تحلیلی انتقادی بر نظریه نسخ آیه 52 سوره احزاب: «لاایحِلُّ لَکَ النِّساءُ مِنْ بَعْد»

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار، گروه علوم معارف اسلامی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهرکرد، شهرکرد، ایران.

10.30512/kq.2024.20917.3790

چکیده

هدف: خداوند در آیه 52 سوره احزاب خطاب به پیامبر اکرم(ص) می­فرماید: «لایحلّ لک النساء من بعد...». برخی محققان شیعی با تکیه بر روایات بر این باورند که این آیه به وسیله آیه 50 نسخ شده است. ازاین­رو، برخلاف مدلول این آیه، ازدواج­های جدید برای پیامبر(ص) حتی بعد از نزول این آیه جایز بوده است. «بازخوانی و ارزیابی دیدگاه مسنوخ بودن آیه 52 سوره احزاب»، «ارائه تحلیل­های واقع­بینانه از ازدواج‌های پیامبر اکرم(ص)»، «امکان­سنجی به‌کارگیری این آیه در تبیین تحولات فرهنگی صدر اسلام» ضرورت بررسی نسخ این آیه را آشکار می‌کند.
روش پژوهش: این پژوهش به شیوه تحلیلی ـ انتقادی انجام شده است. بررسی دیدگاه مذکور نشان می­دهد این دیدگاه دارای ضعف­های جدی از جمله عدم تطابق با آیات قرآن کریم و نداشتن مستندات کافی است.
یافته‌ها: بررسی­ تحلیلی آیات و روایات نشان می­دهد، دیدگاه منسوخ بودن آیه 52 از سوره احزاب با چالش­های زیادی مواجه است؛ زیرا:
 الف: بین این آیه و آیه ناسخ تعارضی نیست؛ درحالی‌که در نسخ باید بین ناسخ و منسوخ تعارض کلی برقرار باشد به نحوی که به­ هیچ‌وجه نتوان بین آنها جمع کرد.
ب: در نسخ، منسوخ باید مقدم بر ناسخ باشد؛ درحالی­که آیه 50 در قرآن قبل از آیه 52 قرار دارد و محتوای این دو هم این ترتیب را تأیید می‌کند.
ج: علاوه بر استناد به روایاتی از سنخ «خبر واحد» در این دیدگاه، این روایات با قرآن در تعارض هستند. در اصول­فقه نیز ثابت شده است که این اخبار نمی­توانند ناسخ قرآن باشند.
نتیجه‌گیری: دیدگاه نسخ آیه 52 سوره احزاب نه تنها مقتضی ندارد؛ بلکه با موانع زیادی روبروست. عدم پذیرش نسخ این آیه زمینه را برای تحلیل دقیق ازدواج­های پیامبر(ص) جهت آشکارکردن نقش این ازدواج­ها در تحولات فرهنگی صدر اسلام و تبیین روش تدریجی قرآن در محدودکردن تعداد همسران یک مرد را فراهم می­کند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

A Critical study on the theory of abrogation regarding verse 52 of chapter al-ahzab: «لایحِلُّ لَکَ النِّساءُ مِنْ بَعْد»

نویسنده [English]

  • Hamid Naderi Ghahfarokhi
Assistant Professor, Department of Islamic Studies, Faculty of Literature and Human Sciences, Shahrekord University, Shahrekord, Iran.
چکیده [English]

Some Shia researchers rely on hadiths and believe that verse 52 of Chapter Al-Ahzab has been abrogated by verse 50. Consequently, contrary to the implications of this verse, new marriages for the Prophet Mohammad (pbuh) were permissible even after the revelation of this verse. It seems necessary to reassess the issue of the abrogation of the mentioned verse, provide realistic analyses of the marriages of the prophet, and examine the feasibility of applying this verse to elucidate the cultural transformations of the early Islam. Analytical examination of the corresponding verses and hadiths indicates certain problems with the idea of this verse being abrogated. First, there is no contradiction between this verse and the abrogating verse. Second, in the context of abrogation, the abrogated verse must precede the abrogating verse, while verse 50 in the Quran comes before verse 52 and the content of both verses supports this order. Third, the cited hadiths are based on one single original narrator. Thus, the perspective of abrogation not only lacks justification but also faces numerous obstacles. Rejecting the abrogation of this verse paves the way for a detailed analysis of the marriages of the Prophet Mohammad (pbuh) and the explanation of the gradual method employed by the Quran in limiting the number of wives permissible for a man.

کلیدواژه‌ها [English]

  • The Marriages of Prophet Muhammad (PBUH)
  • Verse 52 of the Chapter Al-Ahzab
  • Abrogation (Naskh)
  • Limitation on the Number of Wives for Men
  • Cultural Transformations in Early Islam

مراجع

ـ قرآن کریم.
ابن‏ جزى، محمد. (1416). التسهیل لعلوم التنزیل. شرکة دار الأرقم.
ابن ­شعبه ­حرانى، حسن بن على. (1404). تحف العقول. دفتر انتشارات اسلامی.
ابن ­عاشور، محمد بن طاهر‏. (بی‌تا). التحریر و التنویر. مؤسسة التاریخ.
ابن‏ عرفه، محمد. (2008). تفسیر ابن عرفة. دار الکتب العلمیة.
ابو حیان، محمد. (1384). الهدایة فی النحو. مرکز جهانی علوم اسلامی.
ابو زهره، محمد. (بی‌تا). اصول ­الفقه. دار الفکر العربى.
ابو القاسم ­زاده، مجید و کاظم ­نژاد، مهری. (1385). کنکاشی درباره علل تعدّد همسران پیامبر(ص). معرفت، 15(8)، پیاپی: 108، 83-94.
اربلی، علی بن عیسی. (1381). کشف الغمة فی معرفة الأئمة. مکتبة بنی­هاشمی.
اشراقی ­سرابی، ولی­الله. (1404). تصحیح و تعلیقه بر تفسیر شاهی. نوید.
بابایی، علی­اکبر، عزیزی­کیا، غلامعلی، روحانی­راد، مجتبی و رجبی، محمود. (1387). روش­شناسی تفسیر قرآن. سمت.
بحرانى، هاشم. (1374). البرهان فى تفسیر القرآن. بنیاد بعثت.
بحرانى، یوسف. (1405). الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة. دفتر انتشارات اسلامى.
بروجردى، محمد ابراهیم. (1366). تفسیر جامع. کتابخانه صدر.
بغوى، حسین بن مسعود. (1420). معالم التنزیل. دارإحیاء التراث العربی.
بهجت­پور، عبد الکریم. (1394). شناخت­نامه تنزیلی سوره­های قرآن کریم (گزارش سوره­های قرآن کریم). تمهید.
بیضاوى، عبدالله بن عمر. (1418). أنوار التنزیل و أسرار التأویل. دار احیاء التراث العربی.
 جمعى از پژوهشگران زیر نظر محمود هاشمى‌­شاهرودى. (1423). موسوعة الفقه الإسلامی طبقاً لمذهب أهل­ البیت(ع). مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامى بر مذهب اهل­بیت(ع).
حسینى­ همدانى، محمد. (1404). انوار درخشان در تفسیر قرآن. لطفى.
حلّى، مقداد بن عبد اللّه. (1425). کنز العرفان فی فقه القرآن. مرتضوى.
خوئى، ابوالقاسم. (بی‌تا). البیان فی تفسیر القرآن. مؤسسة احیاء آثار الامام الخوئى.
درویش. محى‏الدین. (1415). اعراب القرآن الکریم و بیانه. الإرشاد.
راوندى، قطب­الدین سعید بن عبداللّه. (1405). فقه القرآن. کتابخانه آیة الله مرعشی­نجفى(ره).
زرکشى، محمد. (1410). البرهان فی علوم القرآن. دار المعرفة.
زمخشرى، محمود. (1407). الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل. دار الکتاب العربی.
سبحانی، جعفر. (1428). اصول الحدیث و احکامه. مؤسسه امام صادق(ع).
سبحانی، جعفر. (بی‎‌تا). فروغ ابدیت. دار التبلیغ.
سلامه، محمد على. (2002). منهج الفرقان فی علوم القرآن. دار نهضة مصر.
سیوطی، عبد الرحمن. (1405). الخصائص الکبری. دار الکتب العلمیة.
شهیدثانى، زین­الدین. (1413). ‌مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام‌. مؤسسة المعارف الإسلامیة.
صدر، محمد باقر. (1420). ماوراء الفقه. دار الأضواء.
طباطبایى، محمد حسین. (1380). المیزان فی تفسیر القرآن. دار الکتب الاسلامیة.
طبرسى، فضل بن حسن. (1372). مجمع البیان فى تفسیر القرآن. ناصر خسرو.
طبرى، محمد بن جریر. (1967). تاریخ الامم و الملوک. دار صادر.
طبرى، محمد بن جریر. (1412). جامع البیان فى تفسیر القرآن. دار المعرفة.
طوسی، محمد بن حسن. (1407). تهذیب الأحکام. دار الکتب الإسلامیة.
طوسی، محمد بن حسن. (1387). المبسوط فی فقه الإمامیه. المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة.
عسکری، مرتضى. (1416). القرآن الکریم و روایات المدرستین. مجمع العلمى الاسلامى.
علامه حلّى، حسن بن یوسف. (1388). تذکرة الفقهاء. مؤسسة آل­ البیت(ع).
علامه حلّى، حسن بن یوسف. (1413). قواعد الأحکام. دفتر انتشارات اسلامى.
علی، جواد. (1977-1978). المفصل فی تاریخ العرب قبل الإسلام. دار العلم للملایین.
عیاشى، محمد بن مسعود. (1380). تفسیر العیاشی. المطبعه العلمیة.
فاضل­هندى، محمد. (1416). کشف اللثام و الإبهام عن قواعد الأحکام. دفتر انتشارات اسلامى.
فیض، محسن. (1415). تفسیر الصافى. الصدر.
قاسمى، جمال‏الدین. (1418). محاسن التأویل. دار الکتب العلمیة.
قرطبى، محمد بن احمد. (1364). الجامع لأحکام القرآن. ناصر خسرو.
قطب، سید. (1425). فى ظلال القرآن. دار الشروق.
کلینی، محمد بن یعقوب. (1365). الکافی. دار الکتب الإسلامیة.
لوبون، گوستاو. (بی‌تا). تمدن اسلام و عرب. محمدتقی فخرداعی گیلانی (مترجم)، بی­نا.
مارودی، علی بن محمّد بن حبیب. (1414). الحاوی الکبیر. دار الکتب العلمیة.
مجلسی، محمد باقر. (1404). مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول. دار الکتب الإسلامیة.
مجلسی، محمد باقر. (1406). ملاذ الأخیار فی فهم تهذیب الأخبار. کتابخانه آیة­ الله مرعشی نجفی(ره).
محقق­حلی، نجم الدین جعفر بن الحسن. (1389). شرائع الإسلام. الآداب.
محقق­کرکی، علی. (1414). جامع المقاصد فی شرح القواعد. مؤسسة آل­ البیت(ع).
مصطفوى، حسن. (1360). التحقیق فی کلمات ­القرآن الکریم. بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
معرفت، محمدهادی. (1415). التمهید فی علوم القرآن. مؤسسة النشر الاسلامى.
مکارم شیرازی، ناصر. (1374). تفسیر نمونه. دار المکتب الاسلامیة.
موسوى قزوینى، على. (1427). تعلیقة على معالم الأصول. دفتر انتشارات اسلامی..
میرمحمدى زرندى، ابوالفضل. (1377). تاریخ و علوم قرآن. دفتر انتشارات اسلامى.
نادری قهفرخی، حمید. (1401). گستره تأثیر سیاق آیات سوره احزاب بر مصداق شناسی «امانت» در آیه «إِنَّا عَرَضْنَا الْأَمَانَةَ...». پژوهش­نامه فرهنگ و معارف دینی، 3(2)، پیاپی: 6، 117-130. https://doi.org/10.22034/rjcis.2023.11433
نجفى، محمد حسن. (1404). جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام. دارإحیاء التراث العربی.
نحَّاس، أحمد بن محمد. (1408). الناسخ و المنسوخ. مکتبة الفلاح.
واحدی، على بن احمد. (1411). اسباب نزول القرآن. دار الکتب العلمیة.

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 03 آذر 1402
  • تاریخ بازنگری: 15 اسفند 1402
  • تاریخ پذیرش: 28 فروردین 1403

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار