بررسی تحلیلی حدیث«إِنَّمَا یَعْرِفُ الْقُرْآنَ مَنْ خُوطِبَ بِه‌»

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‌آموخته دکتری رشته علوم قرآن و حدیث، جامعه المصطفی العالمیة

2 استاد گروه علوم قرآن و حدیث دانشکده الهیات دانشگاه قم

چکیده

برخی از اخباریان با استناد به حدیث «انما یعرف القرآن من خوطب به» قائل به عدم حجیت ظواهر قرآن و انحصار حق تفسیر قرآن برای ائمه علیهم السلام شده‌اند. این جمله ذیل روایتی وارد شده که امام باقر(ع) با محدث مشهور اهل سنت قتاده بن دعامه، پیرامون تفسیر برخی از آیات قرآنی گفتگوی می‌کنند. بنابراین برای فهم آن جمله، نیاز به بررسی آن گفتگوست. این پژوهش در بررسی تحلیلی آن گفتگو، قصد دارد لایه‌های فهم قرآن و گونه‌های روایات تفسیری را تبیین نموده و آسیب‌های این حدیث را بررسی نماید. در نوشتار حاضر، تلاش شده است بین ترجمه، تفسیر و تأویل تفاوت گذاشته شود و بیان امام(ع) مبنی بر حق انحصاری فهم قرآن برای اهل خطاب را به بیان تأویلی توجیه نماید. آسیب سقط در مورد حدیث هم مردود شمرده شده است.
 
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Analytical review of hadith “Quran can be understood just by those who have been addressed”

نویسندگان [English]

  • Komeil Rajani 1
  • Sayed reza moadab 2
1 Ph.D. graduated student of Quran and Hadith sciences, Al-Mustafa International University.
2 Professor of Quran and Hadith sciences, theology faculty, Qom university.
چکیده [English]

Some Akhbaris, referring to the hadith “Quran can be understood just by those who have been addressed”, believe that the Quran's apparent meaning is not valid and the right of interpret the Quran is restricted to the Imams (a.s). This expression follows a tradition that Imam Baqir (a.s) speaks about interpreting some of the Quranic verses with the famous Sunni narrator “Qatādah bin Daᵓāmah”. Therefore, to understand this hadith, it is necessary to examine the conversation. By an analytical study, this research intends to explain the layers of understanding of Quran and the types of interpretive hadiths and to provide pathology of this hadith. The present paper attempts to differentiate between translation, outward interpretation (Tafsir) and inward interpretation (Tawil), and to justify the expression of Imam (a.s) regarding the exclusive right to understand the Quran for the people of address. damage of text’s omission in the hadith has also been rejected.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Quran
  • Understanding
  • cognition
  • Hadith
  • address
- قرآن کریم.
1. ابن بابویه، محمد بن على‏؛ علل الشرائع؛ قم: کتاب فروشی داوری‏، 1385 ش.
2. ــــ؛ من لا یحضره الفقیه‏؛ به کوشش علی اکبر غفاری، قم: دفتر انتشارات اسلامی‏، 1413 ق.‏
3. ابن شهر آشوب مازندرانى، محمد بن علی‏؛ مناقب آل أبی طالب علیهم السلام؛ قم: علامه، 1379 ق.
4. اربلی، علی بن عیسی‏؛ کشف الغمه فی معرفه الائمه؛ به کوشش هاشم رسولی محلاتی، تبریز: بنی هاشمی، 1381 ق.
5. استرآبادی، محمد امین؛ الفوائد المدنیه والشواهد المکیه؛ به کوشش رحمه الله رحمتی اراکی، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1424 ق.
6. مرتضی عرب/ حسن نقی زاده؛ «بازکاوی اعتبار رجالی محمد بن سنان»؛ فصلنامه علمی پژوهشی کتاب قیم، دانشگاه یزد، شماره 2، 1390 ش.
7. امام یازدهم‏، حسن بن علی علیه السلام؛ التفسیر المنسوب إلى الامام الحسن العسکری علیه السلام‏؛ تصحیح: مدرسه امام مهدی علیه السلام‏، قم: مدرسه الامام المهدی عجل الله تعالى فرجه الشریف‏، 1409 ق.
8. آلوسی، محمود؛ روح المعانى فى تفسیر القرآن العظیم‏؛ بیروت: دار الکتب العلمیه، 1415 ق.
9. جعفری، بهراد؛ ترجمه الاحتجاج؛ تهران: اسلامیه، 1381 ش.
10. جوادی آملی؛ تفسیر تسنیم؛ قم: مرکز نشر اسراء، 1384 ش.
11. حر عاملی، محمد بن حسن؛ الفوائد الطوسیه؛ به کوشش سید مهدی لاجوردی حسینى- محمد درودی، قم: چاپخانه علمیه، 1403 ق.‌
12. خسروی، غلامرضا؛ ترجمه و تحقیق مفردات الفاظ قرآن‏؛ تهران: مرتضوی، 1374 ش.
13. خسروی، موسی؛ بخش امامت (ترجمه جلد 23 تا 27 بحار الانوار)؛ تهران: اسلامیه، 1363 ش.‏
14. ــــ؛ احتجاجات (ترجمه جلد 9 بحار الانوار)؛ تهران: اسلامیه، 1379 ش
15. ــــ؛ زندگانى حضرت امام جعفر صادق علیه السلام (ترجمه جلد 47 بحار الانوار)؛ تهران: اسلامیه، 1398 ش.‏
16. خوئی، ابو القاسم؛ البیان فی تفسیر القرآن؛ بیروت: دار الزهراء، 1395 ق.
17. ــــ؛ معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواه؛ قم: مدینه العلم آیه الله خوئی، 1403 ق.
18. ذهنى تهرانى، محمد جواد؛ ترجمه علل الشرائع؛ قم: انتشارات مؤمنین‏، 1380 ش.
19. راغب أصفهانى، حسین بن محمد؛ مفردات ألفاظ القرآن‏؛ بیروت-دمشق: دار القلم- الدار الشامیه، 1412ق.
20. رسولی محلاتی، هاشم؛ الروضه من الکافی؛ ترجمه: رسول محلاتی، تهران: انتشارات علمیه اسلامیه، 1364ش.
21. رضائی اصفهانی، محمد علی و دیگران؛ ترجمه قرآن کریم؛ قم: انتشارات بین المللی المصطفی، 2388 ش.
22. زواره‏ای، علی بن حسین؛ کشف الغمه  ترجمه و شرح زواره‏ای‏؛ به کوشش ابراهیم میانجی، تهران: انتشارات اسلامیه، 1382 ش‏.
23. شریف الرضى، محمد بن حسین‏؛ نهج البلاغه( للصبحی صالح)؛ به کوشش فیض الاسلام، قم: هجرت، 1414 ق.
24. صدر، محمد باقر؛ دروس فی علم الأصول؛ بیروت: دار الکتاب اللبنانی و مکتبه المدرسه، 1406 ق.
25. طباطبائی، محمد حسین؛ المیزان فى تفسیر القرآن‏؛ قم: انتشارات اسلامی جامعه‏ مدرسین،1417 ق.
26. طبرسی، احمد بن علی؛ الاحتجاج علی أهل اللجاج؛ به کوشش محمد باقر خرسان، مشهد: نشر مرتضی، 1403 ق.
27. طبرسی، فضل بن حسن‏؛ مجمع البیان فى تفسیر القرآن‏؛ تهران: ناصر خسرو، 1372 ش.
28. طوسی، محمد بن حسن‏؛ فهرست کتب الشیعه و أصولهم و أسماء المصنّفین و أصحاب الاصول؛ قم: ستاره‏، 1420 ق.
29. عیاشی، محمد بن مسعود؛ تفسیر العیّاشی؛ تهران: المطبعه العلمیه، 1380 ق.
30. غفاری، محمد جواد و دیگران؛ ترجمه من لا یخضره الفقیه؛ تهران: نشر صدوق، 1367 ش.
31. فیض الاسلام اصفهانى، علی نقی‏؛ ترجمه و شرح نهج البلاغه؛ تهران: مؤسسه چاپ و نشر تألیفات فیض الإسلام‏، 1379 ش.
32. فیض کاشانى، محمد محسن بن شاه مرتض.؛ الوافی؛ اصفهان: ‏کتابخانه امام أمیرالمؤمنین عل. علیه السلام، 1406 ق.‏
33. قمی، علی بن ابراهیم‏؛ تفسیر القمی‏؛ به کوشش طیب جزائری، قم: دار الکتاب، 1404 ق.
34. کلینی، محمد؛ الکافی؛ تصحیح: علی اکبر غفاری، تهران: دار الکتب الاسلامیه، 1388 ق.
35. کشی، محمد بن عمر؛ رجال الکشی- إختیار معرفه الرجال‏؛ به کوشش حسن مصطفوی، مشهد: مؤسسه نشر دانشگاه مشهد، 1409 ق.
36. کمره‌ای، محمد باقر؛ ترجمه اصول کافی؛ قم: اسوه، 1375 ش.
37. کوفى، فرات بن ابراهیم؛ تفسیر فرات الکوفی؛ تهران: مؤسسه الطبع و النشر فی وزاره الإرشاد الإسلامی، 1410 ق.
38. مازندرانى، محمد صالح بن احمد؛ شرح الکافی ـ الاصول و الروضه؛ به کوشش ابوالحسن‏ شعرانى، تهران: المکتبه الإسلامیه، 1382 ق.‏
39. مجلسی، محمد باقر؛ مرآه العقول فی شرح أخبار آل الرسول؛ به کوشش هاشم رسولى محلاتی، تهران: دار الکتب الإسلامیه، 1404 ق.
40. مزی، جمال الدین ابو الحجاج یوسف؛ تهذیب الکمال فی اسماء الرجال؛ به کوشش بشار عواد معروف، بیروت: مؤسسه الرساله، 1413 ق.
41. مسعودی، عبد الهادی؛ آسیب شناخت حدیث؛ قم: دانشکده علوم حدیث، 1389 ش.
42. موسوی همدانى، محمد باقر؛ ترجمه تفسیر المیزان‏؛ قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه‏ مدرسین حوزه علمیه قم، 1374 ش‏.
43. مهریزی، مهدی؛ «رابطه قرآن و حدیث»؛ فصلنامه علوم حدیث، قم، شماره 29، 1382 ش.
44. ــــ؛ «روایات تفسیری شیعه، گونه شناسی و حجیت»؛ فصلنامه علوم حدیث، قم، شماره 55، 1389 ش.
45. مؤدب، محمد رضا؛« معصومان و فهم ویژه آنان از قرآن»؛ مقالات و بررسی­ها، دفتر 74، 1382 ش.
46. نجاشی، احمد بن علی؛ رجال النجاشی؛ قم: مؤسسه النشر الاسلامی، 1365 ش.