ش.
30. صالح، قاسم محمد؛ «ظاهرة الحمل علی الجوار المنفصل فی النحو»، اللغة العربیة و آدابها الأردنیة، الأردن، ش2، 2007 م.
31. صبان، محمد بن علی؛ حاشیة الصبّان علی شرح الاشمونی، بیروت: دار الفکر، 1999 م.
32. طبرسی، فضل بن حسن؛ مجمع البیان لعلوم القرآن؛ قم: منشورات مکتبة المرعشی، 1403 ق.
33. طریحی، فخرالدین بن محمد؛ مجمع البحرین؛ چ3، تهران: انتشارات مرتضوی، 1375 ش.
34. عبد اللطیف، محمد حماسة؛ اللغة وبناء الشعر؛ چ1، مصر: دار غریب للطباعة و النشر، 1992م.
35. عسکری، حسن بن عبدالله؛ الفروق فی اللغة؛ بیروت: دار الآفاق الجدیدة، 1400 ق.
36. عسیری، ابراهیم بن علی؛ «المسائل النحویة و الصرفیة فی کتاب الفصوص لابی العلاء صاعد البغدادی»؛ رساله دکتری، السعودیة: جامعة أمِّ القری، 1429 ق.
37. عکبری، عبدالله بن حسین؛ التبیان فی إعراب القرآن؛ به کوشش: علی البجاوی، چ2، بیروت: دار الجیل، 1987 م.
38. علم الهدی، علی بن حسین؛ أمالی المرتضی (غررالفوائد و دررالقلائد)؛ قاهره: دار الفکر العربی، 1998م.
39. فرّاء، یحیی بن زیاد؛ معانی القرآن؛ چ3، بیروت: عالم الکتاب، 1983 م.
40. فرحان الحمید، خدیجة؛ المخالفة فی الاتباع: مظاهرها و دلالاتها؛ الأردن: دار الجنان، 2015 م.
41. فیض کاشانی، محمد بن شاه مرتضی؛ التفسیر الصافی؛ چ2، تهران: مکتبة الصدر، 1415 ق.
42. ـــــــــــــــــــــــــــــ؛ الوافی؛ اصفهان: کتابخانه أمیر المؤمنین علی (ع)، 1406 ق.
43. فیومی، احمد بن محمد؛ المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر؛ چ3، قم: مؤسسة دار الهجرة، 1414ق.
44. قطب، سید؛ فی ظلال القرآن؛ چ5، بیروت: دار الشروق، ۱۴۱۲ ق.
45. قمی مشهدی، محمد بن محمدرضا؛ تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب؛ تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1368 ش.
46. مبارک، مازن؛ الزجاجی حیاته وآثاره ومذهبه النحوی من خلال کتابه (الایضاح)؛ چ2، دمشق: دار الفکر، 1984 م.
47. مصطفی، ابراهیم؛ إحیاء النحو؛ قاهره: مطبعة لجنة التألیف والترجمة والنشر، 1959 م.
48. نحاس، احمد بن محمد، إعراب القرآن؛ به کوشش: زهید غازی زاهد، چ2، قاهره: عالم الکتب، 1985 م.
49. نعیمی، زینب مدیح جبارة؛ «الدلالة النحویة بین القدامی والمحدثین»؛ مجلة واسط للعلوم الإنسانیة بالعراق، ش12، 2009 م.
50. هاشمی، احمد؛ جواهر البلاغة؛ بیروت: المکتبة العصریة، 1999 م.

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 07 خرداد 1396
  • تاریخ بازنگری: 21 تیر 1397
  • تاریخ پذیرش: 21 مرداد 1397

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار