محورهای هم­نشینی معنای «عقل» در نهج البلاغه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشگاه میبد

2 دانشجوی دکتری علوم و معارف نهج البلاغه، دانشگاه میبد

چکیده

یکی از مهم­ترین ویژگی­های ساختاری نهج البلاغه، تناسب و انسجام حاصل از ارتباط معنایی واژه­ با واژگان دیگر است. این ارتباط معنایی با استفاده از تناسب معنایی، قابل تبیین است و از این جهت، مناسبت دارد از محور هم‌نشینی­که یکی از راهکارهای عمده در انتقال پیام گفتاری است، بهره برد. ارزش چینش واژگان و گزینش آنها توسط گوینده، با توجه به ارتباط معنایی واژگان هم­نشین، آشکار می­شود. در این میان، واژه «عقل» از کلماتی است­ که در کتاب ارزشمند نهج­البلاغه، جزء واژگان چند معنایی محسوب می‌شود. از ‌این‌رو، پژوهش­حاضر با روش توصیفی‌ ـ تحلیلی و با بهره­جویی از منابع کتابخانه­­ای ‌ـ اسنادی به بررسی محور هم­نشینی واژه «عقل» در آن کتاب پرداخته ­و به این نتیجه رسیده است­ که هم­نشینی «عقل» با واژگان «شهادت، دفاین، تحصین، تکلّم، سهو، تدبیر، موعظه، رعایة و روایة» بیان‌کننده نوعی از تناسب معنایی در گفتار است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Syntagmatic Axes of the Meaning of “Reason” in Nahj al-Balaghah

نویسندگان [English]

  • sayed mohammad mosavi bafroee 1
  • maryam amooei 2
1 Associate professor of Quran and Hadith sciences, Meybod university.
2 Ph.D. student of sciences of Nahj al-Balaqah, Meybod university.
چکیده [English]

One of the most important structural features of Nahj al-Balaghah is the harmony and coherence of semantic relation between the word and other words. This semantic relation can be explained by semantic harmony and it is therefore appropriate to utilize syntagmatic axis, which is one of the major strategies for transmitting speech. The value of word ordering and their selection by speaker become obvious through semantic relation between syntagmatic words. Meanwhile, the word “reason” is one of the polysemous words in the valuable book of Nahj al-Balaghah. Therefore, by descriptive-analytical method and through the usage of library resources, the present research has examined the syntagmatic axis of the word “reason” in that book and has concluded that syntagmatic position between “reason” and other words such as “testimony, treasury, strengthen, speaking, mistake, devising, admonishment, observance, and tradition” expresses a kind of semantic harmony in speech.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Nahj al-Balaghah
  • Reason
  • Semantic Relation
  • Semantic Syntagmaticity

مراجع

 ـ قرآن کریم؛ محمدمهدی‏ فولادوند، به کوشش هیئت علمى دارالقرآن الکریم
ـ نهج البلاغه؛ ترجمه: محمد دشتی، قم: انتشارات مشهور، 1379 ش.
1. ابن منظور، محمد بن مکرم؛ لسان العرب؛ بیروت: دار صادر، 1414 ق.
2. ابن فارس، احمدبن زکریا؛ معجممقاییس اللغة؛ محقق: عبدالسلام محمد هارون، بی­جا: دارالفکر، بی­تا.
3. ابن میثم، میثم بن علی بن میثم؛ ترجمه شرح نهج البلاغه؛ ترجمه: قربانعلی محمدی مقدم و علی‌اصغر نوایی یحیی‌زاده، مشهد: بنیاد پژوهش­های آستان قدس رضوی، 1375 ش.
4. باقری، مهری؛ مقدمات زبان شناسی؛ تهران: نشر قطره، 1383 ش.
5. بیهقی کیذری، قطب الدین محمد بن حسین؛ حدائق الحقائق فی شرح نهج البلاغه؛ قم: بنیاد نهج البلاغه و اننتشارات عطارد، 1375 ش.
6. ثعالبی، ابومنصور عبدالملک بن محمد بن اسماعیل؛ فقه اللغةوسرالعربیة؛ محقق: عبدالرزاق المهدی، بی­جا: دار إحیاءالتراث العربی، 1422 ق.
7. جوهری، ابونصر اسماعیل بن حماد؛ الصحاحتاج اللغةوصحاح العربیة؛ محقق: احمد عبدالغفور عطار، بیروت: دارالعلم للملایین، 1407 ق.
8. راغب اصفهانی، حسین بن محمد؛ المفردات فی غریب القرآن؛ محقق: صفوان عدنان داوودی، بیروت: دارالعلم و الدار الشامیه، 1412 ق.
9. سوسور، فردیناند؛ دورهزبانشناسیعمومی؛ تهران: هرمس، 1378 ش.
10. صدوق، محمد بن علی؛ علل الشرایع؛ قم: کتابفروشی داوری، 1385 ش.
11. طباطبایی، محمد حسین؛ المیزان فی تفسیرالقرآن؛ ترجمه: سید محمد باقر موسوی همدانی، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه قم، 1374 ش.
12. طبرسی، فضل بن حسن؛ مجمع البیان فی تفسیر القرآن‏؛ مصحح: فضل‏الله یزدى طباطبایى‏ و هاشم رسولى، تهران: ناصر خسرو، 1372 ش.
13. طریحی، فخر الدین؛ مجمع البحرین؛ محقق: سید احمد حسینی، تهران: کتاب‌فروشی مرتضوی، 1375 ش.
14. عبده، محمد؛ شرح نهج البلاغة؛ مصحح: محمد محی الدین عبدالحمید، قاهره: مطبعه الاستقامه، بی­تا.
15. عسکری، حسین بن عبدالله؛ الفروقفی اللغة؛ بیروت: دارالآفاق الجدیدة، 1400 ق.
16. فراهیدی، خلیل بن احمد؛ العین؛ قم: انتشارات هجرت، 1410 ق.
17. قرشی، علی­اکبر؛ مفردات نهج البلاغه؛ مصحح: محمدحسن بکایی، تهران: مؤسسه فرهنگی نشر قبله، 1377 ش.
18. کاشانی، فتح الله؛ تنبیه الغافلین وتذکرة العارفین؛ مصحح: محمدجواد ذهنی ­تهرانی، تهران: انتشارات پیام حق، 1378 ش.
19. مصطفوی، حسن؛ التحقیق فی کلمات القآان الکریم؛ تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1360 ش.
20. محمدی ری‌شهری، محمد؛ خردگرایی در قرآن و حدیث؛ با همکاری رضا برنجکار و عبدالهادی مسعودی، ترجمه: مهدی مهریزی، قم: دارالحدیث، 1378 ش.
21. هاشمی­خویی، حبیب الله؛ منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة؛ مصحح: ابراهیم میانجی، تهران: مکتبه الاسلامیه، 1358 ش.
 
دو فصلنامه کتاب قیم
دوره 8، شماره 18 - شماره پیاپی 18
فروردین 1397
صفحه 297-318

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 10 بهمن 1395
  • تاریخ بازنگری: 04 شهریور 1396
  • تاریخ پذیرش: 01 اسفند 1396

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار