تحلیل محتوای روایات اسماء بنت عمیس در منابع فریقین

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموخته دکتری رشته علوم قرآن و حدیث، دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

2 استاد گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

3 دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکده حقوق، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات، تهران، ایران

4 استادیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

10.30512/kq.2024.14831.2817

چکیده

 هدف از این پژوهش، تحلیل محتوای روایات اسماء بنت عمیس در منابع فریقین است و نتیجه آن می‌تواند معرف دغدغه‌های فکری وی، در حدود نیم قرن از تاریخ صدر اسلام باشد. برای رسیدن به این هدف، تمامی روایات وی در منابع شیعه و اهل سنت به تعداد 48 روایت، گرد آوری و  جهت انتخاب کلیدواژه­های مفهوم­ساز، طبقه­بندی و مقوله­بندی آنها از  روش تحلیل محتوا با رویکرد کمی و کیفی استفاده شد. از نتایج احصاء شده در این تحقیق، علاوه بر فراوانی حجم روایات و تعیین روات و مستندات روایی وی و تبیین موضوعات فرعی و اصلی در روایات ایشان، می‌توان اذعان داشت که اهتمام عمده و دغدغه مندرج در روایات اسماء بنت عمیس، طرح مباحث اعتقادی، به ویژه، بیان فضائل و مناقب اهل بیت(ع)، بالاخص فضائل علی بن ابی طالب(ع) و حضرت زهراء(س) و بیان احکام ضروری زنان بوده است و علت این امر را نیز باید در دیدگاه فکری و سیره علوی اسماء، در معیّت اهل بیت بودن وی، ملاحظه نیازهای فقهی زنان در احکام شرعی و دیدگاه‌های مذهبی مؤلفان شیعه و اهل سنت یافت.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Analyzing the content of the narrations of Asma bint Umais in Fariqin sources

نویسندگان [English]

  • mohammad nagi velayati 1
  • sayed mohamad bagher hojjati 2
  • Mahdi Mehrizi 3
  • Mozhgan Sarshar 4
1 PhD candidate in Quran and Hadith Sciences, Faculty of Law, Theology and Political Sciences, Science and Research Unit, Islamic Azad University, Tehran, Iran
2 Professor, Department of Quranic and Hadith Sciences, Faculty of Law, Theology and Political Sciences, Science and Research Unit, Islamic Azad University, Tehran, Iran
3 Associate Professor, Department of Quranic and Hadith Sciences, Faculty of Law, Islamic Azad University, Science and Research Branch, Tehran, Iran
4 Assistant Professor, Department of Quranic and Hadith Sciences, Faculty of Law, Theology and Political Sciences, Science and Research Unit, Islamic Azad University, Tehran, Iran

مراجع

  1. ـ نهج البلاغة.

    1. ابن اثیر، علی بن محمد (1415). اسد الغابة فی معرفة الصحابة. بیروت: دار الکتب العلمیة.
    2. ابن اثیر، مبارک بن محمد (1420). جامع الاصول فی أحادیث الرسول. بیروت: دار الفکر.
    3. ابن اسحاق، محمد (1398). سیرة ابن اسحاق (کتاب السیر و المغازی). تحقیق: سهیل زکار، بیروت: دار الفکر.
    4. ابن اشعث، محمد بن محمد (بی­تا). الجعفریات (الأشعثیات). تهران: مکتبة النینوى الحدیثة.
    5. ابن بابویه، محمد بن على (1362). الخصال. قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
    6. ________________ (1404). من لا یحضره الفقیه. قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
    7. ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی (1421). صفة الصفوة. تحقیق: احمد بن علی، قاهره: دار الحدیث.
    8. ـــــــــــــــــــــــــــــــــ (1412). المنتظم فی تاریخ الأمم و الملوک. بیروت: دار الکتب العلمیة.
    9. ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی (1415). الاصابة فی تمییز الصحابة. بیروت: دار الکتب العلمیة.
    10. ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1402). تقریب التهذیب. تحقیق: محمد عوامة، سوریه: دار الرشید.
    11. ابن حنبل، احمد بن محمد (1416). مسند الإمام أحمد بن حنبل. بیروت: مؤسسة الرسالة.
    12. ابن سعد، محمد بن سعد (1410). الطبقات الکبری. بیروت: دار الکتب العلمیة.
    13. ابن شبه نمیری، عمر بن شبه (1410). تاریخ المدینة المنورة. قم: دار الفکر.
    14. ابن شهر آشوب مازندرانى، محمد بن على (1379). مناقب آل أبی طالب(ع). قم: انتشارات علامه.
    15. ابن طاووس، على بن موسى (1400). الطرائف فی معرفة مذاهب الطوائف. قم: خیام.
    16. ابن عبد ربه، احمد بن محمد (1407). العقد الفرید. بیروت: دارالکتب العلمیة.
    17. ابن عبدالبر، یوسف بن عبدالله (1412). الاستیعاب فی معرفة الأصحاب. تحقیق: بجاوی علی، بیروت: دار الجیل.
    18. ابن عقده، اجمد بن محمد (1424). کتاب الولایة. قم: دلیل ما.
    19. ابن قدامه، عبدالله بن احمد (1388). المغنی. قاهره: مکتبة القاهرة.
    20. ابن کثیر، اسماعیل بن عمر (1988). البدایة و النهایة. بیروت: دار الفکر.
    21. ابن کلبی، هشام بن محمد (1408). نسب معد و الیمن الکبیر. تحقیق: ناجی حسن، بیروت: عالم الکتب.
    22. ابوداود سجستانی، سلیمان بن اشعث (1420). سنن أبی داود. قاهره: دار الحدیث.
    23. ابوالفتوح رازی، حسین بن علی (1408). روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القران. مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی.
    24. ابو نعیم، احمد بن عبدالله (1394). حلیة الاولیاء و طبقات الاصفیاء. قاهره: السعادة، 1394ق.
    25. اربلى، على بن عیسى (1381). کشف الغمة فی معرفة الأئمة. تبریز: بنی‌هاشمی.
    26. باردن، لونس (1375). تحلیل محتوا. ترجمه: محمد یمنی سرخابی و ملیحه آشتیانی، تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
    27. برقى، احمد بن محمد بن خالد (1371). المحاسن. قم: دار الکتب الإسلامیة.
    28. بلاذری، احمد بن یحیی (1417). أنساب الأشراف. تحقیق: سهیل زکار و ریاض الزرکلی، بیروت: دار الفکر.
    29. ـــــــــــــــــــــــــ (1988). فتوح البلدان. بیروت: دار و مکتبة الهلال.
    30. ترمذى، محمد بن عیسى (1419). الجامع الصحیح (سنن الترمذی). قاهره: دار الحدیث.
    31. ثقفى، ابراهیم بن محمد (1410). الغارات. قم: دار الکتب الإسلامیة.
    32. جمل ابراهیم، محمد (1412). جامع مسانید النساء و ذکرهن و احوالهن. قاهره: الدار العربیة اللبنانیة.
    33. حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله (1411). المستدرک على الصحیحین. بیروت: دار الکتب العلمیة.
    34. حر عاملى‌، محمد بن حسن (1422). إثبات الهداة. بیروت: مؤسسة الأعلمی.
    35. ـــــــــــــــــــــــــــــ (1409). تفصیل وسائل الشیعة. قم: مؤسسة آل البیت(ع) لإحیاء التراث.
    36. حسکانی، عبیدالله بن عبدالله (1411). شواهد التنزیل لقواعد التفضیل. تهران: وزارت ارشاد.
    37. حسینیان مقدم، حسین (1389). اسماء بنت عمیس علیهاالسلام (همسر گرامی امیر المومنین علیه السلام). تهران: مشعر.
    38. خوارزمی، موفق بن احمد (1411). المناقب. قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
    39. ذهبی، محمد بن احمد (1414). سیر اعلام النبلاء. تحقیق: شعیب أرناؤوط، بیروت: مؤسسة الرسالة.
    40. زرکلی، خیر الدین (1989). الأعلام. بیروت: دار العلم للملایین.
    41. زمخشری، محمد بن عمر (1412). ربیع الأبرار و نصوص الأخبار. بیروت: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات.
    42. صفدی، خلیل بن ایبک (1420). الوافی بالوفیات. تحقیق: أحمد أرناؤوط وترکی مصطفى، بیروت: دار إحیاء التراث.
    43. طبرانی، سلیمان بن احمد (1415). المعجم الکبیر. تحقیق: حمدی بن عبدالمجید السلفی، قاهره: مکتبة ابن تیمیة.
    44. طبرسى، احمد بن على (1403). الإحتجاج على أهل اللجاج. مشهد: نشر مرتضى‌.
    45. طبرسى، فضل بن حسن (1417). إعلام الورى بأعلام الهدى. قم: آل البیت‌.
    46. ــــــــــــــــــــــــ (1372). مجمع البیان فی تفسیر القران. تهران: ناصر خسرو.
    47. طبری، محمد بن جریر (بی‌تا). تاریخ الامم و الملوک. تحقیق: ابراهیم محمد ابوالفضل، بیروت: دار التراث.
    48. طبرى آملى کبیر، محمد بن جریر بن رستم‏ (1415). المسترشد فی إمامة علیّ بن أبی طالب . قم: مؤسسة الثقافة الاسلامیة لکوشانبور..
    49. طریحی، فخرالدین بن محمد (1362). مجمع البحرین. تحقیق: احمد الاحسین، تهران: مکتبة المرتضویة.
    50. طوسى، محمد بن حسن (1373). رجال الطوسی. قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
    51. کشى، محمد بن عمر (1404). اختیار معرفة الرجال. قم: موسسة آل البیت(ع) لإحیاء التراث.
    52. گنجی، محمد بن یوسف (1404). کفایة الطالب. تهران: دار إحیاء تراث أهل البیت(ع).
    53. مالک بن انس (1425). موطأ. ابوظبی: مؤسسه زاید بن سلطان آل نهیان للأعمال الخیریة والإنسانیة.
    54. مامقانى، عبدالله (1431). تنقیح المقال فی علم الرجال. قم: موسسة آل البیت (ع) لإحیاء التراث.
    55. مجلسى، محمدباقر بن محمدتقى (1403). بحار الأنوار. چ2، بیروت: دار إحیاء التراث العربی‏.
    56. مزی، یوسف بن عبدالرحمن (1403). تحفة الأشراف بمعرفة الأطراف. تحقیق: عبد الصمد شرف‌ الدین، بمبئی: المکتب الإسلامی و الدار القیّمة.
    57. مسعودی، علی بن حسین (1384). اثبات الوصیة. قم: انصاریان.
    58. مسلم بن حجاج (1412). صحیح مسلم. قاهره: دار الحدیث.
    59. مهریزى، مهدى (1380). میراث حدیث شیعه. قم: دار الحدیث.
    60. نسائى، احمد بن على (1411). السنن الکبرى. بیروت: دار الکتب العلمیة.
    61. واقدی، محمد بن عمر (1409). المغازی. تحقیق: مارزدن جونز، بیروت: اعلمی.
    62. هیثمی، نور الدین علی بن أبی بکر (1414). مجمع الزوائد و منبع الفوائد. تحقیق: حسام الدین القدسی، قاهره: مکتبة القدسی.
    63. یعقوبی، احمد بن اسحاق (بی‌تا). تاریخ الیعقوبی. بیروت: دار صادر.
دو فصلنامه کتاب قیم
دوره 14، شماره 30
مهر 1403
صفحه 259-278

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 01 تیر 1399
  • تاریخ بازنگری: 13 شهریور 1399
  • تاریخ پذیرش: 30 شهریور 1399

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار