هستی و ساحت‌های مختلف آن در روایات ابوهریره کوششی نخستین برای بازسازی اندیشۀ اخلاقی او

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث، دانشکدۀ الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران

2 دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکدۀ الهیات، دانشگاه یزد، یزد، ایران

3 دانشیار گروه الهیات، واحد گرگان، دانشگاه آزاد اسلامی، گرگان، ایران

4 دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکدۀ الهیات الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران/

چکیده

یکی از ادوار مهم در تاریخ اندیشۀ اخلاقی جهان اسلام، عصر صحابۀ پیامبر اکرم (ص) است. در این عصر، آموزه‌های اخلاقی پیامبر اکرم (ص) توسط صحابه رواج یافته‌اند. یکی از صحابه که روایات بسیاری را از پیامبر اکرم (ص) نقل کرده، ابوهریره است. به دلیل جایگاه مهم سیاسی و فرهنگی ابوهریره در عصر امویان، یعنی جانشینی مروان بن حکم در مدینه و پرداختن به حرفۀ قصص‌گویی، کشف اندیشۀ اخلاقی‌ که او ترویج کرده، از اهمیت به سزایی برخوردار است. نخستین گام برای کشف نظریۀ اخلاقی ابوهریره، تبیین مبانی هستی‌شناختی ابوهریره است. واکاوی بنیاد‌‌ی‌ترین نگرش‌های ابوهریره به هستی و ساحت‌های مختلفش، ازآن­‌رو اهمیت دارد که پایه‌‌گذار درک ابوهریره نسبت به فعل اخلاقی، غایت اخلاقی­زیستن و شیوۀ سلوک برای رسیدن به این غایت است. در این مطالعه برای بازشناسی نگرش‌های هستی‌شناسانۀ ابوهریره، همۀ روایات او که در مهم‌ترین منابع روایی اهل سنت گزارش شده‌اند و در آن‌ها، کلیت هستی و آفریده‌های هستی در اندیشۀ ابوهریره بازتاب یافته است، تحلیل شده‌اند. براساس یافته‌های این تحقیق، که به روش توصیفی تحلیلی  انجام شده،  آن سان که در روایات منسوب به ابوهریره بازتاب یافته است، مهم‌ترین نگرش‌های ابوهریره به هستی و ساحت‌های مختلف هستی را می‌توان در ذیل سه بحث کلان صورت‌بندی نمود: «آفریدگار جهان و اوصافش»، «دنیا» و «پایان کار جهان». همچنین، برپایۀ مطالعۀ کنونی می‌توان دریافت که میان نگرش‌های ابوهریره نسبت به ساحات هستی انسجام برقرار است و پایه‌گذار اندیشۀ اخلاقی ابوهریره، همین نگرش‌ها به هستی و ساحت‌های مختلف هستی محسوب می‌شوند.
 

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Being and its different areas in the narrations of Abu Hurairah A first attempt to reconstruct his moral thought

نویسندگان [English]

  • Morteza Ohadi 1
  • mohammad sharifi 2
  • Farhang (Hamed) Mehrvash (Khani) 3
  • mohsen nouraei 4
1 PhD student of Quran and Hadith Sciences, School of Theology and Islamic Studies, Mazandaran University, Babolsar, Iran
2 Associate Professor, Department of Quranic and Hadith Sciences, Faculty of Theology, Yazd University, Yazd, Iran
3 Associate Professor of Theology Department, Gorgan Branch, Islamic Azad University, Gorgan, Iran
4 Associate Professor, Department of Quranic and Hadith Sciences, Faculty of Theology, Theology and Islamic Studies, Mazandaran University, Babolsar, Iran
چکیده [English]

One of the most important periods in the history of moral thought in the Islamic world is the era of the companions of the Holy Prophet (PBUH). In this era, the moral teachings of the Holy Prophet (PBUH) have been popularized by the Companions. Abu Huraira is one of the Companions who narrated many hadiths from the Holy Prophet (PBUH). Because of the important political and cultural position of Abu Hurairah in the Umayyad era; That is, the succession of Marwan bin Hakem in Madinah and dealing with the profession of storytelling, discovering the moral thought that he promoted is of great importance. The first step to discover Abu Hurairah's moral theory is to explain Abu Hurairah's ontological foundations. Analyzing Abu Hurairah's most fundamental attitudes towards existence and its various fields is important because it is the foundation of Abu Hurairah's understanding of moral action, the moral goal of living and the way of behavior to reach this goal. In this study, we intend to recognize his ontological attitudes by reviewing and analyzing all the traditions attributed to Abu Hurairah in various Islamic sources.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Abu Hurairah
  • Ontology
  • Moral Thought
  • Ethics
  • The Age of Sahaba
  • History of Moral Thought

مراجع

  1. ـ قرآن کریم.

    1. ابن ‌ابی شیبه، عبدالله بن محمد؛ الکتاب المصنف فی الأحادیث و الآثار؛ به کوشش: کمال یوسف الحوت، ریاض: مکتبة الرشد، 1409ق.
    2. ابن‌ اثیر، علی بن محمد؛ النهایة فی غریب الحدیث و الأثر؛ به کوشش محمود محمد الطناحی، قم: مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان‏، 1367ش.
    3. ابن ‌بشران، عبدالملک بن محمد؛ أمالی؛ ریاض: دارالوطن، 1418ق.
    4. ابن ‌سعد، ابوعبدالله محمد بن سعد؛ الطبقات الکبری؛ به کوشش محمد عبدالقادر عطا، بیروت: دار الکتب العلمیة، 1410ق.
    5. ابن ‌سینا، حسین؛ فن شعر شفا؛ ترجمه: مهدی زرقانی و محمدحسن حسن‌زادۀ نیری، تهران: سخن، 1393ش.
    6. ابن‌ طهمان، ابراهیم؛ مشیخة ابن‌طهمان؛ به کوشش محمدطاهر مالک، دمشق: مجمع اللغة العربیة، 1403ق.
    7. ابن ‌عدی، ابواحمد؛ الکامل فی ضعفاء الرجال؛ به کوشش عادل أحمد عبد الموجود و علی محمد معوض، بیروت: الکتب العلمیة، ١٤١٨ق.
    8. ابن‌کثیر دمشقی، اسماعیل بن عمر؛ تفسیر القرآن العظیم؛ به کوشش محمدحسین شمس‌الدین، بیروت: دارالکتب العلمیة، منشورات محمدعلی بیضون، 1419ق.
    9. ــــــــــــــــــــــــــــــــــــ؛ البدایة و النهایة؛ به کوشش علی شیری، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1408ق.
    10. ابن ‌ماجه، محمد بن یزید؛ السنن؛ به کوشش شعیب الأرنؤوط، عادل مرشد، محمَّد کامل قره بللی و عبد اللّطیف حرز الله، دمشق: دار الرسالة العالمیة، 1430ق.
    11. ابن ‌مبارک، عبدالله؛ مسند الإمام عبد الله بن المبارک؛ به کوشش صبحی البدری السامرائی، ریاض: مکتبة المعارف، 1407ق.
    12. ____________؛ الزهد و الرقائق؛ به کوشش حبیب الرحمن الأعظمی، هند: دار الکتب العلمیة، 1419ق.
    13. ابوریه، محمود؛ ابوهریرة شیخ المضیرة؛ قم: مؤسسه انصاریان، 1431ق.
    14. ابونعیم اصفهانی، احمد بن عبدالله؛ حلیة الأولیاء و طبقات الأصفیاء؛ مصر: السعادة، 1394ق.
    15. احمد بن حنبل، ابوعبدالله؛ مسند الامام احمد بن حنبل؛ به کوشش شعیب الارنووط و عادل مرشد. بیروت: مؤسسة الرسالة، 1421ق.
    16. اسد بن موسی، ابوسعید؛ الزهد؛ به کوشش أبو اسحق الحوینی الأثری، قاهره: مکتبة التوعیة الإسلامیة لإحیاء التراث الإسلامی، مکتبة الوعی الإسلامی، 1413ق.
    17. اسماعیل بن جعفر، ابواسحاق؛ حدیث علی بن حجر السعدی عن إسماعیل بن جعفر المدنی؛ به کوشش عمر بن رفود بن رفید السّفیانی. ریاض: مکتبة الرشد للنشر والتوزیع، 1418ق.
    18. اعوانی، غلامرضا؛ اخلاق؛ به کوشش کاظم موسوی‌ بجنوردی و دیگران، تهران: مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی، 1377ش.
    19. بخاری، محمد بن اسماعیل؛ صحیح البخاری؛ به کوشش جماعة من العلماء، مصر: مطبعة الکبرى الأمیریة، 1311ق.
    20. بلاذری، احمد بن یحیى؛ جمل من أنساب الأشراف؛ به کوشش سهیل زکار و ریاض الزرکلی، بیروت: دار الفکر، 1417ق.
    21. بهرامیان، علی؛ «مدخل ابوهریره» از دایرة المعارف بزرگ اسلامی؛ تهران: مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی، 1373ش.
    22. ترمذی، محمد بن عیسى؛ الجامع؛ به کوشش أحمد محمد شاکر و آخرون، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، بی‌تا.
    23. ثعلبی، احمد بن ابراهیم؛ الکشف و البیان عن تفسیر القرآن؛ جده: دار التفسیر، 1436ق.
    24. جعفریان، محمدهادی، موسوی‌کریمی، میرسعید؛ «پژوهشی درباره ماهیت گزاره‌های زبان اخلاق سینوی؛ بدیهی یا مشهور؟»؛ اخلاق وحیانی، شماره 10، 1395ش، صص 46-29.
    25. حکم بن نافع، ابوالایمان؛ حدیث أبی الیمان؛ بی‌جا: مخطوط نُشر فی برنامج جوامع الکلم المجانی التابع لموقع الشبکة الاسلامیة، 2004م.
    26. حکیم ترمذی، محمد بن علی؛ ثلاثة مصنفات لحکیم الترمذی؛ بیروت: مطبعة الکاتولیکیة، 1992م.
    27. حمیدی، عبدالله بن زبیر؛ مسند الحمیدی؛ به کوشش حسن سلیم أسد الدَّارَانی، سوریه: دار السقا، 1996م.
    28. ذهبی، محمد بن احمد؛ العلو للعلی الغفار فی إیضاح صحیح الأخبار و سقیمها؛ به کوشش أبومحمد أشرف بن عبد المقصود، ریاض: مکتبة أضواء السلف، 1416ق.
    29. ربیع بن حبیب، ابوعمر؛ مسند الربیع بن حبیب؛ مصر: الثقافة الدینیة، بی‌تا.
    30. سجستانی، ابوبکر بن داود؛ البعث؛ به کوشش خادم السنة المطهرة أبو هاجر محمد السعید بن بسیونی زغلول، بیروت: دار الکتب العلمیة، 1407ق.
    31. سلمی، هشام بن عمار؛ حدیث هشام بن عمار؛ به کوشش عبد الله بن وکیل الشیخ، عربستان: دار إشبیلیا، 1419ق.
    32. شرف الدین، سیدعبدالحسین؛ ابوهریره؛ قم: انصاریان، بی‌تا.
    33. صنعانی، عبدالرزاق؛ مصنف عبدالرزاق؛ بیروت: المکتب الإسلامی، 1403ق.
    34. ­­­­ــــــــــــــــــــ؛ تفسیر عبد الرزاق؛ به کوشش محمود محمد عبده، بیروت: دار الکتب العلمیة، 1419ق.
    35. ضبی، محمد بن فضیل؛ الدعاء؛ به کوشش عبدالعزیز بن سلیمان بن إبراهیم البعیمی، ریاض: مکتبة الرشد، 1419ق.
    36. طبرانی، سلمیان بن احمد؛ المعجم الأوسط؛ به کوشش طارق بن عوض الله بن محمد و عبدالمحسن بن ابراهیم الحسینی، قاهره: دارالحرمین، 1415ق.
    37. ـــــــــــــــــــــــــــ؛ الدعاء؛ به کوشش مصطفى عبدالقادر عطا، بیروت: دارالکتب العلمیة، 1413ق.
    38. ـــــــــــــــــــــــــــ؛ مسند الشامیین؛ به کوشش حمدی بن عبدالمجید السلفی، بیروت: موسسة الرسالة، 1405ق.
    39. طیالسی، ابوداود؛ مسند ابی داود الطیالسی؛ به کوشش محمد بن عبد المحسن الترکی، مصر: دار هجر، 1419ق.
    40. عبدالکریمی، بیژن؛ مونیسم یا پلورالیسم؛ واکاوی هستی‌شناسی یک نظریۀ اجتماعی (تحلیل و نقد دیدگاه داریوش شایگان در افسون‌زدگی جدید)؛ تهران: نقد فرهنگ، 1400ش.
    41. عبد بن حُمَید، ابومحمد؛ المسند؛ به کوشش مصطفى العدوی، ریاض: دار بلنسیة للنشر و التوزیع، 1423ق.
    42. عسقلانی، احمد بن حجر؛ الإصابة فی تمییز الصحابة؛ به کوشش عادل احمد عبد الموجود و على محمد معوض، بیروت: دار الکتب العلمیة، 1415ق.
    43. علی بن غنائم، ابوالحسین؛ الفوائد المخرجة من أصول سماعات أبی الحسین علی بن غنائم؛ بی‌جا: بی‌نا، 2004م.
    44. غلامی دهقی، علی؛ «مسلمانان صدر اسلام و اندیشه‌های اسرائیلی (پذیرش و انکار)»؛ تاریخ اسلام در آینه پژوهش، شماره 3، 1383ش، صص 128-81.
    45. فارسی، علی بن بلبان؛ الإحسان فی تقریب صحیح ابن‌حبان؛ به کوشش شعیب الأرنؤوط، بیروت: مؤسسة الرسالة، 1408ق.
    46. قندیل، ابراهیم محمد؛ ابوهریرة راویة الاسلام الاول و اکاذیب الاعداء؛ بی‌جا: بی‌نا، بی‌تا.
    47. مالک بن انس، ابوحمزه؛ الموطأ؛ به کوشش محمد فؤاد عبد الباقی، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1406ق.
    48. مسلم بن حجاح، ابوالحسین؛ صحیح مسلم؛ به کوشش محمد فؤاد عبد الباقی، قاهره: دار إحیاء الکتب العربیة، بی‌تا.
    49. مطرز، قاسم بن زکریا؛ فوائد أبی بکر القاسم المطرز و أمالیه؛ بیروت: البشائر الإسلامیة، بی‌تا.
    50. معمر بن راشد، ابوعروه؛ الجامع؛ به کوشش حبیب الرحمن الأعظمی، هند: المجلس العلمی، 1403ق.
    51. مقریزی، احمد بن علی؛ الخطط؛ بیروت: دار الکتب العلمیة، 1418ق.
    52. موصلی، معافی بن عمران؛ الزهد؛ به کوشش عامر حسن صبری، بیروت: دار البشائر الإسلامیة، 1420ق.
    53. مهروش، فرهنگ و دیگران؛ «در جستجوی مبانی یک نظریه اخلاقی؛ بازخوانی روایات جابر جُعفی»؛ پژوهشنامه اخلاق، شماره 52، 1400ش/الف، صص 68-47)
    54. ـــــــــــــــــ؛ «ماهیت، کارکرد و سبب تأثیر اسم اعظم: بازخوانی و گونه‌شناسی نگرش‌ها»؛ تاریخ و تمدن اسلامی، شماره 34، 1400ش/ب، صص 43-3.
    55. میرحسینی، یحیی؛ الگوهای گفتمانی تصرف در حدیث نزد قصاص؛ رسالۀ دکتری علوم قرآن و حدیث، دانشگاه امام صادق(ع)، 1394ش.
    56. نعمان بن ثابت، ابوحنیفه؛ مسند أبی حنیفة روایة الحصکفی؛ به کوشش عبدالرحمن حسن محمود، مصر: الآداب، بی‌تا.
    57. نکونام، جعفر؛ «معناشناسی توصیفی «سماوات» در قرآن»؛ پژوهش دینی، شماره 9، 1384ش، صص 84-63.
    58. همام بن منبه، ابوعقبه؛ الصحیفه؛ به کوشش علی حسن علی عبد الحمید بیرون، عمان: المکتب الإسلامی، دار عمار، 1407ق.
    59. همتی‌پور، مرتضی؛ بازشناسی اندیشۀ اخلاقی ابن‌‌عباس؛ رسالۀ دکتری علوم قرآن و حدیث، دانشگاه آزاد اسلامی گرگان، 1400ش.
    60. Tabatabaʾi, Mohammad Ali (Mehr Dad) and Saida Mirsadri. “The Qurʾānic Cosmology, as an Identity in Itself.” Arabica, 63, 2016, 201-234.
    61. https://www.sefaria.org/Chagigah.13a.2?ven=William_Davidson_Edition_-_English&lang=bi.
دو فصلنامه کتاب قیم
دوره 13، شماره 29
مهر 1402
صفحه 275-295

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 14 تیر 1401
  • تاریخ بازنگری: 11 مرداد 1401
  • تاریخ پذیرش: 21 مرداد 1401

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار