بازخوانی دیدگاه مفسران ییرامون گوینده و ضمیر فاعلی آیه ی «ذلِکَ لِیَعْلَمَ أَنِّی لَمْ أَخُنْهُ...»

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه معارف اسلامی، دانشگاه شهرکرد، شهرکرد، ایران. رایانامه: Hamid.naderi@sku.ac.ir

چکیده

هدف: در آیه 52 سوره یوسف آمده است: «ذلِکَ لِیَعْلَمَ أَنِّی لَمْ أَخُنْهُ بِالْغَیْبِ وَ أَنَّ اللَّهَ لا یَهْدِی کَیْدَ الْخائِنِین» .  بین مفسران در تعیین گوینده این آیه و ضمیر فاعلیِ «لیعلم» اتفاق نظر وجود ندارد. برخی گوینده آیه را یوسف(ع) و مرجع ضمیر فاعلی آن را عزیز مصر معرفی می‌کنند. در مقابل عده‌ای دیگر، گویندۀ آن را همسر عزیز و مرجع ضمیر فاعلی آن را یوسف(ع) یا عزیز مصر می‌دانند. فهم دقیق آیات قرآن کریم ضرورت بررسی این دو دیدگاه را اثبات می‌کند. این پژوهش به تبیین گوینده این آیه و ضمیر فاعلی در فعل «لیعلم» می‌پردازد.
روش پژوهش: این پژوهش به روش تحلیلی ـ انتقادی انجام شده است. بررسی دو دیدگاه مورد اشاره بر اساس تفاسیر مختلف و مقالات متعدد نشان می‌دهد هر دوی آنها دچار دو ضعف جدی هستند.
یافته‌ها: بررسی شواهد موجود در سوره یوسف چند نکته را به خوبی اثبات می‌کند:
الف: هدف از گفتن جمله ﴿ذلِکَ لِیَعْلَمَ أَنِّی لَمْ‌أَخُنْهُ…﴾ نمی‌تواند اطلاع‌رسانی عدم خیانت همسر عزیز یا عدم خیانت یوسف، به عزیز مصر یا پادشاه باشد؛ زیرا اولا: همسر عزیز مصر نسبت به این مطالب کاملاً آگاه بود؛ ثانیاً: با وجود عادی‌بودن روابط نامشروع بین زنان متأهل درباری، آگاه‌سازی عزیز مصر یا پادشاه فایده چندانی نداشت. از طرف دیگر با توجه به تشکیل جلسه بازجویی زنان توسط پادشاه امکان کتمان واقعیت برای همسر عزیز از بین رفت. با توجه به این دو نکته، انتساب آیه مذکور به همسر عزیز امکان ندارد.
ب: غالب محققان با توجه به فضای داستان مصداق خیانت در فقره «ذلِکَ لِیَعْلَمَ...» را «خیانت جنسی» دانسته‌اند، اما با توجه به قرائن دیگری «خیانت در امور حکومتی» مصداق آن خیانت است.
ج: یوسف(ع) در زمان تعبیر خواب پادشاه در جایی زندانی شده بود که متهمان جرایم حکومتی هم زندانی می‌شدند. ازهمین‌رو، به احتمال زیاد قبل از تشکیل جلسه بازجویی زنان، پادشاه تصویری در حد یک متهم جرایم حکومتی از حضرت یوسف(ع) داشت. بر همین اساس با انتساب آیه مورد بحث به یوسف(ع) و بازگرداندن ضمیر فاعلی به پادشاه اولاً: آن حضرت اطلاعاتی به پادشاه داده که از آنها بی‌خبر بوده است؛ ثانیاً: در این اطلاع‌رسانی، فوایدی از قبیل فراهم‌شدن زمینه برای پذیرش مناصب حکومتی برای یوسف(ع) پدید آمد.
نتیجه‌گیری: با استفاده از شواهد مختلف، می‌توان ضمن معرفی یوسف(ع) به عنوان گوینده آیه محل بحث و بازگرداندن ضمیر فاعلی آیه به پادشاه، آیه مورد بحث را به این شکل معنا کرد: «آن [پیشنهاد برای برگزاری جلسه بازجویی زنان] برای این بود که (پادشاه) بداند من به او پنهانی [در امور حکومتی] خیانتی نکرده‌ام [که به‌خاطر آن زندانی شوم؛ بلکه زندانی‌شدن من حاصل یک حیله زنانه بوده است]».

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Re-reading the viewpoint of the commentators of the speaker and the subject of the verse” This is that he might know that I have not been unfaithful to him in secret”

نویسنده [English]

  • Hamid Naderi Ghahfarokhi
Department of Islamic Studies، Faculty of Literature، Shahrekord University، Iran
چکیده [English]

According to some commentators, the speaker of the verse “This is that he might know that I have not been unfaithful to him in secret..." is Yusuf (pbuh) and the referent of the active pronoun is Minister of Egypt, but some others say that the speaker is Minister's wife and the referent of the active pronoun is Yusuf (pbuh) or her husband. "The accurate understanding of the verses of the Holy Quran", "the correct drawing of the story of Yusuf (pbuh) in the Quran" etc. prove the necessity of examining these two approaches. Analytical-critical review of these two approaches and the discussed verse shows that both have serious weaknesses such as not matching the appearance of the verse and the lack of benefit in announcing this sentence from the speaker. At the same time, by considering the general atmosphere of the story, while introducing Yusuf (pbuh) as the speaker and returning the active pronoun to "property" (the king), the verse can be interpreted as follows: "That [meeting] It was so that (the king) would know that I did not betray him [in government matters] [for which I would be imprisoned]". This interpretation proves many points such as "proving the innocence of Yusuf (pbuh) from anti-government crimes", "proving the power of Lord Yusuf (pbuh) in defending his servants", "proving the purity of His Holiness", "providing a background for the proposal of the Treasury" and so on.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Verse 52 of Surah Yusuf
  • Minister of Egypt
  • betrayal of Minister'
  • s wife
  • Treason to the government
  • speaker of verse 52 of Surah Yusuf

مراجع

قرآن کریم.
آربرى، ‏آرتور جان. (بی­تا). ترجمه قرآن. بی­نا.
آلوسی، محمود. (1415). روح­المعانى فى تفسیر القرآن العظیم. دار الکتب العلمیة.
ابن­جوزى، ابوالفرج. (1422). زاد المسیر فى علم التفسیر. دار الکتاب العربی.
ابن­عربی، محمد. (بی­تا). احکام القرآن. دار المعرفة.
ابن­کثیر، اسماعیل. (1997). التفسیر القرآن العظیم. دار الکتب العلمیة.
ابوحیان، محمد. (1420). البحر المحیط فی التفسیر. دار الفکر.
اسماعیلی، داوود و حاجی­اسماعیلی، محمدرضا. (1397). بررسی پیوست یا گسست معنایی در تفسیر آیات50 تا 54 سوره­ یوسف. مطالعات تفسیری، 9(2)، پیاپی: 34، 97-112. https://dor.isc.ac/dor/20.1001.1.22287256.1397.9.34.6.2
بابایی، علی­اکبر؛ عزیزی­کیا، غلامعلی؛ روحانی­راد، مجتبی و رجبی، محمود. (1387). روش­شناسی تفسیر قرآن. پژوهشگاه حوزه و دانشگاه ـ سمت.
بغوى، حسین. (1420). معالم التنزیل فى تفسیر القرآن. دار احیاء التراث العربى.
بلخى، مقاتل بن سلیمان. (1423). تفسیر مقاتل بن سلیمان. دار إحیاء التراث العربی.
بیضاوى، عبدالله بن عمر. (1418). أنوار التنزیل و أسرار التأویل. دار احیاء التراث العربى.
پاینده، ابوالقاسم. (بی­تا). ترجمه قرآن.‏ جاویدان‏.
تجری، ابوالقاسم. (1380). روش تفسیر تشریحی. عصمت.
تفتازانی، سعدالدین. (1411). مختصر المعانی. دار الفکر.
درویش، محیى­الدین. (1415). اعراب القرآن و بیانه. دار الإرشاد.
دیاری بیدگلی، محمدتقی و حاجی شاه­کرمی، فرشته. (1393). پژوهشی تطبیقی در آیات52 و53 سوره یوسف(ع) در تفاسیر فریقین. دوفصلنامه قرآن در آینه پژوهش، 1(1)، 13-27.
راد، علی. (1396). گوینده و تناسب آیات «أَنِّی لَمْ­أَخُنْهُ بِالْغَیْب‏... وَ ما أُبَرِّئُ نَفْسِی‏...» در تفاسیر امامیه. فصلنامه مطالعات تفسیری، 8(2)، پیاپی: 30، 110-91. https://dor.isc.ac/dor/20.1001.1.22287256.1396.8.30.6.7
راغب­اصفهانى، حسین. (1412). المفردات فی غریب القرآن. الدار الشامیة.
رحیم­پور ازغدی، طاهره و سیدموسوی، حسین. (1397). رمزگشائی ضمائر فاعلی و مفعولی فعل «لَم­أَخُنْه» در آیه پنجاه و دوم سوره یوسف. رهیافت­هایی در علوم قرآن و حدیث، 50(2)، پیاپی: 101، 9-29. https://doi.org/10.22067/naqhs.v50i2.43594
سیوطی، جلال­الدین. (1404). الدر المنثور فى تفسیر المأثور. کتابخانه­ آیت­الله مرعشى نجفى.
شاکر، محمد حمید. (1982). ترجمه قرآن. بی­نا.
صالحی نجف­آبادی، نعمت الله. (1389). جمال انسانیت یا تفسیر سوره­ یوسف. امید فردا.
صدوق، محمد. (1378). عیون أخبار الرضا. جهان.
طباطبائى، محمدحسین. (1380). المیزان فی تفسیر القرآن. دارالکتب الاسلامیة.
طبرسی، فضل بن حسن. (1372). مجمع البیان فى تفسیر القرآن‏. ناصر خسرو.
طوسی، محمد بن حسن. (بی­تا). التبیان فی تفسیر القرآن. دار احیاء التراث العربى.
طیب، عبدالحسین.‏ (1378). اطیب البیان فی تفسیر القرآن‏‏. اسلام.
عاملى، ابراهیم. (1360). ‏تفسیر عاملى. انتشارات صدوق‏.‏
عروسى­حویزى، عبد على. (1415). نور الثقلین. ‏ اسماعیلیان.
فخرالدین رازی، محمد. (1420). مفاتیح الغیب. دار احیاء التراث العربى.
قمى، على بن ابراهیم. (1404). تفسیر القمى.‏ دار الکتاب.
مترجم مجهول قرن دهم. (1384). ترجمه قرآن‏. بی­نا.
مدرسى، محمدتقى. (1419). من هدى القرآن. دار محبى ­الحسین.
مصطفوی، حسن. (1365). التحقیق فی کلمات القرآن. بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
مصطفوی، حسن. (1380). تفسیر روشن. مرکز نشر کتاب.
معرفت، محمدهادی. (1997). التفسیر و المفسرون. الجامعة الرضویة.
مکارم­ شیرازی، ناصر و همکاران. (1374). تفسیر نمونه. دار الکتب الاسلامیة.

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 20 خرداد 1402
  • تاریخ بازنگری: 09 مهر 1402
  • تاریخ پذیرش: 16 مهر 1402

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار