کاربردشناسی اصطلاح «جمع قرآن» در روایات سده نخست هجری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموخته دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه فردوسی مشهد

2 استاد گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه فردوسی مشهد

3 دانشیارگروه آموزش الهیات، دانشگاه فرهنگیان، تهران، ایران

4 استادیار گروه معارف اسلامی، دانشگاه فرهنگیان

چکیده

شناخت مفهوم دقیق و علمی اصطلاح «جمع قرآن» در سده نخست هجری، یکی از موضوعاتی است که با وجود گستردگی مطالعات تاریخ قرآن، همچنان نیازمند واکاوی و بررسی است. این اصطلاح در یک بازه زمانی پس از رحلت رسول اکرم(ص) برای اقدامی درباره قرآن کریم، توسط امام علی(ع) و ابوبکر و عمر به کار رفته است. بی­شک، اقدام ایشان در جمع قرآن کریم، یکسان نبوده و مسأله تفاوت این دو مصحف تا قرن پنجم هجری، همچنان محلّ منازعات کلامی و مذهبی بین شیعه و اهل سنت بوده است. شناسائی دقیق مفهوم جمع قرآن در سده نخست هجری در متون حدیثی، راه­گشا و تعیین­کننده مسیر صحیح برای مطالعات تاریخ قرآن است. در این پژوهش تلاش می­شود با روش کاربردشناسی که روشی علمی و اطمینان‌آور در تعیین مدلول واژگان است، مدلول اصطلاح جمع قرآن در سده نخست هجری تبیین گردد. مؤلفه­های کاربردشناسی به ویژه، شخصیت عمر بن خطاب و امام علی(ع)، نشان­گر تفاوت نگرش ایشان درباره تجانس وحی با سنت نبوی یا عدم تجانس آن است. این تفاوت در نگرش، در نهایت، به تفاوت در ماهیت جمعی که از قرآن صورت گرفته، منجر شده است.
 

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Usage of the term "Collection of the Qur'an" in the narrations of the first century of Hijri

نویسندگان [English]

  • esmat kazemo 1
  • iravani nagafi, morteza 2
  • BiBi Zeinab Hosseini 3
  • eleyeh rezadad 4
1 PhD student of Quran and Hadith Sciences, Ferdowsi University of Mashhad
2 Professor, Department of Quranic and Hadith Sciences, Ferdowsi University of Mashhad
3 Assistant Professor Theology Group ,,Farhangian University, Tehran,Iran,
4 Assistant Professor, Department of Islamic Education, Farhangian University
چکیده [English]

Knowing the precise and scientific meaning of the term "Collection of the Qur'an" in the first century of the Hijri is one of the topics that, despite the extensive studies of the history of the Qur'an, still needs to be analyzed and investigated. The term "collecting the Qur'an" was used by Imam Ali (a.s.), Abu Bakr and Umar in a period of time after the death of the Holy Prophet (pbuh) for an action about the Holy Qur'an. Undoubtedly, his action in gathering the Holy Qur'an was not the same, and the issue of the difference between these two Mushafs continued to be the site of theological and religious conflicts between Shiites and Sunnis until the fifth century of Hijri. The accurate identification of the concept of the plural of the Qur'an in the first century of Hijri in the hadith texts is a way-opener and determines the correct path for the study of the history of the Qur'an. In this research, an attempt is made to explain the meaning of the plural term of the Qur'an in the first century of Hijri with the method of pragmatics, which is a scientific and reliable method in determining the meaning of words. The components of utilitarianism, especially the character of Omar Ibn Khattab and Imam Ali (AS), show the difference in their attitude about the compatibility of revelation with the prophetic tradition or its incompatibility. This difference in attitude has finally led to the difference in the collective nature of the

کلیدواژه‌ها [English]

  • The plural of the Qur'
  • homogeneity
  • usage
  • abstraction of the Qur'
  • an
  • the authority of the Prophet'
  • s Sunnah

مراجع

  1. -قرآن کریم.

    1. ابن اثیر جزری، علی بن محمد ؛ الکامل فی التاریخ؛ بیروت: دار الکتب العلمیة، 1429ق.
    2. ابن اثیر جزری، علی بن محمد؛ اسد الغابة فی معرفة الصحابة؛ بیروت: دار احیاء التراث، 1409ق.
    3. ابن بابویه، محمد بن علی بن بابویه؛ کمال الدین؛ تهران: اسلامیة، 1395ش.
    4. ابن جوزی، جمال الدین ابو الفرج؛ صفة الصفوة؛ بیروت: دار الکتب العلمیة، 1409ق.
    5. ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی ؛ الاصابة فی تمییز الصحابة؛ بیروت: دار الجیل، 1412ق.
    6. ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی؛ فتح الباری شرح صحیح البخاری؛ بیروت: دار المعرفة، 11379ق.
    7. ابن سعد، محمد؛ الطبقات الکبری؛ بیروت: دار الکتب العلمیة، 1410ق.
    8. ابن شبة، عمر بن شبة نمیری؛ تاریخ المدینه المنورة، قم: دارالفکر، 1410ق.
    9. ابن شهر آشوب، محمد بن علی؛ معالم العلماء؛ بیروت: دار المحجة البیضاء، 1433ق.
    10. ابن عبدالبر قرطبی، یوسف بن عبد الله ؛جامع بیان العلم و فضله؛ بیروت: دار الکتب العلمیة، 1428ق.
    11. ابن عبدالبر قرطبی، یوسف بن عبد الله؛ الاستیعاب فی معرفة الاصحاب؛ بیروت: دار الجیل، 1412ق.
    12. ابو یعلی، محمد بن حسن؛ مسند ابویعلی؛ دمشق: دار المأمون، 1404ق.
    13. ابوسلیمان، صابر حسن محمد؛ اضواء البیان فی تاریخ القرآن؛ ریاض: عالم الکتاب، 2000م.
    14. ابوعبید، قاسم بن سلام؛ فضائل القرآن؛ دمشق: دار ابن کثیر، 1415ق.
    15. احمد بن حنبل، احمد؛ مسند احمد بن حنبل، بیروت: مؤسسه الرسالة، 1420ق.
    16. ازهری، محمد بن احمد؛ تهذیب اللغة؛ تهران: مؤسسة الصادق(ع)، 1379ش.
    17. آقاگل زاده، فردوس؛ زبان­شناسی کاربردی؛ تهران: نشر علمی، 1394ش.
    18. اندلسی(ابن عبد ربه)، احمد بن محمد؛ العقد الفرید؛ بیروت: دار الکتب العلمیة، 1404ق.
    19. بخاری، محمد بن اسماعیل؛ الجامع الصحیح؛ بیروت: دار ابن کثیر، 1907م.
    20. بلاذری، احمد بن یحیی؛ أنساب الأشراف؛ مصر: دار المعارف، 1959م.
    21. بیهقی، احمد بن الحسین، السنن الکبری؛بیروت: دارالکتب العلمیه، 1424ق.
    22. پاکتچی، احمد؛ تاریخ تفسیر قرآن کریم؛ تهران: دانشگاه امام صادق(ع)، 1389ش.
    23. ترمذی، محمد بن عیسی؛ سنن الترمذی؛ قاهره: مکتبة الخانجی، 1975م.
    24. جبل، محمد حسن؛ المعجم الاشتقاقی الموصل لالفاظ القرآن الکریم؛ قاهره: مکتبة الآداب، 2010م.
    25. جزری، ابن اثیر مبارک بن محمد؛ النهایة فی غریب الحدیث و الاثر؛ بیروت: دار الفکر، 1429ق.
    26. جفری، آرتور؛ مقدمتان فی علوم القرآن؛ مصر: مکتبة الخانجی، 1954م.
    27. حافظ الحنفی، علاء الدین مغلطای؛ اکمال تهذیب الکمال؛ مصر: الفاروق الحدیثة، 1422ق.
    28. حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله؛ المستدرک علی الصحیحین، بیروت، دار الکتب العلمیة،1411ق.
    29. خوئی، سید ابوالقاسم؛ بیان در علوم و مسائل کلی قرآن؛ ترجمه: محمدصادق نجمی و هاشم هاشم-زاده هریسی، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1382ش.
    30. دارمی، عبدالله بن عبدالرحمن؛ سنن الدارمی؛ دمشق: مکتبة الاعتدال، 1349ش.
    31. ذهبی، شمس الدین محمد بن احمد؛ تاریخ الاسلام؛ بیروت: دارالکتب العربی، 1407ق.
    32. رامیار، محمود؛ تاریخ قرآن؛ تهران: امیر کبیر، 1387ش.
    33. راوندی، قطب الدین؛ منهاج البراعة؛ قم: مکتبة الخیام، 1406ق.
    34. ریچارد، جک؛ پلت، جان؛ وبر، هایدی؛ فرهنگ توضیحی زبانشناسی کاربردی؛ ترجمه: چگنی، تهران: مرکز ترجمه و نشر کتاب، 1392ش.
    35. زبیدی، محمد بن محمد؛ تاج العروس من جواهر القاموس؛ بیروت: دار الهدایة، 1385ش.
    36. زرقانی، محمد عبدالعظیم، مناهل العرفان، قاهره: مطبعه عیسی البابی، بی­تا.
    37. زرکشی، بدر الدین؛ البرهان فی علوم القرآن؛ بیروت: دار الکتب العلمیة، 1428ق.
    38. زنجانی، ابوعبدالله؛ تاریخ قرآن؛ ترجمه: ابوالقاسم سحاب، تبریز: سروش، 1341ش.
    39. سجستانی، ابن ابی داود؛ المصاحف؛ طنطا: دار الصحابة للتراث، 2007م.
    40. سهرابی فرد، شهرزاد و خیرآبادی، رضا و علوی­مقدم، بهنام؛ فرهنگ توصیفی زبانشناسی کاربردی و آموزش زبان؛ تهران: خط سفید، 1392ش.
    41. سید رضی، نهج البلاغه،تحقیق صبحی صالح، بیروت؛ بی­نا، 1387ش.
    42. سیوطی، جلال الدین عبد الرحمن بن ابی ­بکر؛ تاریخ الخلفاء؛ مصر: مطبعة السعادة، 1952م.
    43. شافعی، احمد بن ادریس؛ الامّ؛ بیروت: دارالفکر، 1400ق.
    44. شاهین، عبد الصبور؛ تاریخ القرآن؛ قاهره: دار الکتاب العربی، 1967م.
    45. شرف الدین، عبدالحسین؛ النص و الاجتهاد؛ تهران: اسوه، 1413ق.
    46. شهرستانی،سید علی؛منع تدوین الحدیث، قم: مرکز الابحاث العقائدیه،1420ق.
    47. شیبانی، احمد بن عمرو، کتاب السنة، بیروت: المکتب الاسلامی، 1400ق.
    48. صانعی­پور، محمدحسن؛ مبانی تحلیل کارگفتی در قرآن کریم؛ تهران: دانشگاه امام صادق(ع)، 1390ش.
    49. صبحی صالح؛ پژوهش­هایی در باره قرآن و وحی؛ ترجمه: مجتهد شبستری؛ تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ‎۱۳۶۲‎ش.
    50. صدوق، محمد بن علی: الامالی، قم: قسم الدراسات الاسلامیة، 1400.
    51. صفار، محمد بن حسن؛ بصائر الدرجات؛ ترجمه: علیرضا زکی­زاده رنانی، قم: وثوق، 1389ش.
    52. صفوی، کوروش؛ معنی شناسی کاربردی، تهران: انتشارات همشهری، 1393ش.
    53. صنعانی، عبد الرزاق؛ المصنف؛ بیروت: مجلس العلمی، 1392ش.
    54. طبرانی، سلیمان بن احمد؛ المعجم الکبیر؛ موصل: مکتبة العلوم و الحکم، 1404ق.
    55. طبری، محمد بن جریر؛ دلائل الامامة؛ قم: الدراسات الاسلامیة، 1413ق.
    56. طقوش، محمد سهیل؛ تاریخ الخلفاء الراشدین؛ بیروت: دارالنفائس، 1424ق.
    57. طوسی، محمد بن حسن؛ الاستبصار؛ تهران: دار الکتب الاسلامیة، 1363ش.
    58. عاملی، جعفر مرتضی؛ حقائق هامة حول القرآن الکریم؛ قم: موسسة النشر الاسلامی، 1407ق.
    59. عاملی، محسن امین؛ اعیان الشیعة؛ بیروت: دار التعارف للمطبوعات، 1403ق.
    60. عبدالمنعم، حسن؛ بنور فاطمة اهتدیت؛ بیروت: دار المعروف، 1419ق.
    61. عصامی، عبدالملک؛ سمط النجوم العوالی؛ بیروت: دار الکتب العلمیة، 1419ق.
    62. عقیلی، سید وحید و همکاران؛ کاربرد روش تحلیل گفتمان: دانشنامه(علوم سیاسی)، ش78، صص169-194، 1389ش.
    63. علی صغیر، محمد حسین؛ تاریخ القرآن؛ بیروت: دار المؤرخ العربی، 1420ق.
    64. عمر مختار، احمد؛ معجم اللعه العربیة المعاصرة، بیروت: عالم الکتاب، 2008م.
    65. فضل بن شاذان؛ الایضاح؛ تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1363ش.
    66. فیروزآبادی، محمد بن یعقوب؛ القاموس المحیط؛ بیروت: دارالکتب العلمیة، 1415ق.
    67. قاضی عیاض، عیاض بن موسی؛ مشارق الانوار علی صحاح الآثار؛ دمشق: دار القلم، 1433ق.
    68. قدوری الحمد، غانم؛ محاضرات فی علوم القرآن؛ عمان: دار عمار، 1423ق.
    69. قلعه­ جی، محمد رواس؛ موسوعة فقه زید بن ثابت و ابی هریرة؛ بیروت: دار النفائس، 1413ق.
    70. کلینی، محمد بن یعقوب؛ اصول الکافی؛ تهران: دار الکتب الاسلامیة، 1362ش.
    71. کتاب مقدس، ترجمه فاضل خان همدانی، انتشارات اساطیر؛ تهران، 1380ش.
    72. کوک، گای؛ زبان شناسی کاربردی؛ ترجمه: علی روحانی و محمودرضا مرادیان، تهران: رهنما، 1389ش.
    73. متقی هندی، علاء الدین علی؛ کنز العمال من سنن الافعال و الاقوال؛ بیروت: دار الکتب العلمیة، 1424ق.
    74. مجلسی، محمدباقر؛ بحار الانوار؛ بیروت: مؤسسة الوفاء، 1403ق.
    75. مزی، جمال الدین یوسف؛ تهذیب الکمال فی اسماء الرجال؛ تحقیق: بشار عواد معروف، بیروت: موسسه الرساله، 1413ق.
    76. مسلم، محمد بن مسلم؛ المسند الصحیح، بیروت: دار احیاء التراث العربی، بی­تا.
    77. معرفت، محمدهادی؛ تاریخ قرآن؛ تهران: سمت، 1428ق.
    78. مقدسی، محمد بن احمد؛ احسن التقاسیم؛ قاهره: مکتبة الدبولی، 1411ق.
    79. میرمحمدی زرندی، ابوالفضل؛ بحوث فی تاریخ القرآن و علومه؛ قم: موسسة النشر الاسلامی، 1420ق.
    80. نولدکه، تئودور و شوالی، فریدریش؛ تاریخ القرآن؛ترجمه: جورج تامر، بیروت: مؤسسة کونراد – ادناور، ‎۲۰۰۴م.
    81. نووی، یحیی بن شرف؛ شرح صحیح مسلم، بیروت، دار الکتاب العربی، 1407ق.
    82. هیکل، محمد حسین؛ الصدیق ابوبکر؛ قاهره: دار المعارف، 1975م.
    83. یول، جورج؛ کاربردشناسی زبان؛ ترجمه: محمد عموزاده مهدیرجی و منوچهر توانگر، تهران: سمت، 1383ش
    84. Abolfazl Alishahi , Bibi Zehnab Hossehni, Rereading the Motivations Behind the Prohibition of Narrating and Recording Traditions and Their Historical Implications, London: Journal of Shi‘a Islamic, Studies The Islamic College, Volume X, Number 3, 2017.
    85. Davidson, Benjamin, Hebrew lexicon, London: The University of Halle, 1885.
دو فصلنامه کتاب قیم
دوره 13، شماره 29
مهر 1402
صفحه 199-220

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 28 شهریور 1401
  • تاریخ بازنگری: 23 اسفند 1401
  • تاریخ پذیرش: 25 اسفند 1401

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار