بررسی اعتبار معرفت­شناختی تخیّل خلاق در حوزه فهم آیات قرآن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه ولی‌عصر رفسنجان

چکیده

 
بنا بر یافته­های روان‌شناسان و متخصصان علوم مغز و اعصاب، تخیّل نیروی پیش­برنده تعقل ­آدمی است­که امکان خلق تصاویر جدید و ایده­های نو را در ذهن ایجاد می­کند. تفسیرگر انسانی قرآن می­تواند با استفاده از این نیروی خلاق در کنار نیروی تفکر و تذکر مسبب طرح مسایل جدید و کشف اطلاعات مفید فراگرد فهم آیات مختلف باشد؛ مشروط به این­که مفسر بتواند مرزهای مفهومی بین تفکّر، توهّم، تخیّل خلاق و خیالات و اوهام باطل را به درستی بازشناسد و با استفاده از همه منابع معرفتی در دسترس، تفسیری به دور از رأی شخصی، پیش­داوری و خیال­زدگی ارائه دهد. آنچه در این ­گفتار آمده است اجمالاً نتیجه تحلیل و تطبیق داده­های علمی موجود در دو حوزه تخیّل خلاق و فهم و تفسیر آیات است­ که به طور مشخص از ظرفیت بالای­ کاربرد آن نیروی خلاق و منبع الهام­بخش در حوزه فهم و تفسیر آیات خبر می­دهد؛ مواردی چون کاربرد تخیّل مفسّر در تفسیر بیشتر آیات از قبیل آیات مربوط به آفرینش انسان، مرگ و عالم پس از مرگ؛ نقش تخیّل در ترسیم ذهنی روابط همنشینی و جانشینی واژگان قرآن؛ تجسّم هر آیه در شبکه­ آیات خویشاوند و هم موضوع؛ تصویرسازی ذهنی مفسّر از حوادث­ گذشته با تکیه بر منابع معتبر تاریخی و نقلی از نتایج مهم این تحقیق­اند.
 



[1] . استادیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه ولی‌عصر رفسنجان / ah.gharaee@vru.ac.ir

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Investigation of the epistemological validity of creative imagination in understanding the verses of Quran

نویسنده [English]

  • Ahmad Qaraei Soltan-abadi
Assistant professor of Quran and Hadith sciences in Vali-E-Asr University of Rafsanjan.
چکیده [English]

According to psychologists and neuroscientists findings, imagination is a promoter force in human reasoning that create the possibility of creating new images and innovative ideas in mind. Human interpreter of Quran can use this creative force, along with the power of thought and admonition, to bring up new subjects and discover useful information in the process of understanding various verses, provided that the interpreter can distinguish conceptual boundaries of thought, hallucination, creative imagination and false delusion and illusion and provide an interpretation away from personal vote, prejudice and fantasy by using all available cognitive sources. What is expressed in this article is the brief result of analysis and adaptation of existing scientific data in two areas of creative imagination and the understanding and interpretation of verses which particularly demonstrate high capacity of that creative force and the inspirational source in the field of understanding and interpreting of verses; cases such as utilization of interpreter's imagination in the interpretation of most verses like verses related to creation of human, death and the afterlife, the role of imagination in mental drawing of paradigmatic and syntagmatic relations Quranic words; the visualization of each verse in the network of relative verses; interpreters mental illustration of past events relying on authentic historical and traditional sources are of the main results of this research.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Imagination
  • Epistemological
  • Reasoning
  • Understanding
  • Quranic verses
- قرآن کریم
1. ابن­اثیر، نصراللّه بن محمد؛ المثل السائر فی أدب الکاتب و الشاعر؛ به کوشش محمد محی­الدین عبد الحمید، قاهره: مطبعة مصطفی البابی، 1939 م.
2. ابن سینا، حسین بن عبدالله؛ الاشارات و التنبیهات؛ به کوشش سلیمان دنیا، بیروت: مؤسسة النعمان، 1413ق.
3. ابن­عربی، محی­الدین؛ الفتوحات‌المکیة؛ به کوشش عثمان‌یحیی، ترجمه: محمدخواجوی، تهران: انتشارات مولی، 1405ق.
4. امین، سیده نصرت؛ مخزن العرفان فی تفسیر القرآن؛ تهران: نهضت زنان مسلمان، 1361 ش.
5. برت، آر. ال؛ تخیل، ترجمه: مسعود جعفری جزی، تهران: نشر مرکز، 1361 ش.
6. پورافکاری، نصرت الله؛ نشانه­شناسی بیماری­های روانی؛ تبریز: انتشارات ذوقی، 1373 ش.
7. چوپرا، دیپاک و رودلف ایی.تانزی؛ ابرمغز؛ تهران: پندار تابان، 1393 ش.
8. خوانساری، محمد؛ منطق صوری؛ تهران: نشردیدار، 1389 ش.
9. راغب­اصفهانی، حسین ­بن ­محمد؛ مفردات­الفاظ­القرآن؛ به کوشش صفوان­ عدنان ­داوودی، بیروت ـ دمشق: ­­دارالشامیةـ دارالقلم، 1416 ق.
10. رضایی اصفهانی، محمدعلی؛ پژوهشی در اعجاز علمی قرآن؛ رشت: کتاب مبین، 1381 ش.
11. زمخشری، جارالله؛ الکشاف عن حقائق  غوامض التنزیل؛ بیروت: دار الکتاب العربی، 1407 ق.
12. سید قطب؛ التصویر الفنّی فی القرآن؛ بیروت: دارالشروق، 1415 ق.
13. شاهرودی، عبدالوهاب؛ ارغنون آسمانى، جستاری در قرآن، عرفان و تفاسیر عرفانى؛ رشت: کتاب مبین، 1383ش.
14. شیرازی، صدرالدین محمد؛ الحکمة المتعالیة فی الأسفار العقلیة الاربعة؛ قم: انتشارات مصطفوی، 1368 ش.
15. ـــــ؛ سه‌ رساله‌ فلسفی، المسائل‌ القدسیه؛ قم: مرکز انتشارات‌ دفتر تبلیغات‌ اسلامی‌، 1378 ش.
16. ـــــ؛ الشواهد الربوبیة؛ تصحیح: سید جلال الدین آشتیانی، قم: نشر بوستان کتاب، 1382 ش.
17. صالح، صبحی؛ پژوهش­هایی درباره قرآن و وحی؛ ترجمه: محمد مجتهد شبستری، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی: 1374 ش.
18. طالقانی، سیدمحمود؛ پرتوی از قرآن؛ تهران: شرکت سهامی انتشار، 1362 ش.
19. طباطبائی، سید محمد حسین؛  المیزان فی تفسیر القرآن؛ قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1417 ق.
20. طریحی، فخرالدین؛ مجمع البحرین؛ به کوشش سیداحمد حسینی، تهران: کتابفروشی مرتضوی، 1375 ش.
21. عاملی، ابراهیم؛ تفسیر عاملی؛ به کوشش علی اکبر غفاری، تهران: انتشارات صدوق، 1360 ش.
22. فراستخواه، مقصود؛ زبان قرآن؛ تهران: شرکت انتشارات علمى و فرهنگى، 1376 ش.
23. فرای، نورتورپ؛ تخیل فرهیخته؛ ترجمه: سعید ارباب شیرانی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی، 1363 ش.
24. فخر رازی، محمد بن عمر؛ مفاتیح الغیب؛ بیروت: دارإحیاء التراث العربی، 1420 ق.
25. قیصری رومی، داودبن محمود؛ شرح­فصوص الحکم؛ تصحیح: سیدجلال ­الدین­آشتیانی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، 1375 ش.
26. کُربَن، هانری؛ تخیل خلاق در عرفان ابن عربی؛ ترجمه: ان شاءالله رحمتی، تهران: انتشارات جامی، 1384ش.
27. گنسلر، هری جی؛ درآمدی جدید به فلسفه اخلاق؛ ترجمه: حمیده بحرینی، تهران: نشرآسمان خیال، 1385ش.
28. محمد قاسمی، حمید؛ تمثیلات قرآن؛ قم: نشر اسوه، 1382 ش.
29. مجمع اللغة العربیة؛ المعجم الوسیط؛ القاهرة: مکتبة الشروق الدولیة، 2004 م.
30. مدرسی، سیدمحمدتقی؛ من هدی القرآن؛ تهران: دار محبّی الحسین، 1419 ق.
31. مطهری، مرتضی؛ مسأله شناخت؛ تهران: انتشارات صدرا، 1371 ش.
32. معارف، مجید؛ مباحثى در تاریخ و علوم قرآنى؛ تهران: نشر نبأ، 1383 ش.
33. معرفة، محمد هادی؛ التمهید فی علوم القرآن؛ قم: مؤسسة النشر الإسلامی، 1415 ق.
34. ملکیان، مصطفی؛ حدیث آرزومندی، جستارهایی در عقلانیت و معنویت؛ تهران: نگاه معاصر، 1389ش.
35. مهرمحمدی، محمود؛ بازشناسی مفهوم و تبیین جایگاه تخیل در برنامه‌های درسی و آموزش با تأکید بر دوره ابتدائی؛ مجله مطالعات تربیتی و روان شناسی، دوره یازدهم، شماره 1، 1389 ش.
36. مورفی، ژوزف؛ نیروی تخیل مثبت؛ ترجمه: هوشیار رزم آزما، تهران: نشر سپنج، 1386 ش.
37. هاسپرس، ؛ درآمدی به تحلیل فلسفی؛ ترجمه: سهراب علوی نیا، تهران: انتشارات نگاه، 1370 ش.
38. Shelley .P. B, A Defence Of Poetry, The Bobbs – Merrill Company, 1904.