معناشناسی «میثاق» در قرآن کریم با تأکید بر روابط همنشینی و جانشینی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیئت علمی گروه قرآن و حدیث دانشگاه اراک

2 استاد گروه علوم قران و حدیث دانشگاه اراک

3 معلم

10.30512/kq.2022.18398.3425

چکیده

معناشناسی، روش مناسبی برای تنظیم شبکۀ معنایی واژگان قرآنی و در نتیجه، فهم گفتمان قرآن کریم است. اهمیت مسأله «میثاق» و لزوم دستیابی به مفهوم دقیق واژه، تبیین لایه‌های معنایی آن و ترسیم شبکه معنایی میثاق، پژوهشی قاعده‌مند را متناسب با ویژگی‌های قرآن طلب می‌کند؛ زیرا میثاق یکی از مهمترین موضوعاتی است که در روابط بین انسان‌ها و نیز، رابطه میان انسان و خداوند مطرح می‌شود و گفتمان دینی بر آن مبتنی است .از این رو، تحلیل  و واکاوی ابعاد آن در نظام معنایی قرآن، هدف پژوهش حاضر است. نتایج این نوشتار با شیوه توصیفی ـ تحلیلی و با کاربست روش معناشناسی، با توجه به مؤلفه­های معنایی و روابط همنشینی و جانشینی، حاکی از آن است که هسته اصلی معنایی میثاق، شامل مفاهیم استحکام، تقویت و تثبیت است. در واکاوی مفهومی میثاق مبتنی بر سیاق آیات، عنصر «پذیرش» نقش کانونی دارد؛ زیرا در ارتباط انسان و خدا، میثاق، مبتنی بر پذیرفتن ربوبیت پروردگاراست. در نسبت جانشینی، بیشترین بسامد را صورت فعلی واژه «اخذ» دارد و همنشین‌های اسمی «عهد» و «غلیظاً» نیز، بر استحکام و تثبیت میثاق تأکید دارند. همچنین در محور جانشینی مفاهیمی چون عهد، عقد، بیعت، وعد و اِصر مطرح است که نسبت به میثاق دارای ترادف نسبی است. مراد از متقابل‌های میثاق، مواردی است که لازمه آن گسستن و خروج است. به همین دلیل، متقابل‌های میثاق در حوزه عملکرد انسان‌ها در برخوردهای سلبی شکل می­گیرد که نتیجه آن، نقض و وفا نکردن به مفاد پیمان است. به علاوه، متقابل‌های میثاق مانند نقض، نسیان و اعراض در حوزه عملکرد انسانی است که به برخورد سلبی با میثاق اشاره دارند.
 

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The semantics of the word “covenant” in the Holy Quran (With emphasis on companionship and succession relationships)

نویسندگان [English]

  • Fatemeh Dastranj 1
  • ابراهیم ابراهیمی 2
  • hasan ahmadi 3
1 faculty member of Arak university
2 استاد گروه علوم قران و حدیث دانشگاه اراک
3 teacher
چکیده [English]

Understanding the discourse of the Qur’an is possible by understanding its words and meanings. Addressing the meaning of words in the light of existing methods in semantics can provide a broad horizon in setting the semantic network of Qur’anic words. Covenant is one of the key words in understanding the discourse of the Qur’an, the expressive analysis of which in the semantic system of the Qur’an is the aim of the present study. Therefore, adopting a descriptive-analytical method and using the semantic method, this article seeks to answer the question, “considering the semantic components and the relations of companionship and succession, how is the semantic network of ‘the Covenant’ explained in the Qur’an?” The results of the research indicate that in the linguistic application of the term “Covenant”, its basic meanings such as “strength, reinforcement, and consolidation” are considered. Also, in the study of companionship relationships, the verb form of the word “axz” (take) refers to the type of taking the covenant and the verb “zekr” (mention) refers to its basic components. In addition, nominal companionships of the terms like “ahd” (the Covenant) and “qaliz” (strong) highlights the strength and stability of the covenant. Substitutes of this word can be classified into four groups: conceptual substitutes, substitutions based on the concept of acceptance of the Covenant, substitutes within the scope of the provisions of the Covenant, and rhyming substitutes for the term “misaq” (the Covenant). The semantic opposites of the term “Covenant” such as “violation, forgetfulness, deviation, abjuration,

کلیدواژه‌ها [English]

  • Holy Quran
  • semantics
  • covenant
  • companionship
  • succession
  • semantic opposition