بررسی و نقد تعارض میان آراء مفسران و روایات در تفسیر «اهل ذکر» با تکیه بر ارتباط آیات

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تفسیر تطبیقی دانشگاه یزد

2 دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه یزد

چکیده

 روایات تفسیری ذیل آیات قرآن کریم، روشن­کننده معنا و مصداق برخی آیات درباره ائمه معصومین (ع) هستند. یکی از اوصاف مطرح شده در روایات برای اهل بیت (ع)، «اهل ذکر» است که در آیات 43 سوره نحل و 7 سوره انبیاء با عباراتی مشابه بیان شده­ است: ﴿وَ مَا أَرْسَلْنَا مِن قَبْلِکَ إِلَّا رِجَالًا نُّوحِى إِلَیهمْ فَسْئَلُواْ أَهْلَ الذِّکْرِ إِن کُنتُمْ لَا تَعْلَمُون. آنچه در ایجاد اختلاف در تفسیر و تعیین مصداق برای این آیات قابل ملاحظه است، تقابلی ظاهری است که میان برخی روایات وارده در این موضوع با سیاق این دو آیه جلب نظر می­کند. این مقاله با روش توصیفی ـ تحلیلی پس از ارائه گونه‌شناسی و دسته‌بندی آراء مفسران، روایات تفسیرگر مربوط به آیات را ارائه نموده و با تبیین قرائنی از سیاق آیات، سعی در روشن­ساختن هماهنگی موجود میان روایات و فحوای آیات دارد. از پژوهش حاضر این نتیجه­ به دست آمد که علاوه بر اثبات عدم وجود تعارض میان روایات و سیاق آیه، در سوره انبیاء مفهوم اهل بیت به عنوان مصداق اهل ذکر در قالبی دوپهلو و در لفافه و پوسته­ اهل کتاب بیان شده است؛ اما در سوره نحل، مصداق اهل ذکر با تعریف ذکر به قرآن، جز اهل قرآن به شکل اعم و اهل بیت (ع) به شکل اخص نخواهد بود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Investigating and criticizing the conflict between commentators' opinions and traditions in the interpretation of "Ahl al-Zikr" by relying on the connection of the verses

نویسندگان [English]

  • zakieh zare 1
  • Mohammad hoseyn Baroomand 2
  • amir joudavi 2
  • mohammad ali heydari mazrae akhound 2
1 Ph.D student of Quran and Hadith Sciences, Yazd University
2 Associate Professor, Department of Quranic and Hadith Sciences, Yazd University
چکیده [English]

Interpretive narrations following the verses of the Holy Quran clarify the meaning and application of some verses about the Imams (AS). One of the attributes mentioned in the narrations for Ahl al-Bayt (AS) is "Ahl al-Zikr" which is expressed in verses 43 of Surah An-Nahl and 7 of Surah Anbiya with completely similar phrases. What is significant in creating a difference in interpretation and determination of the examples for these verses is the apparent confrontation that has taken place between the narrations in this regard with the context of these two verses. This article, after presenting the typology and classification of the commentators' opinions and a brief review of it, presents the narrations expressing this meaning and tries to clarify the existing harmony between the narrations and the context of the verses by explaining the context of the verses of these two suras separately.

کلیدواژه‌ها [English]

  • key words: Ahl al-Zikr
  • Ahl al-Bayt
  • Ahl al-Kitab
  • Interpretive narrations
  • Context
  1. ـ قرآن کریم.

    1. آلوسی، محمود؛ روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی؛ به کوشش: محمد حسین العرب، بیروت: دار الفکر، ۱۴۱۷ق.
    2. ابن کثیر، اسماعیل؛ تفسیر القرآن العظیم؛ بیروت: بی‌نا، ۱۴۰۲ق.
    3. ابوالفتوح رازی، حسین بن علی؛ روض الجنان و روح الجنان؛ قم: کتابخانه آیة الله مرعشی، ۱۴۰۴ق.
    4. استرآبادی، علی؛ تأویل الآیات الظاهرة فی فضائل العترة الطاهرة؛ تحقیق: حسین استاد ولی، قم: دفتر انتشارات اسلامى جامعه‏ مدرسین حوزه علمیه قم‏، 1409 ق.
    5. استرآبادی، محمد امین؛ الفوائد المدنیة؛ بی‌جا: دار النشر لاهل البیت، بی‌تا.
    6. امین، سیده نصرت؛ مخزن العرفان در تفسیر قرآن؛ تهران: نهضت زنان مسلمان، ۱۳۶۱ش.
    7. ابن عطیه اندلسی، عبد الحق بن غالب؛ المحرر الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز؛ تحقیق: عبد السلام عبد الشافی محمد، بیروت: بی‌نا، ۱۴۱۳ق.
    8. انصاری، شیخ مرتضی؛ فرائد الاصول (الرسائل)؛ تهران: کتاب­فروشی مصطفوی، ۱۳۷۴ق.
    9. بیضاوی، عبد الله بن عمر؛ انوار التنزیل و اسرار التأویل؛ بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1418 ق.
    10. ثعلبی، احمد؛ الکشف و البیان؛ تحقیق: ابی محمد بن عاشور، بیروت: بی‌نا، ۱۴۲۲ق.
    11. حسکانی، عبید الله؛ شواهد التنزیل لقواعد التفضیل؛ تحقیق: محمدباقر محمودی، قم: مجمع احیاء الثقافة الإسلامیة، ۱۴۱۱ق.
    12. حسینی شیرازی، سیدمحمد؛ تقریب القرآن إلى الأذهان؛ بیروت: مؤسسة الوفاء، ۱۴۰۰ق.
    13. حقی بروسوی، اسماعیل بن مصطفی؛ تفسیر روح البیان؛ بیروت: دار الفکر، بی‌تا.
    14. حلی، حسن بن سلیمان بن محمد؛ مختصر البصائر؛ تحقیق: مشتاق مظفر، قم: مؤسسة النشر الاسلامی، 1421ق.
    15. حویزی، عبد علی؛ نور الثقلین؛ تصحیح: هاشم رسولى محلاتی، قم: مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، بی‌تا.
    16. رازی، فخر الدین محمد بن عمر؛ مفاتیح الغیب (التفسیرالکبیر)؛ قم: مرکز نشر مکتب الاعلام الاسلامی، ۱۴۱۱ق.
    17. زمخشری، جار الله محمود؛ الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الأقاویل فی وجوه التأویل؛ قم: نشر ادب حوزه، بی‌تا.
    18. سمرقندی، نصر بن محمد بن احمد؛ بحر العلوم؛ بی‌جا: بی‌نا، بی‌تا.
    19. سید قطب؛ فی ظلال القرآن؛ بیروت: دار الشروق، ۱۴۰۲ق.
    20. سیوطی، جلال الدین؛ الدر المنثور فی التفسیر بالمأثور؛ بیروت: دار الفکر، ۱۹۸۳م.
    21. شهرستانی، عبد الکریم؛ مفاتیح الاسرار و مصابیح الانوار؛ تحقیق: محمدعلی آذرشب، تهران: میراث مکتوب، ۱۳۷۶ش.
    22. صدوق، محمد بن علی؛ عیون اخبار الرضا علیه السلام؛ تهران: جهان، ۱۳۷۸ق.
    23. طباطبایی، سید محمدحسین؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛ ترجمه: محمدباقر موسوی همدانی، قم: مؤسسه مطبوعات دار العلم، ۱۳۴۸ش.
    24. طبرسی، فضل بن حسن؛ جوامع الجامع؛ تصحیح: ابوالقاسم گرجی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۷۷ش.
    25. ­­­­­­­­­ـــــــــــــــــــــــــ؛ مجمع البیان العلوم القرآن؛ تحقیق: سید هاشم رسولی محلاتی و سید فضل الله یزدی طباطبایی، بیروت: دار المعرفة، ۱۴۰۶ق.
    26. طبری، محمد بن جریر؛ جامع البیان عن تاویل آی القرآن (تفسیر الطبری)؛ بیروت: بی‌نا، ۱۴۰۸ق.
    27. عاملی، علی بن حسین بن ابی الجامع؛ الوجیز فی تفسیر القرآن؛ تحقیق: مالک المحمودی، قم: دار القرآن الکریم، ۱۴۱۷ق.
    28. عباسی، فریدون؛ «بررسی روایات تفسیری شیعه و سنی در آیه «اهل ذکر» و عرضه آن بر قرآن»؛ اندیشه­های قرآنی، شماره 9، 1397ش، صص5-34.
    29. عبدالمحمدی، حسین؛ «بررسی تطبیقی دلالت آیه فاسئلوا اهل الذکر بر مرجعیت علمی اهل بیت پیامبر علیهم السلام از منظر مفسران فریقین»؛ پژوهش­های تفسیر تطبیقی، شماره 1، 1394ش، صص 39-56.
    30. عیاشی، محمد بن مسعود؛ تفسیر العیاشی؛ تصحیح: هاشم رسولى محلاتی، تهران: المکتبة الاسلامیة، بی‌تا.
    31. فراء، یحیی؛ معانی القرآن؛ تحقیق: احمد یوسف نجاتی و محمد على النجار، تهران: ناصر خسرو، ۱۳۶۰ق.
    32. فیض کاشانی، ملا محسن؛ الصافی فی تفسیر القرآن؛ تحقیق: سیدمحسن حسینی امینی، تهران: دار الکتب الاسلامیة، بی‌تا.
    33. قرطبی، محمد بن احمد؛ الجامع لأحکام القرآن؛ تهران: ناصرخسرو، 1364ش.
    34. قمی، علی بن ابراهیم؛ تفسیر القمی؛ قم: دار الکتاب، 1363ش.
    35. قمی مشهدی، محمد رضا؛ کنز الدقائق و بحر الغرائب؛ تحقیق: حسین درگاهی، تهران: مؤسسة الطبع والنشر لوزارة الثقافة و الارشاد، ۱۴۱۱ق.
    36. کاشانی، مولی فتح الله؛ زبدة التفاسیر؛ قم: مؤسسة المعارف الاسلامیة، ۱۴۲۳ق.
    37. کلینی، محمد بن یعقوب؛ الکافی؛ تصحیح: علی­اکبر غفاری، تهران: دار الکتب الاسلامیة، ۱۳۸۸ ق.
    38. کوفی، فرات بن ابراهیم؛ تفسیر فرات الکوفی؛ تحقیق: محمد الکاظم، تهران: وزارة الثقافة و الارشاد الاسلامی، ۱۴۱۰ق.
    39. مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی؛ مرآة العقول فی شرح اخبار الرسول؛ تهران: دار الکتب الاسلامیة، ۱۳۶۳ش.
    40. محلی، جلال الدین؛ سیوطی، جلال الدین؛ تفسیر الجلالین؛ بیروت: مؤسسة النور للمطبوعات، بی‌تا.
    41. معرفت، محمدهادی؛ التفسیر و المفسرون فی ثوبه القشیب؛ مشهد: الجامعة الرضویة للعلوم الاسلامیة، ۱۳۷۷ش.
    42. مکارم شیرازی، ناصر و همکاران؛ تفسیر نمونه؛ تهران: دار الکتب الاسلامیة، ۱۳۷۴ش.
    43. نجارزادگان، فتح الله؛ «بررسی و ارزیابی وجوه جمع بین روایات «اهل ذکر» و سیاق آیات در دیدگاه مفسران»؛ علوم حدیث، شماره 3، 1391ش، صص 28-52.
    44. نظام الاعرج، حسن بن محمد؛ غرائب القرآن و رغائب العرفان؛ تحقیق: زکریا عمیرات، بیروت: دار الکتب العلمیة، 1416ق.
    45. هاشمی، احمد؛ جواهر البلاغة؛ تصحیح و ترجمه: محمود خورسندی و حمید مسجد سرایی، بی­جا: بی­نا، ۱۳۸۴ش.
    46. واحدی نیشابوری، علی؛ الوسیط فی تفسیر القرآن المجید؛ تحقیق: محمد عبد السلام عبد الشافی، بیروت: بی‌نا، ۱۴۱۵ق.