تحلیلی بر مؤلفه‌های معنایی واژگان «محنت و مرارت» در قرآن کریم با تأکید بر روابط مفهومی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه تفسیر، دانشکده علوم قرآنی، دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، قم، ایران.

2 دانشیار گروه علوم قرآن، دانشکده علوم قرآنی، دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، قم، ایران.

3 دانشجوی دکتری تفسیر تطبیقی قرآن، دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، قم، ایران.

10.30512/kq.2024.21671.3890

چکیده

هدف: معناشناسی به عنوان یکی از مهم‌ترین شاخه‌های زبان‌شناسی، به تحلیل مفهومی واژگان و روابط بین آن‌ها می‌پردازد. در زمینه مطالعات قرآنی، این رویکرد به ما کمک می‌کند تا به درک عمیق‌تری از معانی واژگان قرآن دست یابیم. مقاله حاضر به بررسی مؤلفه‌های معنایی واژگان «محنت و مرارت» در قرآن کریم و تحلیل معنایی آنها و واژه‌های مرتبط با آنها در آیات قرآن می‌پردازد.
روش پژوهش: این تحقیق به شیوه توصیفی‌ـ تحلیلی با رویکردی قرآنی انجام شده است. ابتدا معانی لغوی واژگان «محنت» و «مرارت» تشریح می‌شود و سپس با تحلیل واژه‌های هم‌معنا و مرتبط با آنها در قرآن، نظیر «لُغُوب»، «ألم»، «نَصَب»، «وَصِب»، «کَدْح»، «کَبَد» و «عَنِت»، روابط مفهومی آنها بررسی می‌شود.
یافته‌ها: در این پژوهش، واژه‌ها بر اساس معانی و دلالت‌هایشان تجزیه و تحلیل شدند. واژه «لُغُوب» به رنج ناشی از گرسنگی و خستگی اشاره دارد، درحالی‌که «ألم» بر درد و رنج شدید دلالت می‌کند. «نصب» شامل آسیب‌های جسمی و روحی است و می‌تواند بار معنایی مثبت یا منفی داشته باشد. واژه «وَصِب» به تشدید و استمرار رنج‌های دائمی اشاره دارد، ولی «کَدْح» تلاشی است که نتیجه آن می‌تواند منجر به رشد و سعادت شود. واژه «کَبَد» نشانی از سختی‌های زندگی انسانی است که بدون صبر و شکیبایی به تباهی می‌انجامد و «عنت» به سختی‌های ناشی از گناهان ارتباط دارد و نشانگر پیامدهای منفی آن در زندگی انسان است.
نتیجه‌گیری: مؤلفه‌های معنایی واژگان «محنت و مرارت» نشان می‌دهد که رنج‌ها و دشواری‌ها می‌توانند دو رویکرد مثبت و منفی داشته باشند. واژگانی چون «کدح» و «کبد» به رشد و تکامل انسان کمک می‌کنند، ولی واژه‌هایی مانند «عنت» بر مشکلات و خسارات ناشی از گناهان تأکید دارند. به‌طور کلی، تحلیل تطبیقی این واژه‌ها در قرآن به درک عمیق‌تری از معانی و روابط مفهومی آنها منجر می‌شود که در جایگاه شناخت بیشتر از آموزه‌های دینی و اخلاقی قرآن اهمیت بسیاری دارد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

An analysis of the semantic features of the words “hard work” and “bitterness” in the Holy Quran with an emphasis on conceptual relationships

نویسندگان [English]

  • oshriyeh oshriyeh 1
  • Seyyed Abdul Rasul Hosseinizadeh 2
  • Fereshte Mohammadi 3
1 Associate Professor, Department of Interpretation, Faculty of Quranic Sciences, Holy Quran University of Sciences and Education, Qom, Iran.
2 Associate Professor, Department of Quranic Sciences, Faculty of Quranic Sciences, Holy Quran University of Sciences and Education, Qom, Iran.
3 PhD Student in Comparative Quranic Interpretation, Holy Quran University of Sciences and Education, Qom, Iran.
چکیده [English]

The first step to gain the knowledge of the Quran is to carefully examine the meanings of its words. Recently, with the development of the semantics approach in Quranic studies, a new method has emerged in this field, the purpose of which is to discover the meanings of hidden layers in the verses of the Quran. In fact, in the semantics of any word, it is noteworthy that the given word has conceptual relations with a series of words, which, as a result, share meaning with a series of semantic elements and are different in some cases. For this reason, the method of understanding conceptual components can be used to examine conceptual relationships. The present article uses a descriptive-analytical method to investigate the semantic features of the words ‘hard work’ and ‘bitterness’ in the Holy Quran firstly in the literal senses of these words. Then, the other words that are similar to them are examined. At this stage, by considering hardship and bitterness as the focal point of this field, some words that have the most common components with these words in the Qur'an are introduced and compared. From the result of comparing the words, it is clear that ‘Lughob’ is suffering from hunger, thirst and fatigue, ‘Nasb’ is any type of physical and mental damage, ‘Waseb’ indicates the suffering that leads to happiness with patience, and ‘Kadh’ indicates a lack.

کلیدواژه‌ها [English]

  • The Holy Quran
  • Comparative analysis
  • Hardship and bitterness
  • Conceptual relations
  • Semantic components
ـ قرآن کریم.                  
ـ نهج‌البلاغه.
آزادی، پرویز. (1384). مؤلفه‌های معنایی حق در قرآن کریم. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه امام صادق(ع).
آلوسی، شهاب الدین سیدمحمود. (1417). روح المعانی. محمد حسین عرب (مصحح)، دار الفکر.
ابن درید، محمد بن حسن. (1998). جمهرة اللغة. دار العلم للملایین.
ابن عاشور، محمد بن طاهر. (بی‌تا). التحریر و التنویر. مؤسسة التاریخ.
ابن عطیه أندلسی، عبدالحق بن غالب. (1422). المحرر الوجیز فى تفسیر الکتاب العزیز. عبدالسلام عبدالشافی (محقق)، دار الکتب العلمیة.
ابن فارس، احمد. (1399). معجم مقاییس اللغة. دار الفکر.
ابن معصوم مدنی، سید علی بن احمد. (1426). الطراز الاول. مؤسسة آل البیت(ع) لإحیاء التراث.
ابن منظور، محمد بن مکرم. (1414). لسان العرب. دار الفکر.
ابن میثم بحرانی، کمال الدین میثم بن علی. (1379). شرح نهج البلاغه. دفتر نشر الکتاب.
ازهری، محمد بن احمد. (1421). تهذیب اللغة. دار إحیاء التراث العربی.
اسدی، احمد؛ غلامی، محبوبه و نصرتی، شعبان. (1395). تحلیلی بر معناشناسی واژه «کبد» در قرآن کریم با الهام از روش توشیهکو ایزوتسو. ذهن، 17(67)، 77-102.
بانو اصفهانی، سیده نصرت امین. (1361). مخزن العرفان در تفسیر قرآن. نهضت زنان مسلمان.
باقری، مهری. (1374). مقدمات زبان شناسی. دانشگاه تبریز.
بغوی، حسین بن مسعود. (1420). معالم التنزیل فی تفسیر القرآن. مهدی عبدالرزاق (محقق)، دار احیاء التراث العربی.
بیضاوی، عبد الله بن عمر. (بی‌تا). انوار التنزیل و اسرار التأویل. مؤسسه علمی.
پالمر فرانک. (1346). نگاهی تازه به معنی‌شناسی. کوروش صفوی (مترجم). مرکز.
جودوی، امیر؛ شایق، محمدرضا و فلاح مدواری، محمدحسن. (1399). از کدح تا لقاء الله؛ بازخوانی اجتماعی و سیاسی امکان «لقاء الله». نشریه سیاست متعالیه، 8(4)، پیاپی: 31، 65-84. https://doi.org/10.22034/sm.2021.113966.1444
جوهرى، اسماعیل بن حماد. (1376). الصحاح: تاج اللغة و صحاح العربیة. دار العلم للملایین.
حمیدی، نشوان بن سعید. (1420). شمس العلوم و دواء کلام العرب من الکلوم. دارالفکر.
حویزی، عبدعلی بن جمعه. (1383). تفسیر نور الثقلین. دار التفسیر.
خرائی، ناصر و کرمی، فیروزه. (1399). مفهوم واژه تمحیص در قرآن کریم و احادیث معصومان (علیهم‌السلام)، پژوهشنامه قرآن و حدیث، 13(1)، پیاپی: 26، 85-111. https://dor.isc.ac/dor/20.1001.1.20080417.1399.13.26.4.9
خوش منش، ابوالفضل. (1396). رابطه لفظ و معنا در ساختار نظم آهنگ قرآن. کتاب قیم، 7(2)، پیاپی: 17، 77-100.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد. (1412). مفردات الفاظ القرآن. دار العلم.
زبیدی، محمدمرتضی. (1414). تاج العروس من جواهر القاموس. دار الفکر.
زمخشرى، محمود بن عمر. (1407). الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الأقاویل فى وجوه التأویل‏. دار الکتاب العربی.
صاحب، اسماعیل بن عباد. (1414). المحیط فى اللغة. عالم الکتب.
صفوی، کوروش. (1397). درآمدی بر معناشناسی. سوره مهر.
طباطبایی، سیدمحمد حسین. (1374). المیزان فی تفسیر القرآن. مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
طبرسى، فضل بن حسن‏. (1372). مجمع البیان فی تفسیر القرآن‏. ناصر خسرو.
طبری، محمد بن جریر. (1412). جامع البیان فی تفسیر القرآن. دار المعرفة.
طریحی، فخر الدین بن محمد. (1375). مجمع البحرین. احمد حسینی اشکوری (محقق)، مکتبة المرتضویة.
طوسی، محمد بن حسن. (1378). التبیان فی تفسیر القرآن. احمد قصیر عاملی (محقق)، دار احیاء التراث العربی.
فخر رازى، محمد بن عمر. (1420). مفاتیح الغیب‏. دار احیاء التراث العربی، چاپ: سوم‏.
فراء، یحیی بن زیاد. (1928). معانی القرآن. الهیئة المصریة العامة للکتاب.
فراهیدی، خلیل بن احمد. (1409). العین. دار الهجرة.
قائمی‌نیا، علیرضا و فتحی، علی. (1399). معناشناسی(۱)، پژوهشکده حوزه و دانشگاه.
قرشی، سیدعلی اکبر. (1371). قاموس القرآن. دار الکتب الاسلامیة.
مصطفوی، حسن. (1374). التحقیق فی کلمات القرآن. وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
معرفت، محمدهادی. (1381). علوم قرآنی. التمهید.