واکاوی روایات توسل حضرت آدم(ع) به پیامبر اسلام(ص) و پاسخ به شبهات مربوطه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکده علوم قرآنی سبزوار، دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، قم، ایران. رایانامه: arabi@quran.ac.ir

2 دانشجوی دکتری مرکز تطبیقی مطالعات تطبیقی مذاهب اسلامی واحد مشهد، مشهد، ایران. رایانامه: mohzahfa1390@gmail.com

3 استادیار گروه معارف اسلامی، دانشکده الهیات و معارف اسلامی شهید مطهری، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران. رایانامه: mehdiebadi@um.ac.ir

چکیده

هدف: ماجرای لغزش حضرت آدم(ع) در بهشت و توبه ایشان در آیه 37 سوره بقره آمده است. در این آیه، تلقین کلماتی به حضرت آدم(ع) مطرح شده است؛ اما درباره چگونگی توبه حضرت آدم(ع) و چیستی آن کلمات، اختلاف نظر وجود دارد. طبق احادیث واردشده، مشهور علمای اسلامی این کلمات را توسل به پیامبر اکرم(ص) دانسته‌اند؛ اما سلفیان با رد این نظریه، به شبهات سندی و دلالی بر احادیث مذکور، پرداخته‌اند. این مقاله در پی بررسی دلالی و سندی این روایات و نیز بررسی دیدگاه سلفیان در این باره است.
روش پژوهش: این مقاله با روش توصیفی‌ـ تحلیلی تلاش دارد تا مهمترین شبهات وهابیان بر روایات توسل حضرت آدم(ع)، به‌ویژه، روایت موجود در «مستدرک» حاکم را پاسخ دهد و این هدف را در خلال دو مبحث دنبال می‌کند. بخش نخست، به این پرسش پاسخ می‌دهد که توسل حضرت آدم(ع) از منظر مذاهب اسلامی چه جایگاهی دارد. بخش دوم، به بررسی شبهات سلفیان در مورد حدیث توسل حضرت آدم(ع) می‌پردازد.
یافته‌ها: در مصادر روایی و تفسیری فریقین روایات دال بر توسل حضرت آدم(ع) به پیامبر اکرم(ص) با الفاظ گوناگون و در کتاب‌های مهمی چون «مستدرک» حاکم نیشابوری نقل شده است. با توجه به شهرت و اعتبار بالایی که احادیث مذکور دارد، صحت مضمون آنها قابل تأیید است و شبهاتی که وهابیان بر اعتبار آنها وارد کرده‌اند، بی‌اساس یا حداقل قابل توجیه علمی است. بنابراین، اولاً: توسل به ذات و به حق پیامبر اکرم(ص) جایز است، ثانیاً: این جواز توسل شامل کسانی که به حسب ظاهر قبل از ایشان زندگی کرده‌اند، نیز می‌شود. ازاین‌رو، به طریق اولی شامل زمان حیات ایشان و بعد از آن نیز می‌شود.
نتیجه‌گیری: با توجه به شهرت و اعتبار بالای احادیث توسل حضرت آدم (ع) به پیامبر اکرم (ص)، صحت آنها قابل تأیید است و در منابع معتبر و مهم فریقین با اسناد و الفاظ متفاوت نقل شده و علاوه بر حاکم نیشابوری  دیگر علما نیز صحت آن را تأیید کرده‌اند. نقدهای سندی وهابیان بر این روایات مبنی بر جعلی‌بودن روایت و ضعف برخی راویان پذیرفته نیست؛ زیرا این حدیث دارای اسناد معتبر دیگری نیز هست. ‌اگرچه برخی از احادیث توسل صحیح بوده و برخی دیگر، حسن و ضعیف است؛ ولی مجموع آن‌ها بیانگر هم‌افزایی محتوا و فراوانی آن است و این فراوانی احادیث به لحاظ کمی، مناقشه در سند را ساقط می‌‌کند، بلکه این احادیث متواتر است. شبهات متنی وهابیان در جهت اثبات تعارض قصه توسل حضرت آدم(ع) با کتاب و سنت مردود است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Analysis of the narrations of Prophet Adam (PBUH)’s appeal to the Prophet of Islam (PBUH) and answers to the related doubts

نویسندگان [English]

  • ali Arabi Aysk 1
  • mohsen marzani 2
  • Mahdi Ebadi 3
1 Assistant Professor, Department of Quran and Hadith Sciences, Sabzevar Faculty of Quranic Sciences, University of Holy Quran Sciences and Education, Qom, Iran. E-mail: arabi@quran.ac.ir
2 PhD Student, Center for Comparative Studies of Islamic Religions, Mashhad Branch, Mashhad, Iran. E-mail: mohzahfa1390@gmail.com
3 Assistant Professor, Department of Islamic Studies, Shahid Motahari Faculty of Theology and Islamic Studies, Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad, Iran. E-mail: mehdiebadi@um.ac.ir
چکیده [English]

Verse 37 of Surah Al-Baqarah briefly describes the repentance of Prophet Adam (pbuh). In the hadith and exegetical sources of both Shia and Sunni traditions, there are quotes that, despite differences in wording, convey a unified theme indicating the specific manner of Prophet Adam’s repentance, namely his seeking intercession through Prophet Muhammad (pbuh) for the acceptance of his repentance. Although this issue is mentioned in significant works such as Al-Mustadrak by Hakim al-Nishaburi and is widely accepted as something certain among Muslims, Wahhabis, following figures like Ibn Taymiyyah, have denied this account and raised doubts about the authenticity and content of these hadiths.
Using a library sources and a descriptive-analytical method, this study aims to address and respond to the most important Wahhabi objections regarding the authenticity and meaning of intercession hadiths, particularly the hadith found in Al-Mustadrak by Hakim. Given the high level of fame and credibility of the hadiths concerning Prophet Adam’s seeking intercession through Prophet Muhammad (pbuh), their content is reliable. Moreover, the objections raised by Wahhabis regarding their authenticity are either baseless or at least scientifically unjustifiable. Therefore, firstly, seeking intercession through the prophet is permissible, and, secondly, this permissibility extends to those who lived before him. Consequently, it logically applies to the time during his life and after as well.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Intercession
  • Prophet Adam (pbuh)
  • Prophet Muhammad (pbuh)
  • Evaluation of Wahhabi objections

مراجع

قرآن کریم.
آجری بغدادی، أبو بکر محمد بن الحسین. (1420). الشریعة. عبدالله بن عمر دمیجی (محقق)، دار الوطن.
آل الشیخ، صالح بن عبدالعزیز. (1422). هذه مفاهیمنا. إدارة المساجد و المشاریع الخیریة الریاض.
آلوسى، سید محمود. (1415). روح المعانى فى تفسیر القرآن العظیم، دارالکتب العلمیه.
ابن أبی الدنیا القرشی الأموی، عبد الله بن محمد. (1411). الإشراف فی منازل الأشراف. نجم عبد الرحمن خلف (محقق)، مکتبة الرشد.
ابن ابی شیبه، ابو بکر عبد الله بن محمد. (1409). المصنف فی الأحادیث و الآثار. کمال یوسف الحوت (محقق)، مکتبة الرشد.
ابن جوزی، ابو الفرج عبد الرحمن بن علی. (1386). الموضوع. عبدالرحمن محمد عثمان (محقق)، دار الکتب العلمی.
ابن بابویه، محمد بن على. (1362). الخصال. دفتر انتشارات اسلامی.
ابن بابویه، محمد بن على. (1395). کمال الدین و تمام النعمة. دار الکتب الإسلامیة.
ابن بابویه، محمد بن على. (1400). الأمالی. اعلمى.
ابن بابویه، محمد بن على. (1403). معانی الأخبار. دفتر انتشارات اسلامى.
ابن تیمیه، احمد بن عبد الحلیم. (بی‌تا). مجموعة الفتاوى. بی­نا.
ابن تیمیه، احمد بن عبد الحلیم. (1418). قاعدة جلیلة فی التوسل والوسیلة. عبدالله بن محمد بصیری (محقق)، دار العاصمة.
ابن تیمیه، احمد بن عبد الحلیم. (1426). مجموع الفتاوى. انور باز و عامر جزار (محققان)، دار الوفاء.
ابن حنبل شیبانی، احمد بن محمد. (1421). مسند احمد. شعیب ارنؤوط و دیگران (محقق)، مؤسسة الرسالة.
ابن خزیمه، محمد بن اسحاق. (بی‌تا). صحیح ابن خزیمة. محمد مصطفى الاعظمی (محقق)، المکتب الإسلامی.
ابن سحمان، سلیمان. (بی‌تا). الصواعق المرسلة الشهابیة على الشبه الداحضة الشامیة. دار العاصمة.
ابن شهر آشوب، محمد بن على. (1379). مناقب آل أبی طالب علیهم السلام. علامه.
ابن عساکر، علی بن حسن. (1419). تاریخ مدینة دمشق. علی شیری (محقق)، دار الفکر.
ابن فهد، احمد بن محمد. (1410). المقتصر من شرح المختصر. بنیاد پژوهش‌هاى اسلامى آستان قدس رضوى.
ابن قزار، جاسم. (1428). تجرید التوحید من درن الشرک و شبه التندید. المبرة الخیریة لِعُلوّ القرآن و السنة.
ابن کثیر، اسماعیل بن عمر. (1388). قصص الأنبیاء. مصطفى عبد الواحد (محقق)، دار الکتب الحدیثة.
ابن کثیر، اسماعیل بن عمر. (1408). البدایة والنهایة. علی شیری (محقق)، دار إحیاء التراث العربی.
امینی، عبدالحسین. (1387). الغدیر. دار الکتاب العربی.
ایمن، محمود مهدی. (1425). الجرح و التعدیل بین النظریة و التطبیق. دانشکده أصول الدین طنطا.
البانی، محمد ناصر الدین. (1412). سلسلة الأحادیث الضعیفة و الموضوعة. دار المعارف.
البانی، محمد ناصر الدین. (1421). التوسل أنواعه و أحکامه. محمد عید عباسی (محقق)، مکتبة المعارف.
بحرانى، سید‌هاشم بن سلیمان. (1374). البرهان فی تفسیر القرآن. مؤسسة بعثة.
بغدادی، عبد الملک بن محمد. (1418). أمالی ابن بشران. عادل بن یوسف عزازی (محقق)، دار الوطن.
بیهقی، احمد بن حسین. (1405). دلائل النبوة و معرفة أحوال صاحب الشریعة. عبد المعطی قلعجی (محقق)، دار الکتب العلمیة.
ثعلبی، احمد بن محمد. (1422). الکشف و البیان عن تفسیر القرآن.دار إحیاء التراث العربی.
حاکم حسکانی، عبیدالله بن عبدالله. (1411). شواهد التنزیل لقواعد التفضیل. مجمع إحیاء الثقافة الإسلامیة.
حاکم نیسابوری، محمد بن عبدالله. (1411). المستدرک على الصحیحین. مصطفى عبدالقادر عطا (محقق)، دار الکتب العلمیة.
حر عاملى، محمد بن حسن. (1409). تفصیل وسائل الشیعة إلى تحصیل مسائل الشریعة. مؤسسة آل البیت علیهم السلام.
حر عاملى، محمد بن حسن. (1425). إثبات الهداة بالنصوص و المعجزات. اعلمى.
حسینی میلانی، سید علی. (1427). تشیید المراجعات و تفنید المکابرات. مرکز الحقائق الإسلامیة.
حسینی میلانی، سید علی. (بی‌تا). نفحات الأزهار. ناشر: مؤلف.
حصنی شافعی، تقی الدین ابوبکر. (1424 الف). الفتاوى السهمیة فی ابن تیمیه. عبدالواحد مصطفی (محقق)، دار المصطفی.
حصنی شافعی، تقی الدین ابوبکر. (1424 ب). دفع شبه من شبّه و تمرّد. عبد الواحد مصطفی (محقق)، دار المصطفی.
حلبی، علی بن ابراهیم. (1400). السیرة الحلبیة. دار المعرفة.
حلبی، نور الدین محمد عتر. (1418). منهج النقد فی علوم الحدیث. دار الفکر.
حنفی، علاء الدین بن قلیج. (1422). إکمال تهذیب الکمال. ابو عبدالرحمن عادل و اسامة بن ابراهیم (محققان)، الفاروق الحدیثة.
حنفی، محمد بخیت. (1396). تطهیر الفؤاد. مکتبة اشیق.
حیدری، مجید و بداشتی، علی الله. (1396). بررسی دیدگاه سلفیان در مفهوم سنت تَرکیّه، سلفی پژوهی. 3(5)، 25-42.
دیلمى، حسن بن محمد. (1412). إرشاد القلوب إلى الصواب. شریف رضی.
ذهبی، محمد بن احمد. (1382). میزان الاعتدال فی نقد الرجال. علی محمد بجاوی (محقق)، دار المعرفة.
ذهبی، محمد بن احمد. (1408). معجم الشیوخ الکبیر. محمد الحبیب هیلة (محقق)، مکتبة الصدیق.
ذهبی، محمد بن احمد. (1417). سیر اعلام النبلاء. محب الدین ابو سعید عمروی (محقق)، دار الفکر.
ذهبی، محمد بن احمد. (1419). تذکرة الحفاظ. زکریا عمیرات (محقق)، دار الکتب العلمیة.
رازی، ابن ابی حاتم. (بی‌تا). الجرح و التعدیل. محمد خالد عطار (محقق)، دار الفکر.
راوندی، قطب الدین سعید بن هبة الله. (1418). قصص الأنبیاء. میرزا غلامرضا عرفانیان (محقق)، مؤسسة الهادی.
رفاعی، سید یوسف بن سید‌هاشم. (1410). أدلة أهل السنة و الجماعة المسمَّى (الرد المحکم المنیع ).بی‌نا.
زینی، احمد. (1396). دحلان الدرر السنیة فی الرد على الوهابیة. مکتبة ایشیق.
سبحانی، جعفر. (1412). فی ظلال التوحید. معاونیة شؤون التعلیم و البحوث الإسلامیة فی الحج.
سبکی، علی بن عبد الکافی. (1419). شفاء السقام فی زیارة خیر الانام. بی­نا.
سمهودی، علی بن عبد الله. (1419). وفاء الوفاء بأخبار دار المصطفى. دار الکتب العلمیة.
سیوطی، عبد الرحمن بن ابی بکر. (بی‌تا الف). الخصائص الکبرى. دار الکتب العلمیة.
سیوطی، عبد الرحمن بن ابی بکر. (بی‌تا ب). الدر المنثور فی التفسیر بالمأثور. دار المعرفة.
شعیری، محمد بن محمد. (بی‌تا). جامع الأخبار. مطبعة حیدریة.
صادق بن محمد بن ابراهیم. (1415). خصائص المصطفى صلى الله علیه وسلم بین الغلو و الجفاء. دانشگاه مدینه.
صالحی شامی. (1414). سبل الهدى و الرشاد. عادل احمد عبدالموجود و علی محمد معوض (محققان)، دار الکتب العلمیة.
صفدی، خلیل بن ایبک. (1420). الوافی بالوفیات. احمد ارناؤوط و ترکی مصطفى (محققان)، دار إحیاء التراث.
طباطبایی، سیدمحمد حسین. (بی‌تا). تفسیر المیزان، مؤسسة النشر الاسلامی.
طبرانی، سلیمان بن احمد. (1415). المعجم الأوسط. طارق بن عوض الله و عبدالمحسن حسینی (محققان)، دار الحرمین.
طبرانی، سلیمان بن احمد. (بی‌تا). المعجم الصغیر. دار الکتب العلمیة.
طبرسى، احمد بن على. (1403). الإحتجاج على أهل اللجاج. نشر مرتضى.
طبری، محمد بن جریر. (بی‌تا). جامع البیان عن تأویل آی القرآن. عبدالله بن عبدالمحسن ترکی (محقق)، دار هجر.
عبد الباری، عبد المجید. (1426). الروایات التفسیریة فی فتح الباری. وقف السلام الخیری.
عروسی، جیلان بن خضر. (1417). الدعاء و منزلته من العقیدة الإسلامیة. شرکة الریاض.
عسقلانی، احمد بن علی. (1415)، تهذیب التهذیب. صدقی جمیل عطار (محقق)، دار الفکر.
عسقلانی، احمد بن علی. (بی‌تا). تقریب التهذیب. احمد شاغف باکستانی (محقق)، دار العاصمة.
عکبری، عبیدالله بن محمد. (1415). الإبانة الکبرى. رضا معطی و دیگران (محققان)، دار الرایة.
عیاشى، محمد بن مسعود. (1380). تفسیر العیاشی. المطبعة العلمیة.
غصن، عبدالله بن صالح. (1424). دعاوى المناوئین لشیخ الإسلام ابن تیمیة ـ عرض و نقد. دار ابن الجوزی.
غماری، سید عبدالله. (بی‌تا). الدر الثمین، مختصر الرد المحکم المتین. مکتبة شاملة.
فتال نیشابورى، محمد بن احمد. (1375). روضة الواعظین و بصیرة المتعظین. رضى.
قاضی عیاض، ابوالفضل. (1409). الشفا بتعریف حقوق المصطفى. دار الفکر.
قرضاوی، یوسف. (1421). کیف نتعامل مع السنة النبویة. دار الشروق.
قسطلانی، احمد بن محمد. (بی‌تا). المواهب اللدنیة بالمنح المحمدیة. المکتبة التوفیقیة.
قمی مشهدی، محمد بن محمدرضا. (1407). تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب. حسین درگاهی (محقق)، وزارة الثقافة و الارشاد الاسلامی.
قندوزی، سلیمان بن ابراهیم. (1416). ینابیع المودة لذوی القربى. سید علی جمال اشرف حسینی (محقق)، دار الأسوة.
کوفى، فرات بن ابراهیم. (1410). تفسیر فرات الکوفی. مؤسسة الطبع و النشر فی وزارة الارشاد الاسلامی.
متقی هندی، علی بن حسام الدین. (1409). کنز العمال. بکری حیانی (محقق)، مؤسسة الرسالة.
مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی. (1403). بحار الأنوار. عبد الرحیم ربانی (محقق)، دار إحیاء التراث العربی.
ممدوح، محمود سعید. (1416). رفع المنارة. دار الإمام النَّوَوی.
نبهانی، یوسف بن اسماعیل. (بی‌تا). شواهد الحق فی الاستغاثة بسید الخلق(ص)، بی­نا.
نسایی، احمد بن شعیب. (1421). السنن الکبرى. شعیب ارناؤوط وحسن عبدالمنعم شلبی (محققان)، مؤسسة الرسالة،
هیثمی، علی بن ابی بکر. (1408). مجمع الزوائد. دار الکتب العلمیة.
                         

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 28 تیر 1402
  • تاریخ بازنگری: 29 مهر 1402
  • تاریخ پذیرش: 21 آبان 1402

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار