پی‌جویی مؤلفه‌های مفهوم جهانی حکمت در مفهوم قرآنی آن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموخته دکتری دانشگاه تربیت مدرس تهران و مدرس مدعو دانشگاه شهید مدنی آذربایجان

2 مدیر گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه تربیت مدرس

3 هیات علمی گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه امام صادق (ع)

4 استاد دانشگاه تربیت مدرس

چکیده

واژه حکمت از دیرباز به‌ عنوان یکی از معناهای محوری حوزه معرفت در قرآن مورد توجه عالمان اسلامی بوده است. از سوی دیگر می‌توان حکمت را به‌مثابه مفهومی جهانی در نظر گرفت که در دوره جدید در غرب ادبیات وسیعی حول آن به وجود آمده و این مفهوم از جهات مختلف فلسفی، دینی، اخلاقی، روان‌شناختی مورد مطالعه قرار گرفته است. در این مقاله، مفهوم قرآنی حکمت در تطبیقی نامتوازن با مفهوم جهانی حکمت و با استفاده از شواهد زبان‌شناختی اعم از ریشه‌شناسی واژه و بررسی روابط همنشینی و سیاقی آن در قرآن تحلیل ‌شده و این نتیجه حاصل ‌شده است که مفهوم قرآنی حکمت در ادامه مفهوم سامی آن، یک مفهوم ساخت‌یافته و دارای بار معنایی غنی دانشی است که با مفهوم جهانی تعریف ‌شده در قالب نظریه تقابل انسان‌محوری با کلام‌محوری تناظر دارد و بر رابطه‌ای پررنگ بین علم و عمل و بر دانشی عملی (مثل مهارت) دلالت دارد. حکمت در قرآن به دو مفهوم الف) یک سجیه اخلاقی و توانایی انسان‌شناختی در مواجهه کلی با زندگی و ب) مجموعه تعالیمی که حاصل ممارست در این توانایی هستند، به‌کار رفته است. مفهوم نخست، گوهر نایابی است که خدای متعال تنها به بندگان خاصی عطا می‌کند اما مفهوم دوم مجموعه آموزه‌هایی است که از سوی خدای حکیم و انسان‌های حکیم برای هدایت مردم صادر می‌شود. حجم عمده این تعالیم را توصیه‌هایی اخلاقی تشکیل می‌دهد که بر معرفتی نظری متکی است که به‌اختصار بازگویی می‌شود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Research on Components of Universal Concept of Wisdom in its Quranic Concept

نویسندگان [English]

  • Ali Dehqan 1
  • Kavoos Roohi 2
  • Ahmad Pakatchi 3
  • Khalil Parvini 4
1 Ph.D. student of Quran and Hadith sciences of Tarbiat Modares University
2 Associate professor of Quran and Hadith sciences of Tarbiat Modares University (corresponding author).
3 Associate professor of Quran and Hadith sciences of Imam Sadiq University.
4 Professor of arabic language and literature of Tarbiat Modares University.
چکیده [English]

From a long time ago, the word "wisdom" has been considered by Islamic scholars as one of the primary meanings in the field of cognition in Quran. On the other hand, wisdom can be considered as a universal concept which broad literature has been done around it in contemporary time in west. In this era, this concept has been studied from various dimensions of philosophy, religion, morality, and psychology. In this essay, the Qur'anic concept of wisdom has been analyzed in an asymmetric comparison to the universal concept of wisdom by usage of linguistic evidences, including etymology of wisdom and its syntagmatic and contextual relations in Quran. The results indicate that the Qur'anic concept of wisdom continuing its Semitic conception is a constructed concept with a great sense of knowledge which corresponds to the universal concept defined in the form of the theory of “confrontation between human-oriented and speech-oriented”. This constructed concept implies a great relationship between science and practice and practical knowledge such as skill. In the Qur'an, wisdom has been used in two different concepts: a) a moral character and an anthropological ability in dealing with life in general; and b) the collection of teachings that are result of this ability. The first concept is a scarce gem that the Almighty God gives merely to his special servants, however the second concept is set of teachings issued by the wise God and wise human for guidance of people. Most of these teachings are moral advises that relies on theoretical cognition stated in brief.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Wisdom
  • Etymology
  • Semitic Culture
  • Human-oriented
  • Speech-oriented

مراجع

-قرآن کریم.
1. ابن درید، محمد بن حسن؛ جمهرة اللغة؛ بیروت: دار العلم للملایین، 1988 م.
2. ابن فارس، احمد؛ معجم مقاییس اللغة؛ به کوشش عبد السلام محمد‎ هارون، قم: مکتب الاعلام الاسلامی، 1404 ق.
3. ابن منظور، محمد بن مکرم؛ لسان العرب؛ بیروت: دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع ـ دار صادر، 1414 ق.
4. ازهری، محمد بن احمد؛ تهذیب اللغة؛ به کوشش عمر سلامی، عبد الکریم حامد، و فاطمه محمد اصلان، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1421 ق.
5. اسلامی، ‌سید‌حسن؛ «دامنه معنایی حکمت در قرآن، اخلاق و حدیث»؛ علوم حدیث، 1386 ش.
6. بوست، جورج؛ فهرس الکتاب المقدس؛ مجمع الکنائس فی الشرق الأدنى، 1969 م.
7. پاشایی آقچه کهل، حسن؛ «بررسی تطبیقی مفهوم حکمت در قرآن و عهدین»؛ پایان نامه کارشناسی ارشد؛ رشته ادیان و عرفان، دانشگاه کاشان، 1389 ش.
8. پاکتچی، احمد؛ «اخلاق دینی»؛ تهران: مرکز دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی، 1375 ش.
9. ــــ؛ «ارزش معرفتی واسازی در اندیشه تولستوی»؛ پژوهشنامه فرهنگستان هنر، 1386 ش.
10. ــــ؛ روش تحقیق با تکیه بر حوزه علوم و حدیث؛ تهران: دانشگاه امام صادق(ع)، 1389 ش.
11. جفری، آرتور؛ واژه های دخیل در قرآن مجید؛ ترجمه: فریدون بدره ای، تهران: توس، 1372 ش.
12. حسینی، مالک؛ حکمت چند رویکرد به یک مفهوم؛ تهران: هرمس، 1388 ش.
13. حیدری، ‌حسین و حسن پاشایی؛‌ «دگرگونی های مفهومی حکمت در عهد قدیم و عهد جدید»؛ ادیان و عرفان، 1389 ش.
14. دهقان، علی؛ «تفسیر موضوعی علم در قرآن کریم با رویکرد انسان‌شناسی فرهنگی»‏؛ پایان­نامه کارشناسی ارشد، رشته علوم قرآن و حدیث، به راهنمایی دکتر احمد پاکتچی، تهران: دانشگاه امام صادق (ع)، 1391 ش.
15. راغب اصفهانى، حسین بن محمد؛ مفردات ألفاظ القرآن؛ بیروت: دار القلم‏، 1412 ق.
16. سلیمانی‌ اردستانی، ‌عبدالرحیم؛ «حکمت و حکیم در عهد قدیم»؛ قبسات، 1384 ش.
17. شاکر، ‌محمدکاظم، «نگاهی دیگر به معناشناسی کتاب و حکمت»؛ پژوهش دینی، 1380 ش.
18. شکر، ‌عبدالعلی؛ «حکمت در نگاه مفسران قرآن و فیلسوفان»؛ آینه معرفت، 1391 ش.
19. صفوت، أحمد زکی؛ جمهرة خطب العرب فی عصور العربیة الزاهرة 1/3 ویلیه (ذیل الجمهرة)؛ دار الکتب العلمیة للنشر والتوزیع، 2002 م.
20. طباطبایی، محمدحسین؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛ بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، 1417 ق.
21. طبرسی، فضل بن حسن؛ مجمع البیان فی تفسیر القرآن؛ تهران: ناصر خسرو، 1372 ش.
22. طبری، محمد بن جریر؛ جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار المعرفة، 1412 ق.
23. طوسی، محمد بن حسن؛ التبیان فی تفسیر القرآن ؛ بیروت: دار إحیاء التراث العربی، بی­تا.
24. علی، جواد؛ تاریخ العرب قبل الاسلام ؛ بیروت؛ دار العلم للملائین، 1959 م.
25. فخر رازی، محمد بن عمر؛ التفسیر الکبیر؛ بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1420 ق.
26. فراهیدی، خلیل بن احمد؛ کتاب العین؛ به کوشش مهدی مخزومی، ابراهیم سامرائی و محسن آل عصفور، قم: نشر هجرت، 1409 ق.
27. قرشی بنابی، علی اکبر؛ قاموس قرآن ؛ تهران: دار الکتب الإسلامیة، 1371 ش.
28. کلینی، محمد بن یعقوب؛ الکافی؛ قم: دار الحدیث، 1429 ق.
29. مرتضی زبیدی، محمد بن محمد؛ تاج العروس من جواهر القاموس؛  بیروت: دار الفکر، 1414 ق.
30. مصطفوی، حسن؛ التحقیق فی کلمات القرآن الکریم؛ تهران: مرکز نشر آثار علامه مصطفوی، 1385 ش.
31. ولفنسون، اسرائیل؛ تاریخ اللغات السامیة؛ قاهرة: بی‌نا، 1929 م.
32. یعقوبی، احمدبن‌اسحاق؛ تاریخ الیعقوبی؛ بیروت: دارصادر، بی­تا.
33. Black, Jeremy A.; George, Andrew; & Postgate, J. N. (eds.); A Concise Dictionary of Akkadian; (2nd ed.). Wiesbaden‎: Otto Harrassowitz Verlag, 2000
34. Costaz, Louis; Syriac-French-English-Arabic-Dictionary; Beirut: Dar el-Machreq, 1984
35. Gelb, Ignace Jay; Assyrian Dictionary; University Of Chicago: Oriental Institute, 1956.
36. Gesenius, H. F. W.; A Hebrew and English Lexicon of the Old Testament: With an Appendix containing the Biblical Aramaic; (F. Brown, S. R. Driver, & C. A. Briggs, Eds., E. Robinson, Tran.). London: Oxford University Press, 1939.
37. Jastrow, Marcus. ; A Dictionary Of The Targumim, The Talmud Babli And Yerushalmi, And The Midrashic Literature; NewYork/London: Pardes ‎Publishing House, 1903.
38. Rudolph, Kurt; “Wisdom” In M. Eliade & C. J. Adams (Eds.), The Encyclopedia of religion; (Vol. 15, pp. 393–401), New York/ London: Macmillan Publishing Company, 1987.
39. Leslau, Wolf. Comparative Dictionary of Geʻez (Classical Ethiopic); Geʻez-English, English-Geʻez; with an Index of the Semitic Roots. Wiesbaden‎: Otto Harrassowitz Verlag, 1987.
40. Muss-Arnolt, William; A Concise Dictionary of the Assyrian Language; London: Wiffiams & Margate, 1905
41. Orel, Vladimir E.; & Stolbova, Olga V; Hamito-Semitic Etymological Dictionary; Materials for a Reconstruction. Leiden: E.J. Brill; 1995.
42. Payne Smith, R; A Compendions Syriac Dictionary Founded Upon the Thesaurus Syriacus; Oxford: The Clarendon Press, 1903
43. Staudinger, u. m.; wisdom psychology of. In N. J. Smelser & P. B. Baltes (Eds.); International Encyclopedia of Social & Behavioral Sciences; (1 edition, Vol. 24, pp. 16510–16514). Amsterdam Boston Heidelberg London: Pergamon. 2001.
44. Speer, Andreas; Weisheit‎. In J. Ritter, K. Gründer, & G. Gabriel (Eds.), (J. Ritter, K. Gründer, & G. Gabriel, Eds.); Historisches Wörterbuch der Philosophie (Vol. 12, pp. ‎371–397‎). Basel: Schwabe, 2005.

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 18 مرداد 1396
  • تاریخ بازنگری: 13 مهر 1396
  • تاریخ پذیرش: 13 بهمن 1396

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار