گفتمان‌کاوی داستان حضرت مریم(س) در قرآن کریم بر اساس الگوی انتقادی نورمن فرکلاف

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیات علمی دانشگاه تهران

2 دانشجوی کارشناسى ارشد، گروه زبان و ادبیات عربى، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

10.30512/kq.2024.20323.3710

چکیده

هدف: مداقه معنا و رسیدن به مدلولات اثر ادبی،‌ به وسیله دال‌ها و نشانه‌های‌ روساخت‌ متنی‌، همواره یکی‌ از دغدغه‌های‌ مهم ناقد ادبی‌ از گذشته تاکنون بوده است‌. تحلیل گفتمان با رویکردها، شاخه‌ها و نظرات متعدد خود در تلاش است تا روابط متقابل زبان و جامعه را گره‌گشایی کند و در واقع، ایدئولوژی حاکم بر متون را مورد کنکاش قرار دهد. نظریه تحلیل گفتمان انتقادی فرکلاف یکی از مشهورترین نظریات حوزه گفتمان‌کاوی به شمار می‌آید که تلاش می‌کند، ضمن بیان رابطه میان ملاک‌های درونی و برونی متن، قدرت مسلط بر جامعه‌ای را که اثر ادبی در آن شکل گرفته است، از طریق سه محور توصیف، تفسیر و تبیین مورد بررسی قرار دهد. این پژوهش، داستان حضرت مریم(ع) در قرآن را بر اساس نظریه فرکلاف تحلیل می‌کند.
روش پژوهش: پژوهش حاضر درصدد است با استفاده از روش توصیفی ـ تحلیلی، داستان حضرت مریم(س) را بر پایۀ نظریۀ گفتمان انتقادی فرکلاف در سطوح سه‌گانه تحلیل کند.
یافته‌ها: از یافته‌های تحقیق استنباط می‌شود که داستان حضرت مریم(س) به دلیل برخورداری از زبانی شیوا، موجب فهم هرچه بیشتر حوادث داستان شده است. به همین دلیل، با توجه به ساختار و محتوای داستان می‌توان گفت، این داستان بن‌مایه و پیامی ارزشمند دارد و بیشتر کلمات آن، دارای بار معنایی مهم و هدفمندی هستند. هر کدام از لایه‌های معنایی این سوره، علاوه بر آنکه ارتباط تنگاتنگی با لایه­های دیگر دارد، از دلالت­ها و معانی ضمنی متعددی تشکیل شده است که به واسطۀ آن، از سویی بازخورد هم­زمانی متن را نشان می­دهد و از سوی دیگر، پایان­ناپذیری معانی قرآن را به نمایش می­گذارد.
نتیجه‌گیری: برآیند پژوهش نشان می‌دهد که میان زبان و بافت اجتماعی و بیرونی قصه حضرت مریم(س) در قرآن کریم انسجام و پیوند ناگسستنی وجود دارد که از جهت متن روایی و با نگاهی ایدئولوژی به داستان قرآنی ارزش خاصی می‌بخشد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Discourse analysis of the story of Mary (pbuh) in the Holy Quran based on Norman Fairclough’s critical model

نویسندگان [English]

  • Ezzat Mollaebrahimi 1
  • mohammad Saleh Karami 2
1 1. Corresponding Author, Professor, Department of Arabic Language and Literature, Faculty of Literature and Humanities, University of Tehran, Tehran, Iran.
2 Master’s student, Arabic Language and Literature Department, Faculty of Literature and Humanities, University of Tehran, Tehran, Iran.
چکیده [English]

Contemplating the meaning and reaching the significations of a literary work through the signs in its textual surface structure has always been one of the major concerns of literary critics from the past to the present. Discourse analysis, with its various approaches, branches and perspectives, seeks to unravel the mutual relationship between language and society, essentially probing the ideology governing texts. Norman Fairclough's Critical Discourse Analysis (CDA) theory is a renowned theory in discourse studies, aiming to examine the dominant power in the society where the literary work is produced by exploring the relationship between the internal and external criteria of the text through three levels: description, interpretation, and explanation. Accordingly, the present study seeks to analyze the story of the Virgin Mary (pbuh) based on Fairclough's critical discourse theory and a descriptive-analytical method at its three levels. The findings of the research indicate that there is an integral connection between the language, and the social and external context of the story of the Virgin Mary (pbuh) in the Holy Quran, which adds significant value to the Quranic narrative from both a textual and ideological perspective.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Holy Quran
  • Virgin Mary (PBUH)
  • Critical Discourse Analysis
  • Linguistic Context
  • Norman Fairclough
ـ قرآن کریم؛ ترجمه محمدمهدى فولادوند، دارالخیر.
ابن عاشور، محمد طاهر. (1984). التحریر والتنویر. الدار التونسیة.
ابن فارس، احمد. (1979). معجم مقاییس اللغة. به کوشش عبدالسلام محمد هارون، دار الفکر .
ابن‌عطیه اندلسی، عبدالحق. (۱۴۲۲). المحرر الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز. به کوشش عبدالسلام عبد الشافی محمد، دار الکتب العلمیة.
براهینی، رضا. (۱۳۶۸). قصه نویسی. البرز.
پروینی، خلیل. (۱۳۷۹). تحلیل ادبی و هنری داستان‌های قرآنی. فرهنگ گستر.
تونجی، محمد. (۱۹۹۹). المعجم المفصل فی الأدب. دار الکتب العلمیة.
حدادی، الهام و گرجی، مصطفی. (۱۳۹1). کردار گفتمانی و اجتماعی در رمان مدار صفر درجه بر پایه الگوی تحلیل گفتمان فرکلاف. نقد ادبی، 5(2)، پیاپی: 18، ۲۵-۴۹.
حری، ابوالفضل. (۱۳۸۸). کارکرد تصریف در دو سوره قرآنی ناظر به داستان آفرینش در پرتو فراکارکرد متنی هلیدی. پژوهش زبان‌های خارجی، 14(۵)، پیاپی: 55، 101-۱۱۶.
حسینی، اعظم السادات؛ مطیع، مهدی و لطفی، سیدمهدی. (1397). تحلیل روایت‌شناختی داستان حضرت مریم در قرآن کریم. تحقیقات علوم قرآن و حدیث، 15(3)، پیاپی: 39، 34-1. https://doi.org/10.22051/tqh.2018.21116.2086
خفاجی، عبدالمنعم. (۱۹۹۵). مدارس النقد الأدبی. دار العصریة اللبنانیة.
داد، سیما. (1392). فرهنگ اصطلاحات ادبی. مروارید.
رضایی اصفهانی، محمدعلی. (1393). تفسیر مقدماتی قرآن کریم. پژوهشگاه بین المللی المصطفی.
زمخشری، محمود. (۱٤٠٧). الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل. دار الکتب العربی.
سبزواری، محمد. (۱۴۰۶). الجدید فی تفسیر القرآن المجید. دار التعارف للمطبوعات.
سلطانی، سید علی اصغر. (۱۳۸۷). قدرت گفتمان و زبان. نی.
صابونی، محمد علی. (۱۹۸۹). روائع البیان فی تفسیر آیات الأحکام. مکتبة الغزالی.
صادقی تهرانی، محمد. (۱۴۰۶). الفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن. فرهنگ اسلامی.
صالحی، پیمان و طاهره افشار. (۱۳۹۸). تحلیل گفتمان انتقادی داستان حضرت موسی(ع) در قرآن کریم (بر اساس الگوی نورمن فرکلاف). پژوهش‌های قرآنی، 24(3)، پیاپی: 92، ۵۹-۸۲. https://doi.org/10.22081/jqr.2018.51728.2136
طباطبایی، سیدمحمدحسین. (۱۳۹۰). المیزان فی تفسیر القرآن. مؤسسة الأعلمى للمطبوعات.
طبرسی، فضل بن حسن. (۱۳۷۲). مجمع البیان فی تفسیر القرآن. به کوشش: ابوالقاسم گرجی، دانشگاه تهران.
عبدی، صلاح الدین و عباسی، نسرین. (۱۳۹۱). بررسی رمان «الصبار» سحر خلیفه بر اساس الگوی تحلیل گفتمان انتقادی فرکلاف. نقد ادب معاصر عربی، 2(3)، 101-123.
فرکلاف، نورمن. (۱۳۷۹). تحلیل انتقادی گفتمان، ترجمه: فاطمه شایسته پیران و دیگران، مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها.
فلاح، ابراهیم و شفیع‌‌پور، سجاد. (۱۳۹۷). گفتمان کاوی سوره شمس بر اساس الگوی نورمن فرکلاف. پژوهش‌نامه تفسیر و زبان قرآن، 7(13)، 29-42. https://doi.org/10.30473/quran.2018.5210
کرمی، محمد. (۱۴۰۲). التفسیر لکتاب الله المنیر، چاپخانه علمیة.
کلینی، محمد بن یعقوب. (۱۴۰۷). الکافی. به کوشش: علی اکبر غفاری، دار الکتب الإسلامیة.
محبک، احمد زیاد. (۲۰۰۱). دراسات نقدیة من الأسطورة إلى القصة القصیرة. علاء الدین.
محسنی، محمدجواد. (۱۳۹۱). جستاری در نظریه و روش تحلیل گفتمان فرکلاف. معرفت فرهنگی اجتماعی، 3(11)، ۶۳-86.
مستور، مصطفی. (۱۳۷۹). مبانی داستان کوتاه. چشمه.
مکارم شیرازی، ناصر. (۱۳۷۱). تفسیر نمونه. دار الکتب الإسلامیة.
مکاریک، ایرناریما. (۱۳۸۳). دانشنامه نظریههای ادبی معاصر. ترجمه: مهران مهاجر و محمد نبوی، آگاه.
مؤمنی، محمد. (۱۳۹۵). بررسی تحلیل گفتمان انتقادی سوره یوسف(ع) بر اساس الگوی نورمن فرکلاف. چهارمین کنفرانس بینالمللی پژوهش‌های کاربردی در مطالعات زبان، مؤسسه آموزش عالی نیکان.
میرصادقی، جمال. (۱۳76). عناصر داستان. سخن.
میلز، سارا. (۱۳۸۲). گفتمان. ترجمه: فتاح محمدی، هزاره سوم.
وحیدی مطلق، مهدی؛ موسوی، سیدرضا و تارم، میثم. (۱۳۹۳). جلوه‌های هنری در قصص قرآن کریم. مطالعات قرآنی، 5(19)، 109- 128.
یارمحمدی، لطف الله. (۱۳۸۳). گفتمان شناسی رایج و انتقادی. هرمس.
یورگنسن، ماریان و فیلیپس، لوئیز. (۱۳۸۹). نظریه و روش در تحلیل گفتمان. ترجمه هادی جلیلی، نی.