بررسی دیدگاه محمد آرکون درباره اعجاز قرآن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 نویسنده مسئول، استادیار گروه علوم قرآن و تفسیر، دانشکدۀ علوم قرآنی مشهد، دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، مشهد، ایران. رایانامه: m.noruzi@quran.ac.ir

2 دانشجوی کارشناسی ارشد، دانشکدۀ علوم قرآنی مشهد، دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، مشهد، ایران. رایانامه: Estiry.m.1378@gmail.com

چکیده

هدف: محمد آرکون دیدگاه‌های خاصی پیرامون قرآن کریم دارد. وی روش‌ها و متدولوژی غربی را بدون کمترین منع و تغییری به‌کار می‌برد و دایرۀ استفاده از آنها را تا خود قرآن امتداد می‌بخشد. همین دیدگاه در فهم وی از اعجاز بازتاب یافته و در نتیجه، دیدگاه دانشمندان اسلامی پیرامون بحث اعجاز قرآن را ضعیف می‌داند. این جستار بر آن است تا به نقد مبانی و پیش‌فرض‌های آرکون در این موضوع بپردازد.
روش پژوهش: این مقاله به روش تحلیلی‌– انتقادی انجام گرفته و مبانی و پیش‌فرض‌های آرکون را در چهار محور مجازی‌بودن آیات قرآن، تاریخ‌مندی میراث اسلامی، اسطوره‌انگاری قرآن و تطبیق خصوصیات کتاب مقدس بر قرآن کریم، مورد بررسی و ارزیابی قرار می‌دهد و همچنین به نقد روش‌شناسی و نظریات او در فهم اعجاز می‌پردازد.
یافته‌ها: یافته‌های پژوهش در موضوع نقد آرای محمد آرکون دربارۀ اعجاز قرآن را می‌توان چنین بیان نمود:

برخی از نومعتزله، در استدلال خود از مغالطۀ تعمیم جهت نتیجه‌گیری استفاده کرده‌اند و توصیف تجسمی خداوند را به دیگر عناصر توصیفی در قرآن تعمیم داده و تمام آنها را نمادین تلقی می‌کنند؛ درحالی‌که این نوع نتیجه‌گیری از اساس باطل است و نزد جامعۀ علمی مقبول نیست. 2.خاستگاه اندیشۀ اسلامی با منشأ علوم ‌انسانی غربی متفاوت است؛ لذا بهره‌مندی از علوم ‌انسانی غربی جهت ابتکار و نوآوری، کاری به‌غایت بی‌نتیجه و عبث است. 3.نتیجه‌ای که در استفاده از علوم‌ انسانی غربی به‌خصوص تاریخ‌مندی حاصل می‌شود، در تعارض با اهداف و پروژۀ آرکون است.

نتیجه‌گیری: از نتایج تحقیق حاضر می‌توان موارد ذیل را برشمرد: 1. برخلاف عقیدۀ آرکون، مجازبودن بخشی از واژگان قرآن کریم به معنای مجازبودن کل آن نیست؛ بنابراین، نمی‌توان این اصل و قاعده را به کل آیات قرآن تعمیم بخشید. 2. قرائت تاریخ‌مند قرآن با خیال‌انگیزی و غیرحقیقی بودن وحی برابر می‌شود؛ ولی این نتیجه موجب نقض غرض نزول قرآن و نقض اهداف محمد آرکون در موضوع و پروژۀ خویش است. 3. نسبت‌دادن اسطوره به قرآن پدیدۀ جدیدی نیست که صرفاً از سوی متجددان اسلامی مطرح شده باشد؛ بلکه مشرکان و معاندان صدر اسلام نیز همین نسبت را به قرآن می‌دادند که البته قرآن با قدرت تمام در مقابل اسطوره‌پنداری قرآن موضع گرفته و این نسبت را مردود می‌داند.  4. قرآن کریم با کتاب مقدس تفاوت‌های اساسی دارد و خود قرآن نیز مقایسه‌کردن این کتاب آسمانی را با کتب پیشینیان تأیید نمی‌کند. 5. موضوع اعجاز قرآن از صدر اسلام مطرح بوده و در قرآن کریم نیز ضمن آیات موسوم به آیات تحدی به این موضوع تصریح شده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Examining Mohammad Arkun's view on the miracles of the Quran

نویسندگان [English]

  • Mojtaba Noroozi 1
  • Mohammad Estiri 2
1 آیت الله عبادی 47Department of Quranic Sciences and Interpretation, Faculty of Quranic Teacher Training, Holy Quran University of Quranic Sciences and Education
2 Master's student, Faculty of Quranic Sciences, Mashhad, Iran
چکیده [English]

Mohammad Arkoun, a contemporary scientist of Algerian origin, has certain views about the Holy Quran. He uses western methods and methodology without the least prohibition and changes and extends the scope of their use to the Qur'an itself. Based on this, he reads the Qur'an as a text of human texts whose lexical and literary analysis has no problems. This same point of view is reflected in his understanding of miracles and as a result, he considers everything that has been raised from the Islamic point of view regarding miracles to be weak; Because he believes that the text of the Qur'an is full of permission, symbols and myths. He claims that it is not possible to understand the discussion of miracles, unless we read it with a linguistic and historical reading, and only then will we understand it as it was understood in the era of descent. The way that Archon has proposed for the correct study of the Qur'an and especially the discussion of miracles, brings us to a new concept of miracles, which is called "amazing thing". The present research examines the foundations and presuppositions of Archon in the four axes of the permissibility of the verses of the Quran, the historicity of the Islamic heritage, the mythologizing of the Quran and the adaptation of the characteristics of the Holy Bible to the Holy Quran, and with an analytical-critical method to evaluate his methodology and ideas in understanding It works wonders.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Archon
  • miracle of the Quran
  • mythology
  • virtual structure
  • wonder
قرآن کریم. ترجمه محمدمهدی فولادوند. (1415)، دارالقرآن الکریم (دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی).
آرکون، محمد. (1996). تاریخیة الفکر العربی الاسلامی. هاشم صالح (مترجم)، المرکز الثقافی العربی.
آرکون، محمد. (1999). الفکر الاصولی و استحالة التأصیل نحو تاریخ آخر للفکر الاسلامی. هاشم­ صالح (مترجم)، دار الساقی.
آرکون، محمد. (2001). القرآن من التفسیر الموروث الی تحلیل الخطاب الدینی. هاشم صالح (مترجم)، دار الطلیعة.
آرکون، محمد. (1362). قرآن را چگونه بخوانیم؟. حامد فولادوند (مترجم)، عطایی.
آرکون، محمد. (1998الف). الفکر الاسلامی(نقد و اجتهاد). هاشم صالح (مترجم)، دار الساقی.
آرکون، محمد (1991). من الاجتهاد الی نقد العقل الاسلامی. هاشم صالح (مترجم)، دار الساقی.
آرکون، محمد. (1998ب). قضایا فی نقد العقل الدینی؛ کیف نفهم الاسلام الیوم؟. هاشم صالح (مترجم)، دار الطلیعة.
آرکون، محمد. (1987). الفکر الاسلامی؛ قرائة علمیة. ترجمه: هاشم صالح، مرکز الانماء القومی.
آرکون، محمد، و لویی گارده. (1370). اسلام دیروز ـ فردا. محمدعلی اخوان (مترجم)، نشر سمر.
ابن فارس، احمد. (1404). معجم مقاییس اللغة. هارون عبدالسلام (محقق)، مکتب الاعلام الاسلامی.
ابن منظور، محمد بن مکرم. (1414). لسان العرب. احیاء التراث العربی.
ابوشون، علاء هویدی. (1399). معجزه قرآنی در نظر مدرنیست‌های عرب (الجابری ـ ابوزید ـ آرکون). پایان­نامۀ کارشناسی ارشد، گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکدۀ الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه مازندران.
ادهمی، مرضیه و سلطانی، مصطفی. (1400). بررسی تطبیقی مفهوم عقل در قرآن از دیدگاه محمد آرکون و علامه طباطبایی. نسیم خرد، 7(1)، پیاپی: 21-9.
ازهری، محمد. (بی­تا). تهذیب اللغة. دار احیاء التراث العربی.
اعظم شاهد، رئیس. (1386). اعجاز قرآن از دیدگاه مستشرقان. مرکز جهانی علوم اسلامی.
ایازی، محمدعلی. (1380). قرآن و فرهنگ زمانه. کتاب مبین.
باغبانی، رضوان؛ پروینی، خلیل؛ خلیفه شوشتری، محمدابراهیم و متقی­زاده، عیسی. (1391). اعجاز ادبی قرآن کریم و سیر تطور آن. لسان مبین (پژوهش ادبی عربی)، 3(3)، پیاپی: 7، 46-64.
باقلانی، محمد بن طیب. (1963). اعجاز القرآن. السید احمد صقر (محقق)، دار المعارف.
بوآزار، مارسل. (1369). اسلام و جهان امروز. مسعود محمدی (مترجم)، دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
بوکای، موریس. (1380). مقایسه­ای میان: تورات، انجیل، قرآن و علم. ذبیح الله دبیر (مترجم)، دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
بهمنیار بن مرزبان. (1375). التحصیل. مرتضی مطهری (مصحح)، دانشگاه تهران.
بیومی مهران، محمد. (1383). بررسی تاریخی قصص قرآن. سیدمحمد راستگو (مترجم)، انتشارات علمی فرهنگی.
توفیقی، حسین. (1384). ادیان بزرگ. سمت.
جاهل، نظیر. (1411). الانتروبولوجیا و الاسلام، اعجاز القرآن و لغة السحر. الغدیر، 2(14و16)، 123-165.
جبرئیلی، محمدصفر و متقی­فر، سعید. (1393). نقد و بررسی آسیب­های عقل دینی؛ جریان­شناسی و نقد اعتزال نو. پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی.
جراده، محمدعلی. (1397). امر خارق­العاده و حیرت­آور عجیب، بررسی تطبیقی موضوع اعجاز از دیدگاه علامه طباطبایی و دکتر محمد آرکون. پایان­نامۀ کارشناسی ارشد، گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکدۀ الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه قم.
جواد علی. (1413). المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام. دانشگاه بغداد.
جوهری، اسماعیل بن حماد. (1407). الصحاح. دار العلم للملایین.
جهاندیده، محسن؛ اسماعیل پور، محمدتقی و موسوی، سیدمحسن. (1394). بررسی اعجاز قرآن کریم از دیدگاه شیخ مفید. فصلنامۀ کتاب قیم، 5(2)، پیاپی: 13، 24-7.
حجتی، سید محمدباقر. (1368). پژوهشی در قرآن کریم. دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
حرب، علی. (2005). نقد النص. المرکز الثقافی العربی.
حلبی، ابو الصلاح تقی بن نجم. (1417). تقریب المعارف. فارس تبریزیان (محقق)، مطبعة الهادی.
حلی، جعفر. (1373). المسلک فی اصول الدین. بنیاد پژوهش­های اسلامی آستان قدس رضوی.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد. (1412). مفردات الفاظ قرآن. صفوان عدنان داودی (محقق)، دار الشامیة.
رامیار، محمود. (1379). تاریخ قرآن. امیر کبیر.
رجب زاده، شیرین و بهابادی، بی‌بی سادات رضی. (1394). مطالعه تطبیقی دستیابی به غیب در قرآن کریم و عهد عتیق. فصلنامۀ کتاب قیم، 5(2)، پیاپی: 13، 48-25.
زرقانی، عبدالعظیم. (1988). مناهل العرفان. دار الکتب العلمیة.
ساجدی، ابوالفضل. (1385). زبان دین و قرآن. مؤسسة امام خمینی(ره).
سبحانی، جعفر. (1416). محاضرات فی الالهیات فی الکتاب والسنة. مؤسسة النشر الاسلامی.
سعیدی روشن، محمدباقر.(1389). زبان قرآن و مسائل آن. سمت.
علوی مقدم، محمد. (1369). یادنامۀ طبری. بابلسر: دبیرخانۀ سمینار بین المللی طبری، ص697.
سیدی، سیدحسین. (1399). روش­شناسی قرآن پژوهان معاصر(مطالعۀ موردی: محمد آرکون). مطالعات ادبی متون اسلامی، 5(2)، پیاپی: 18، 25-9. https://doi.org/10/22081/jrla.2020/59379/1303
شریفی، علی و خوش­منش، ابوالفضل. (1401). بررسی و نقد رویکرد تاریخی‌نگرانۀ آنال در آرای قرآنی محمد آرکون. مطالعات تاریخی قرآن و حدیث، 28(3)، پیاپی: 73، 53-82. https://dorl.net/dor/20.1001.1.17358701.1401.28.73.2.4
طباطبایی، سید محمدحسین. (1417). المیزان فی تفسیر القرآن. دفتر انتشارات اسلامی.
طوسی، محمد بن حسن. (1406). الاقتصاد فیما یتعلق بالاعتقاد. دار الأضواء.
علی‌اکبرزاده، حامد و معلمی، حسن. (1396). بررسی و نقد رویکرد تاریخی‌نگری به سنت اسلامی در آرای محمد عابد الجابری و محمد آرکون. فصلنامۀ حکمت اسلامی، 4(3)، پیاپی: 14، 11-38.
علی‌اکبرزاده، حامد. (1398). ساخت گشایی عقلانیت اسلامی در آرای محمد عابد الجابری و محمد آرکون. کتاب طه.
فارابی، ابونصر. (1405). الجمع بین رأیی الحکیمین. الزهراء.
فیروزآبادی، محمد بن یعقوب. (1412). القاموس المحیط. دار احیاء التراث العربی.
فیض کاشانی، محمدحسن. (1402). تفسیر صافی. مؤسسة الاعلمی للمطبوعات.
قرشی بنابی، علی اکبر. (1371). قاموس قرآن. دار الکتب الاسلامیة.
کتاب مقدس. (بی­تا)، ترجمه تفسیری، انجمن کتاب مقدس.
کریمی‌نیا، مرتضی. (1392). ریشه­های تکوین نظریۀ اعجاز قرآن و تبیین وجوه آن در قرون نخست. پژوهش­های قرآن و حدیث، 46(1)، پیاپی: 91، 144-113. https://doi.org/10/22059/jqst.2013/35014
کواز، محمدکریم. (1386). سبک شناسی اعجاز بلاغی قرآن. سخن.
مجلسی، محمدباقر. (1403). بحارالانوار. الوفاء.
محمدی، چمن. (1399). نقد روش محمد آرکون در فهم متن با تاکید بر دیدگاه ایشان در فهم قرآن. پایان نامۀ کارشناسی ارشد، گروه کلام اسلامی، مجتمع آموزش عالی شهیده بنت الهدی، جامعة المصطفی العالمیة.
مرتضی زبیدی، محمد بن محمد. (1414). تاج العروس من جواهر القاموس. دار الفکر.
مسعودی، حمادی. (1991). العجیب فی النصوص الدینیة. مجلة العرب و الفکر العالمی، 4(13 و 14)، 87-101.
مصباح یزدی، محمدتقی. (1387). معارف قرآن (5و6): راه و راهنماشناسی. مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره).
مصطفوی، حسن. (1417). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم. وزارت ارشاد و فرهنگ اسلامی.
مطهری، مرتضی. (1366). خاتمیت. صدرا.
مفید، محمد بن محمد بن نعمان. (1413). النکت فی مقدمات الاصول من علم الکلام. کنگرۀ شیخ مفید.
مکارم شیرازی، ناصر. (1374). پیام قرآن. مدرسه امام علی بن ابی طالب(ع).
میشل، توماس. (1379). کلام مسیحی. حسین توفیقی (مترجم)، مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب.
نصیری، علی. (1386). بررسی تطبیقی قرآن و کتاب مقدس. قبسات، 12(1)، پیاپی: 43، 59-87.
نعمتی پیرعلی، دل آرا، و هوشنگی، لیلا. (1394). مقایسه قرآن و عهدین. سمت.
نیکزاد، عباس. (1394). بررسی تطبیقی قرآن و کتاب مقدس. دفتر نشر معارف.
وحیدی، شهاب الدین و بشیری نیا، کبری. (1395). بررسی تطبیقی معاد در قرآن کریم. فصلنامۀ کتاب قیم، 6(1)، پیاپی: 14، 134-113.