روش شناسی روایات تفسیری امام‌سجّاد (ع) در حوزه تبیین معنا

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشگاه قم

2 دانشیار دانشگاه تهران

3 مدرس دانشگاه

چکیده

روش­شناسی تفسیر، به معنی کشف روش مفسر برای رسیدن به مراد خداوند در قرآن است. به دلیل لزوم بررسی جزئی‌نگر در روایات تفسیری، اهمیت تاریخی و روش­شناختی روایات تفسیری هر یک از معصومان(ع) و نیز اهمیت نمایاندن تفاوت روایات بیان ظاهر و باطن قرآن، در مقاله حاضر دامنه پژوهش به روایات تفسیری امام­سجّاد(ع) در حیطه بیان معنا محدود شده است. نگارنده معتقد است دسته‌بندی دقیق این روایات، نسبت‌سنجی میان آن‌ها و مجموع روایات تفسیری امام‌سجّاد(ع) و ارائه آمار مستند می‌تواند روشنگر زوایایی از اهداف و شیوه‌های تفسیری حضرت باشد. در این پژوهش، روایات بیانگر معنا در دو دسته تبیین ظاهر و باطن، بر اساس چارچوبی متقن به گونه­هایی تقسیم شده است. از میان 536 روایت تفسیری، 175 روایت در تفسیر ظاهری 210 آیه کاربرد دارد و 12 مورد بیان معنا و مصداق باطنی را شاهدیم. اهداف امام سجّاد(ع) در پرداختن به آیات قرآن ناظر به این امور بوده است: شرح و تبیین مفاهیم ظاهری کلام؛ زنده کردن آیات قرآن و روح بخشیدن به مضامین قرآنی در آن عصر؛ آموزش روش تفسیر صحیح؛ رشد اخلاقی و دینی جامعه؛ پاسخ به سؤالات تفسیری مخاطبان و رفع اشکالات واضح؛ بیان تفاصیل تاریخی، اعتقادی، فقهی و ... ذیل آیات.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Methodology of Interpretative Traditions of Imam Sajjad (a.s) around Explanation of Meaning

نویسندگان [English]

  • mohamad kazem rahman setayesh 1
  • mohammad ali mahdavi rad 2
  • ozra misaghi 3
1 Assistant professor of university of Qom.
2 Associate professor of university of Tehran.
3 Ph.D. student of Quran and Hadith sciences (corresponding author).
چکیده [English]

The methodology of interpretation means discovery of the interpreter's method for the sake of achieving the intention of Allah in Quran. Due to the necessity of a detailed examination of interpretative traditions, the historical and methodological importance of the interpretive traditions of each of the innocents (a.s), and the importance of distinguishing the traditions of inward and outward expression of Quran, the range of this research has been restricted to interpretative traditions of Imam Sajjad (a.s) which are about explanation of meaning. The author believes that the precise categorization of these traditions, ratio measurement between them and whole of interpretive traditions of Imam Sajjad (a.s) and the presentation of documentary statistics can be an illustrative of his interpretative purposes and methods. In this essay, according to a firm framework, illustrative traditions of meaning have been divided in two categories of inward and outward explanation. Among 536 interpretative traditions, 175 cases are used in the apparent interpretation of 210 verses, and 12 items are expressions of inward meaning and instance. The purpose of Imam Sajjad (a.s) in dealing with Quranic verses have been related to the following affairs: explanation and illustration of apparent concepts of speech; revival of the Quranic verses and enliven of the Quranic themes in that era; teaching of the correct method of interpretation; the moral and religious development of society; Answering the interpretive questions of the audiences and solve simple minor problems; expressing the historical, religious, jurisprudential, etc points around verses.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Interpretation of Imam Sajjad (a.s)
  • Interpretative Traditions
  • Interpretative Methods
  • Inward and Outward of Quran
- قرآن کریم.
1. علی بن الحسین، امام چهارم (ع)؛ الصحیفة السجادیة؛ قم: دفتر نشر الهادی،‏ 1376 ش.
2. ابن­أبی­جمهور، محمد؛ ‏عوالی اللئالی العزیزیة فی الاحادیث الدینیة؛ به کوشش مجتبی عراقی، قم: دار سید الشهداء للنشر، 1405 ق‏.
3. ابن­بابویه، محمد­بن­علی؛ الامالی؛ چ6، تهران: کتابچی، 1376ش.
4. ــــ؛ التوحید؛ به کوشش هاشم حسینی، قم: جامعه مدرسین، 1398ق.
5. ــــ؛ الخصال؛ به کوشش علی­اکبر غفاری، قم: جامعه مدرسین، 1362ش.
6. ــــ؛ علل الشرائع؛ ‏قم: کتاب فروشی داوری، 1385ش.
7. ــــ؛ عیون أخبار الرضا (ع)؛ به کوشش مهدی لاجوردی، تهران: نشر جهان، ‌1378ق.
8. ــــ؛ کمال الدین و تمام النعمة؛ به کوشش علی­اکبر غفاری، چ2، تهران: اسلامیه، 1395ق.
9. ــــ؛ معانی الاخبار؛ به کوشش علی­اکبر غفاری، قم: جامعه مدرسین، 1403ق.
10. ــــ؛ من لا یحضره الفقیه؛‏ به کوشش علی­اکبر غفاری، چ2، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1413ق‏.
11. ابن­شعبه حرانى، حسن­بن­علی؛ تحف العقول؛ به کوشش علی­اکبر غفاری، چ 2، قم: جامعه مدرسین، ‏1404ق.
12. ابن­شهرآشوب مازندرانى، محمد­بن­علی؛ مناقب آل أبی طالب (ع)؛ قم: علامه، 1379 ق.
13. ابن­طاووس، علی­بن­موسی؛ إقبال الاعمال؛ چ2، تهران: دار الکتب الإسلامیه‏، 1409 ق.
14. ابن­فارس، احمد؛ معجم مقاییس اللغه؛ به کوشش ابراهیم شمس الدین، چ2، بیروت: دارالکتب العلمیه، 1429 ق.
15. ابن­فهد حلی، احمدبن­محمد؛ عدة الداعی و نجاح الساعی؛ به کوشش احمد موحدی قمی، تهران: دار الکتب الإسلامیه، 1407 ق.
16. ابن­منظور، محمدبن­مکرم؛ لسان العرب؛ چ3، بیروت: دارالفکر، 1414ق.
17. ابوالفتوح رازی، جمال‌الدین حسین بن علی بن محمد؛ روض الجنان و روح الجنان؛ مشهد: آستان قدس رضوی، 1408ق.
18. احسانی­ فرلنگرودی، محمد؛ «طرحی نو در تبیین غنای تفسیری در احادیث اهل بیت(ع)»؛ فصلنامه علوم حدیث، شماره 35-36، 1384ش.
19. أزرقی، محمد­بن­عبدالله؛ أخبار مکة وما جاء فیها من الاثار؛ به کوشش رشیدی صالح ملحس، بیروت: دارالاندلس، 1416ق.
20. استرآبادی، محمد بن مسلم؛ التفسیر المنسوب الی الامام العسکری (ع)؛ قم: مدرسه امام هادی، 1409ق.
21. اسعدی، محمد و دیگران؛ آسیب شناسی جریان‌های تفسیری؛ قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1389ش.
22. امین ­اصفهانی، سیده­ نصرت ­بیگم؛ مخزن العرفان فی تفسیر القرآن؛ تهران: نهضت زنان مسلمان،1361ش.
23. بابایی، علی­اکبر و دیگران؛ روش شناسی تفسیر قرآن؛ چ14، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1388ش.
24. ــــ؛ مکاتب تفسیری؛ تهران: سمت، 1381ش.
25. برقی، احمدبن­محمد؛ المحاسن‏؛ چ2، قم: دار الکتب الإسلامیة، 1371ق.
26. بهجت­پور، عبدالکریم؛ تفسیر فریقین (تاریخ، مبانی، اصول، منابع)؛ قم: آثار نفیس، 1391ش.
27. بیهقی، احمدبن­حسین؛ السنن الکبری؛ به کوشش محمد عبد القادر عطا، چ3، بیروت: دار الکتب العلمیة، 1424ق.
28. حسکانی، عبیدالله بن عبدالله‏؛ شواهد التنزیل لقواعد التفضیل؛ به کوشش محمدباقر محمودی، تهران: مجمع إحیاء الثقافة الإسلامیة، 1411ق.
29. حسینی خامنه‌ای، سید علی؛ امام سجّاد(ع) برگرفته از کتاب انسان 250 ساله؛ مجموعه مقالات همایش امام سجّاد (ع)، قم: مجمع جهانی اهل البیت، 1394 ش.
30. حویزی، عبدعلی­بن­جمعه؛ نورالثقلین؛ چ4، قم: مؤسسه اسماعیلیان، 1415ق.
31. خصیبى، حسین­بن­حمدان؛ ‏الهدایة الکبرى؛ بیروت: البلاغ، 1419ق.
32. خوئی‏، سید ابو القاسم؛ البیان فی تفسیر القرآن؛ قم: موسسة احیاء آثار الامام الخوئى‏، بی­تا.
33. دیلمی، حسن­بن­محمد؛ أعلام الدین فی صفات المؤمنین؛‏ قم: مؤسسة آل البیت(ع)، 1408 ق.
34. راغب­اصفهانی، حسین­بن­محمد؛ مفردات ألفاظ القرآن‌؛ به کوشش صفوان عدنان داوودی، بیروت: دار الشامیة، 1412 ق.
35. رستمی، علی­اکبر؛ آسیب شناسی و روش شناسی تفسیر معصومان(ع)؛ رشت: کتاب مبین،1380 ش.
40. زمخشری، محمود؛ الکشاف عن حقائق التنزیل و عیون الاقاویل فی وجوه التأویل؛ بیروت: دارالکتب العربی، 1407 ق.
41. سیوطی، جلال­الدین؛ الاتقان فی علوم القرآن؛ به کوشش حامد احمد الطاهر البسیونی، قاهره: دارالفجرللتراث، 1445 ق.
42. شاکر، محمدکاظم؛ «ظاهر و باطن قرآن»؛ صحیفه مبین، شماره 26، بهار 1380.
43. شاکری، حسین؛ السجّاد علی؛ قم: المؤسسه الاسلامیه العامه للتبلیغ و الارشاد، بی­تا.
44. شریف ­قرشی، باقر؛ حیاة الامام زین العابدین (دراسه و تحلیل)؛ بیروت: دارالاضواء، 1409ق.
45. شعیری، محمدبن­محمد؛ جامع الاخبار؛ نجف: مطبعة حیدریة، بى­تا.
46. طباطبایی، سیدمحمدحسین؛ قرآن در اسلام؛ چ3، بی‌جا: بنیاد علوم اسلامی، 1361ش.
47. ــــ؛  المیزان فی تفسیر القرآن؛ قم: مؤسسه النشر الاسلامی، 1417ق.
48. طبرسی، احمدبن­علی؛ الاحتجاج علی أهل اللجاج؛ به کوشش محمد باقر خرسان، مشهد: نشر مرتضی، 1403ق.
49. طبرسى، حسن­بن­فضل؛ مکارم الاخلاق؛ چ 4، قم: الشریف الرضى، 1412ق.
50. طبرسی، علی­بن­حسن‏؛ مشکاة الانوار فی غرر الاخبار؛ چ2، نجف: المکتبة الحیدریة، 1385ق.
51. طبرسی، فضل­بن­حسن؛ مجمع البیان فی تفسیر القرآن؛‏ به کوشش فضل‏الله‏ یزدی طباطبایى، چ3، تهران: ناصر خسرو، 1372ش.
52. طبری، محمد بن­ جریر؛ جامع البیان فى تفسیر القرآن؛ بیروت: دار المعرفة، 1412ق.
53. طوسی، محمد بن ­حسن‏؛ الامالی؛ قم: مؤسسة البعثة دار الثقافة، 1414ق.
54. ــــ؛  التبیان فی تفسیر القرآن؛ به کوشش احمد حبیب عاملی، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، بی­تا.
55. ــــ؛  تهذیب الاحکام؛ به کوشش: سید حسن خرسان، چ4، تهران: دار الکتب الإسلامیه، 1407 ق.
56. ــــ؛ ‏ مصباح المتهجّد و سلاح المتعبّد؛ بیروت: مؤسسة فقه الشیعة،‏ 1411ق‏‏.
57. عوده، خلیل عوده؛ التطور الدلالی بین لغه الشعر الجاهلی و لغه القرآن الکریم؛ اردن: مکتب المنار، 1405ق.
58. عیاشی، محمد بن مسعود؛ تفسیر العیّاشی؛ به کوشش سید هاشم رسولى محلاتی، تهران: المطبعة العلمی، 1380ق.
59. فتال نیشابوری، محمدبن­احمد؛ روضة الواعظین و بصیرة المتعظین؛ قم: انتشارات رضى، 1375ش.
60. فراهیدی، خلیل بن احمد؛ کتاب العین؛ به کوشش مهدی مخزومی، قم: دارالهجره، 1405ق.
61. فیض کاشانى، محمد محسن؛ صافی فی تفسیر کلام الله؛ به کوشش حسین اعلمی،‏ چ2، تهران: مکتبه الصدر، 1415ق.
62. قطب الدین راوندی، سعید بن هبة الله؛ الدعوات؛ قم: انتشارات مدرسه امام مهدی، 1407ق.
63. ــــ؛  قصص الانبیاء(ع)؛ به کوشش غلامرضا عرفانیان­یزدی؛ مشهد: مرکز پژوهش­های اسلامی، 1409ق.
64. قمی، علی بن ابراهیم؛ التفسیر المنسوب الی القمی؛ طیب موسوی جزائری، چ 3، قم: دار الکتاب، 1404ق.
65. کشی، محمد بن عمر؛ اختیار معرفة الرجال؛ به کوشش مهدی رجایى،‏ قم: مؤسسة آل البیت(ع)، 1363ش.‏
66. کفعمی، ابراهیم بن علی عاملی؛ المصباح؛ چ 2، قم: دار الرضی، 1405ق.
67. کلینى، محمد بن یعقوب؛ الکافی؛ علی­اکبر غفارى، چ 4،‏ تهران: دار الکتب الإسلامیة، 1407ق.
68. کوفى، فرات بن ابراهیم‏؛ ‏تفسیر فرات الکوفی؛‏ به کوشش محمد کاظم، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامی، 1410ق.
69. مجلسی، محمد باقر؛ بحار الانوار؛ چ 2، بیروت: دار إحیاء التراث العربی‏، 1403ق.
70. ــــ؛  ‏مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول؛ به کوشش سیدهاشم رسولى­محلاتی‏، چ 2،‏ تهران: دار الکتب الإسلامیة، 1404ق.
71. مشکینی­اردبیلی، علی؛ اصطلاحات الاصول و معظم ابحاثها؛ قم: نشر الهادی، 1374ش.
72. مصطفوی، حسن؛ التحقیق فی کلمات القرآن الکریم؛ چ 3، تهران: مرکز نشر آثار علامه مصطفوی، 1388ش.
73. معرفت، محمدهادی؛ تفسیر اثری جامع؛ ترجمه: جواد ایروانی، قم: تمهید،1390 ش.
74. ــــ؛  تفسیر و مفسران؛ ترجمه: علی خیاط، چ 3، قم: مؤسسه فرهنگی التمهید، 1385 ش.
75. ــــ؛  التمهید فی علوم القرآن‏؛ چ 2، قم: مؤسسة النشر الاسلامى، 1415 ق.
76. مفید، محمد بن محمد؛ الاختصاص؛ به کوشش علی­اکبر غفاری، قم: کنگره شیخ مفید، 1413 ق.
77. ــــ؛  الامالی؛ به کوشش علی­اکبر غفاری، قم: کنگره شیخ مفید، ‏1413 ق.‏
78. مکارم شیرازی، ناصر؛ تفسیر نمونه؛ تهران: دار الکتب الاسلامیه، 1374 ش.
79. مهریزی، مهدی؛ «روایات تفسیری شیعه، گونه‌شناسی و حجیت»؛ علوم حدیث، شماره 55، بهار 1389ش.
80. نکونام، جعفر؛ «تحلیل ظاهر و باطن قرآن»؛ صحیفه مبین، دوره دوم، شماره اول، بهار 1378.