تحلیل تحول آراء تفسیری مفسران با تکیه بر مؤلفه ایدئولوژی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 مربی دانشگاه شهید مدنی آذربایجان

2 عضو هیئت علمی دانشگاه قم

چکیده

سیری در تفاسیر قرآن نشان میدهد درک مفسران پیشین در برخی از آیات با فهم‌های دوره‌های پسین متفاوت است. همین تفاوت‌هاست که این پرسش را پیش می‌کشد اساساً چرا چنین اختلاف‌نظر و تحول آرائی در فهم و تفسیر برخی آیات قرآن بوجود میآید؟ و چگونه میتوان تبیین و توضیح علمی برای چنین رخدادی ارائه کرد؟ د‌ر پاسخ به این پرسش، محققان قرآنی غالباً از عوامل معرفتی سخن گفته و کمتر به عوامل غیرمعرفتی پرداختهاند. از جمله عوامل غیرمعرفتی تأثیرگذار در تحول آراء مفسران، مفهوم ایدئولوژی مطرح در علوم اجتماعی است. در این پژوهش، تحول صورت‌گرفته در تفسیر آیاتی از قرآن در دوره معاصر، نسبت به دورههای پیشین با استفاده از مفهوم ایدئولوژی بررسی شده است. نتایج از این قرار است که شکلگیری ایدئولوژیهای جدید، از جنبه‌های مختلف به تحول در فهم مفسران معاصر انجامیده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Analysis of Alteration in Exegetic Viewpoints of Exegetes with Emphasis on Ideology

نویسندگان [English]

  • Sajjad Mohammad-fam 1
  • Jaᶜfar Nekoonam 2
  • Sayyed Reze Moᵓaddab 2
1 Teacher of Shahid Madani University of Azerbaijan
2 Associate Professor of Qom University
چکیده [English]

Study on Quranic exegeses demonstrates that previous exegetes’ understanding of some verses is different to subsequent ones. These distinctions raise a question that why these disagreements and alteration of viewpoints appear in comprehension of Quran. How one can explain this phenomena in a scientific manner? To answer to this question, Quranic researchers often examine epistemic factors and pay less attention to non-epistemic ones. One of the effective non-epistemic factors of alteration in exegetes’ viewpoints is concept of ideology in social sciences. In this essay, alteration done in contemporary exegeses of some verses has been reviewed with relation to previous periods by usage of concept of ideology. The outcome is that constituting new ideologies lead to alteration in contemporary exegetes’ understanding from several aspects.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • History of Quran
  • Exegetic Methodology
  • Social Sciences
  • Scientific Ideology
  • Gender Ideology
- قرآن کر‌‌یم
1. ابن ابى حاتم، عبدالرحمن بن محمد؛ تفسیر القرآن العظیم؛ ریاض: مکتبة نزار مصطفی الباز، 1419 ق.
2. ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی؛ زاد المسیر فی علم التفسیر؛ بیروت: دارالکتاب العربی، 1422 ق.
3. ابن عاشور، محمد بن طاهر؛ التحریر و التنویر؛ بی­جا، بی‌نا، بی‌تا.
4. ابن عطیه اندلسی، عبدالحق بن غالب؛ المحرر الوجیز؛ بیروت: دارالکتب العلمیة، 1422 ق.
5. ابن کثیر، اسماعیل بن عمر؛ تفسیر القرآن العظیم؛ بیروت: دار الکتب العلمیة، 1419 ق.
6. ابوالفتوح رازی، حسین بن على؛ روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن؛ به کوشش: محمدجعفر یاحقی و محمدمهدی ناصح، مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی، 1408 ق.
7. اکبرزاده، میثم؛ «تأثیر عوامل غیرمعرفتی بر فرایند کسب معرفت»؛ پژوهش‌های فلسفی کلامی، ش48، تابستان 1390.
8. ایازی، محمدعلی؛ «تأثیر شخصیت مفسر در تفسیر قرآن»؛ صحیفه مبین، تهران: ش19، تابستان 1389.
9. بامن، زیگمون؛ «مدرنیته»، مدرنیته و مدرنیسم، سیاست، فرهنگ و نظریه اجتماعی؛ تدوین و ترجمه: حسینعلی نوذری، تهران: نقش جهان، 1380.
10. بانوی اصفهانی، سیده نصرت امین؛ مخزن العرفان در تفسیر‌قرآن؛ تهران: نهضت زنان مسلمان، 1361 ش.
11. بروجردی، سید محمدابراهیم؛ تفسیر جامع؛ تهران: انتشارات الصدر، 1366 ش.
12. بهدخت نژاد حقیقی، تفاوت ترجمه‌های قرآن از منظر ایدئولوژیک؛ تهران: سخن، 1388 ش.
13. بودون، رمون، بوریکو، فرانسوا؛ فرهنگ انتقادی جامعه‌شناسی؛ ترجمه: عبدالحسین نیک‌گهر، تهران: فرهنگ معاصر، 1385 ش.
14. بودون، رمون؛ ایدئولوژی در منشأ معتقدات؛ ترجمه: ایرج علی‌آبادی، تهران: نشر شیرازه، 1378 ش.
15. پارسانیا، حمید؛ سنت، ایدئولوژی، علم؛ قم: بوستان کتاب، 1385 ش.
16. پاکتچی، احمد؛ درس‌گفتار روش تحقیق در علوم انسانی (فایل صوتی)؛ تهران: آرشیو مرکز تحقیقات دانشگاه امام صادق (ع)، 1389 ش.
17. ــــ؛ درس‌گفتار نقد ترجمه‌های قرآن (فایل صوتی)؛ تهران: آرشیو مرکز تحقیقات دانشگاه امام صادق (ع)، نیمسال دوم 89-1388 ش.
18. ــــ؛ درس‌گفتار روال‌های کشف روش تفسیری (فایل صوتی)؛ تهران: آرشیو مرکز تحقیقات دانشگاه امام صادق (ع)، 1384 ش.
19. ثعالبى، عبدالرحمن بن محمد؛ جواهر الحسان فی تفسیر القرآن؛ بیروت: داراحیاء التراث العربى، 1418 ق.
20. جوادی آملی، عبدالله؛ تسنیم؛ قم: اسراء، 1389 ش.
21. حقی بروسوی، اسماعیل؛ تفسیر روح البیان؛ بیروت: دارالفکر، بی­تا.
22. خسروانى، علی‌رضا؛ تفسیر خسروی؛ تهران: انتشارات اسلامیه، 1390 ق.
23. خطیب، عبدالکریم؛ التفسیر القرآنی للقرآن؛ بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.
24. دهقانی فارسانی، یونس؛ نقش میثاق اجتماعی در تفسیر قرآن؛ رساله کارشناسی ارشد رشته علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات، معارف اسلامی و ارشاد، دانشگاه امام صادق (ع)، 1378 ش.
25. ذهبی، محمدحسین؛ التفسیر و المفسرون؛ بیروت: دار احیاء التراث العربی، بی­تا.
26. زمخشری، محمود؛ الکشاف؛ بیروت: دارالکتاب العربی، 1407 ق.
27. سمرقندی، نصر بن محمد؛ بحر العلوم؛ بیروت: دارالفکر: بی‌تا.
28. سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر؛ الدر‌المنثور فی‌تفسیر المأثور؛ قم: کتابخانه آیت‌الله مرعشى نجفى، 1404 ق.
29. شریف لاهیجی، محمد بن على؛ تفسیر شریف لاهیجی؛ تهران: دفتر نشر داد، 1373 ش.
30. شهرستانی، هبة الدین؛ الهیئة و الاسلام؛ بغداد: مطبعة الآداب، 1328 ق.
31. صادقی تهرانی، محمد؛ الفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن؛ قم: انتشارت فرهنگ اسلامی، 1365 ش.
32. طالقانى، محمود؛ پرتوی از قرآن؛ تهران: شرکت سهامى انتشار، 1362 ش.
33. طباطبایی، محمدحسین؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛ قم: دفتر انتشارات اسلامى، 1417 ق.
34. طبرسی، فضل بن حسن؛ مجمع‌البیان فی تفسیر القرآن؛ تهران: انتشارات ناصرخسرو، 1372 ش.
35. طبری، محمد بن جریر؛ جامع البیان فی تفسیر القرآن؛ بیروت: دارالمعرفة، 1412 ق.
36. طنطاوی بن جوهری؛ الجواهر فی تفسیر القرآن؛ بیروت: دارالفکر، بی‌تا.
37. طوسی، محمد بن حسن؛ التبیان فی تفسیر القرآن؛ بیروت: داراحیاء التراث العربى، بی‌تا.
38. طیب، سید عبدالحسین؛ أطیب البیان فی تفسیر القرآن؛ تهران: انتشارات اسلام، 1378 ش.
39. عابد الجابری، محمد؛ رهیافتی به قرآن کریم؛ ترجمه: محسن آرمین، تهران: نشر نی، 1393 ش.
40. عبده، محمد، رشید رضا، محمد؛ المنار؛ قاهره: الطبعة الثانیة، بی‌نا، 1366 ق.
41. عمید ‌زنجانی، عباسعلی؛ مبانی و ‌روش­های تفسیر قرآن؛ تهران: وزارت ‌ارشاد اسلامی، 1373 ش.
42. عیاشی، محمد بن مسعود؛ کتاب التفسیر؛ تهران: چاپخانه علمیه، 1380 ق.
43. فخر رازی، محمد بن عمر؛ مفاتیح الغیب؛ بیروت: داراحیاء التراث العربى، 1420 ق.
44. فضل‌الله، محمدحسین؛ تفسیر من وحی القرآن؛ بیروت: دارالملاک للطباعة و النشر، 1419 ق.
45. فیض کاشانى، محمد بن شاه‌مرتضی؛ تفسیر الصافی؛ تهران: انتشارات الصدر، 1415 ق.
46. قرطبى، محمد بن احمد؛ الجامع الاحکام القرآن؛ تهران: انتشارات ناصرخسرو، 1364 ش.
47. قریشی، سید محمدحسین، جهانجویان، طاهر؛ «بررسی نمونه‌هایی از انعکاس ایدئولوژی مترجمان در ترجمه قرآن»؛ پژوهش‌های تعلیم و تربیت، ش 8، پاییز و زمستان 1391.
48. قطب، سید؛ فی ظلال القرآن؛ بیروت- قاهره: دار الشروق، 1412 ق.
49. قمی‌مشهدی، محمد‌بن‌محمدرضا؛ تفسیر کنز الدقائق‌و‌بحر الغرائب؛ تهران: وزارت ارشاد‌اسلامی، 1368 ش.
50. قمی، علی بن ابراهیم؛ تفسیر القمی؛ قم: دارالکتاب، 1367 ش.
51. گلدزیهر، ایگناس؛ گرایش­‌های تفسیری در میان مسلمانان؛ ترجمه: سید ناصر طباطبایی، تهران: انتشارات ققنوس، 1383 ش.
52. مارشال، گوردون؛ فرهنگ جامعه‌شناسی؛ ترجمه: حمیرا مشیرزاده، تهران: بنیاد حقوقی میزان، 1388 ش.
53. مجلسی، محمدباقر؛ بحار الانوار؛ بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1403 ق.
54. مدرسی، سید محمد تقی؛ تفسیر هدایت؛ مشهد: بنیاد پژوهشهاى اسلامى آستان قدس رضوی، 1377 ش.
55. مراغی، احمد بن مصطفی؛ تفسیر المراغی؛ بیروت: داراحیاء التراث العربى، بی‌تا.
56. مرنیسی، فاطمه؛ زنان پرده‌نشین و نخبگان جوشن پوش: برداشتی نوین از حقوق زن در اسلام؛ ترجمه: ملیحه مغازه‌ای، تهران: نشر نی، 1380 ش.
57. مصطفوی، حسن؛ تفسیر روشن؛ تهران: مرکز نشر کتاب، 1380 ش.
58. مطهری؛ مرتضی؛ ده گفتار؛ تهران: انتشارات صدرا، 1366 ش.
59. مغنیه، محمدجواد؛ تفسیر الکاشف؛ تهران: دار الکتب الإسلامیة، 1424 ق.
60. مقاتل بن سلیمان؛ تفسیر مقاتل بن سلیمان؛ بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1423 ق.
61. مکارم شیرازی، ناصر؛ تفسیر نمونه؛ تهران: دار الکتب الإسلامیة، 1374 ش.
62. ملاحویش آل غازی، عبدالقادر؛ بیان المعانی؛ دمشق: مطبعة الترقی، 1382 ق.
63. موسوی، متینه سادات؛ «قرائتی زن‌محور از گزاره‌های اخلاقی قرآن»؛ اخلاق، شماره6، تابستان 1391.
64. میبدی، احمد بن ابى سعد؛ کشف الاسرار و عدةالابرار؛ تهران: انتشارت امیرکبیر، 1371 ش.
65. Amina Wadud; Quran and Woman: Reading the interpretation Sacred Text from a Woman’s Perspective; New York: Oxford University Press, 1999.
66. Merriam‌-‌Webster; Webster’s New Collegiate Dictionary; Massachusetts: Springfield, c1988.
67. Peter Fawcett; “Ideology and Translation”; Rutledge Encyclopedia of Translation Studies, Edited by Mona Baker, London: 2000.