واکاوی مؤلفه‏ های معنایی «فریضه» در قرآن کریم با رویکرد ریشه‏ شناسی

شیرزاد, محمدحسین

doi:10.30512/kq.2024.21381.3852

واکاوی مؤلفه‏ های معنایی «فریضه» در قرآن کریم با رویکرد ریشه‏ شناسی

مقالات آماده انتشار

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

محمدحسین شیرزاد

استادیار گروه معارف اسلامی، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران.

10.30512/kq.2024.21381.3852

چکیده

«فریضه» شاخص ‏ترین واژه مشتق از ماده «ف‏ ر ض» است که 6 بار در 5 آیه از قرآن کریم به کار رفته است. به‏ رغم آنکه این واژه کاربرد چندانی در آیات قرآنی ندارد، اما ناظر به سه پدیده مالیِ مختلف ـ یعنی مهریه (بقره: 2/ 236-237، نساء: 4/ 24)، ارث (نساء: 4/ 11) و زکات (توبه: 9/ 60) ـ به کار رفته است که با یکدیگر تفاوت‏ های بارزی دارند. با توجه به این گستره مفهومی، مطالعه حاضر برای نخستین بار در صدد پاسخ به این پرسش است که واژه «فریضه» دربردارنده‏ چه مؤلفه‏ های معنایی است که ظرفیت اطلاق بر مهریه و ارث و زکات را دارد. برای تحقّق این هدف، در مقاله حاضر کوشش می‏ شود با کاربست رویکرد ریشه‏ شناسی، سابقه واژه فریضه در زبان‏ های نیا پیجویی شود، روند تحولات معنایی آن در زبان‏ های سامی به مطالعه گذاشته شود و مؤلفه‏ های معنایی آن در قرآن کریم بازشناخته شود. این مطالعه نشان می‏ دهد که واژه فریضه دربردارنده دو مؤلفه معنایی است که در مهریه و ارث و زکات قابل پیجویی‏ اند: یکی مؤلفه «سهم و نصیب»، و دیگری مؤلفه «فرمان الهی».

کلیدواژه‌ها

موضوعات

زبان شناسی معناشناسی

عنوان مقاله [English]

Analyzing the semantic components of "Farīḍah" in the Holy Quran with etymological approach

نویسنده [English]

Mohammad Hossein Shirzad

Assistant Professor of Islamic Studies, Faculty of Theology and Islamic Studies, University of Mazandaran, Babolsar, Iran.

چکیده [English]

"Farīḍah", used 6 times in 5 verses of the Holy Qur'an, is the most significant word derived from the root "F-R-Ḍ". Although this word is used a little in Qur'anic verses, it refers to three very different financial payments, which are: bride-wealth (Q 2:236-237; Q 4:24), inheritance (Q 4:11), and alms (Q 9:60). Considering this wide conceptual scope, the present study aims for the first time to identify the semantic components of "Farīḍah", and explain that how this word can refer to bride-wealth, inheritance, and alms in Qur'anic Arabic. To achieve this main aim, the etymology of the word "Farīḍah" is high on the agenda. Moreover, the semantic changes of this word in Semitic languages will be discussed, and its semantic components in the Holy Qur'an will be identified. This study shows that the word "Farīḍah" enjoys two important semantic components that can be traced in bride-wealth, inheritance, and alms: firstly "quota", and secondly "divine command".

کلیدواژه‌ها [English]