بررسی دلالی و سندی روایت «اُنْظُرْ إِلَى مَا قَالَ وَ لَا تَنْظُرْ إِلَى مَنْ قَال‏» و مقایسه محتوایی آن با آیه نبأ

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار، گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه اراک، اراک، ایران. رایانامه: adastjani31@yahoo.com

2 استادیار، گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران. رایانامه: basiri_hr@yahoo.com

3 استادیار، گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه حکیم سبزواری، سبزوار، ایران. رایانامه: f.dehghani@hsu.ac.ir

چکیده

هدف: برخی از روایات، صرفاً از شنونده می‌خواهد تا بدون توجه به گوینده، در گفتار تأمل کرده و آن را ارزیابی کند و درصدد بیان این مطلب هستند که سخن حکیمانه را باید همه حتی از منافقان، مشرکان و کافران گرفت و به شرک و ایمان گویندۀ آن بی‌توجه بود. هدف این پژوهش، فهم صحیح از حدیث فوق الذکر و مقایسۀ محتوایی آن با آیۀ نبأ است.
‏روش تحقیق: روشِ این پژوهش توصیفی-تحلیلی و سطحِ تحلیل، تحلیل محتوا با رویکردِ قواعد فقه‌الحدیثی و ابزار گردآوری اطلاعات، فیش‌برداری کتابخانه­ای‌-استنادی است. پس از آنکه اطلاعات در مقام توصیف گزارش شد، در مرحله دوم، به تبیین واقعیت توصیف‌شده پرداخته می­شود. جهت کاربست روش تحلیلِ متناظر با قواعد فقه­الحدیث به بررسی سندی و دلالی روایت پرداخته می­شود که این گام شاملِ بازیابی متن کامل حدیث، بررسی سندی حدیث، مفهوم­شناسی واژگان کلیدی حدیث، تبیین و تقریر دلالت روایت، تشکیل خانواده حدیث، توجه به روایاتِ مخالف شاملِ روایات دال بر ضرورت توجه به گوینده، توجه توأمان به گوینده و گفتار و در نهایت به بررسی دلالت آیه نبأ پرداخته شده و به مقایسه محتوایی روایت با آیه نبأ پرداخته می­شود.
یافته‌ها: برای روایت «اُنْظُرْ إِلَى مَا قَالَ وَ لَا تَنْظُر إِلَى مَنْ قَال» در کتب حدیثی سندی ذکر نشده و تنها می‌توان از حیث مشهوربودن و توجه به احادیث هم‌خانواده، به آن پایبند بود. حدیث فوق الذکر ناظر به فضای مباحث حِکَمی است. از نظر معرفتی، رابطۀ منطقی بین درستی گفتار و شخصیت گوینده نمی‌توان برقرار کرد و محتوای اینگونه سخنان را باید فارغ از شخصیت گوینده و با توجه به معیارهایی چون عقل و وحی بررسی کرد.
بررسی دلالی حدیث و آیۀ نبأ نشان می‌دهد روایت مورد بررسی با آیۀ نبأ در تعارض با یکدیگر نبوده و یکدیگر را نفی نمی‌کنند. این دو به انحاء مختلف سخن می‌پردازند و جمع بین آیه و روایت، تمامی اشکال سخن را در بر می‌گیرد.
اگر بپذیریم که آیه به تحقیق دربارۀ خبر دستور می‌دهد و مسئلۀ اصلی، اعتماد به خود خبر است، در این حالت نیز، روایت با آیه تعارضی ندارد و در حقیقت، قرینه‌ای برای پذیرش برخی سخنان پیشِ‌رو قرار می‌دهد.
نتیجه‌گیری: در روایت «اُنْظُرْ إِلَى مَا قَالَ وَ لَا تَنْظُرْ إِلَى مَنْ قَال»، برخی شرایط برای پذیرش سخنان حِکَمی ‌که موضوع آیه نبأ است، بیان شده است؛ توضیح اینکه اگر سخنی از فردی مشرک یا منافق گفته شد و شرایط لازم را دارا بود، می‌توان آن را پذیرفت. این روایت قرینه‌ای برای پذیرش برخی سخنان پیشِ‌رو قرار می‌دهد. اگر هم نبأ را به معنی اخبار مربوط به اجتماع در نظر گرفته شود که سبب نزول دال بر آن است، باید گفت در مسائل سیاسی و اعتقادی علاوه بر گفتار باید بر گوینده هم توجه کرد و روایت و آیۀ نبأ در صدد بیان دو موضوع مختلف هستند.
در نهایت می‌توان گفت: مفهوم صحیح حدیث، مخالف با آن چیزی است که نزد ما مشهور شده و تنها ناظر به مباحث حکمی ‌است و روایت مورد بررسی با آیۀ نبأ در تعارض با یکدیگر نیست.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Semantic and Documentary Analysis of the Hadith “Consider what is said, not who says it” and its Comparison with the Verse of Nabā

نویسندگان [English]

  • rezvane dastjani farahani 1
  • hamidreza basiri 2
  • farzad dehghani 3
1 Assistant Professor, Department of Quran and Hadith Sciences, Arak University, Arak, Iran. E-mail: adastjani31@yahoo.com
2 Assistant Professor, Department of Quran and Hadith Sciences, Allameh Tabatabaei University, Tehran, Iran. E-mail: basiri_hr@yahoo.com
3 Assistant Professor, Department of Quran and Hadith Sciences, Hakim Sabzevari University, Sabzevar, Iran. E-mail: f.dehghani@hsu.ac.ir
چکیده [English]

There are numerous hadiths about speech and the speaker. Their contents can be categorized into three general types: attention to the speaker, attention to the speech, and attention to both the speech and the speaker. One of these hadith emphasizes separating the speaker from the speech and understanding the essence of the speech. The hadith is “consider what is said, not who says”, which is cited in various contexts and topics. This is despite the fact that the Holy Quran, in the verse of Nabā, recommends the examination of the news announcer. Therefore, this research aims to understand the aforementioned hadith and compare its content with the verse of Nabā, using conventional methods of hadith jurisprudence and analyzing the content of both the hadith and the verse. It seeks to express the relationship between the verse and the hadith. This study shows that the content of the hadith is contrary to what is commonly believed; it pertains solely to wisdom issues. The hadith under study does not conflict with the verse of Nabā, and they do not negate each other. In fact, each one addresses a specific issue. These two address different aspects, and the combination of the verse and hadith encompasses all forms of speech. 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Hadith jurisprudence
  • Analytical review
  • What is said
  • The speaker
  • Verse of Nabā
  • Referential evaluation

مراجع

قرآن کریم. (1380). ناصر مکارم شیرازی (مترجم)، دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی.
نهج البلاغة. (1379)، شریف رضی، محمد بن حسین (گردآورنده)، محمد دشتی (مترجم)، مشهور.
آقاجمال خوانساری، محمدبن‌حسین. (1366). شرح غرر الحکم و درر الکلم. دانشگاه تهران.
ابن‌ادریس، محمد بن‌ احمد. (1410). السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی (و المستطرفات). دفتر انتشارات اسلامی.
ابن‌بابویه، محمد بن ‌على. (1413). من لا یحضره الفقیه‏. علی‌اکبر غفارى (محقق)، دفتر انتشارات اسلامى.
ابن‌طاووس، علی بن موسی. (1368). فرج المهموم فی تاریخ علماء النجوم. دار الذخائر.
ابن‌فارس، احمد .(بی‌تا). معجم مقاییس اللغة. مکتب الاعلام الاسلامی.
ابن‌منظور، محمد بن مکرم. (1414). لسان‌العرب. دار صادر.
احسانی‌فر لنگرودی، محمد. (1394). اسباب اختلاف الحدیث. دار الحدیث.
اسلامی، حسن. (1388). جایگاه گوینده در اعتبار گفتار از دیدگاه احادیث. دو فصلنامه حدیث‌پژوهی، 1(1)، 168-179.
برقی، احمد بن محمد بن خالد. (1371). المحاسن. محقق: جلال‌الدین محدث (محقق)، دار الکتب الاسلامیة.
بیضاوی، عبدالله بن عمر. (1418). انوارالتنزیل و اسرارالتأویل. دار احیاء تراث عربی.
پاینده، ابوالقاسم. (1382). نهج الفصاحة. دنیای دانش.
تمیمی‌آمدی، عبد الواحد بن محمد. (1410). غرر الحکم و درر الکلم. به تصحیح سید مهدی رجایی، قم: دارالکتاب الاسلامی.
تمیمی‌آمدی، عبد الواحد بن محمد. (1366). تصنیف غرر الحکم و درر الکلم. مصطفی درایتی (محقق)، دفتر تبلیغات اسلامی‌ حوزۀ علمیه قم.
حر عاملی، محمد بن حسن. (1425). إثبات الهداة بالنصوص و المعجزات. اعلمی.
دلبری، سید علی. (1391). آسیب‌شناسی فهم حدیث. دانشگاه علوم اسلامی‌رضوی.
راغب اصفهانی، حسین ‌بن‌ محمد. (1412). مفردات فی غریب القرآن. صفوان عدنان داودی (محقق)، دار العلم الدار الشامیة.
سورآبادی، ابوبکر عتیق بن محمد. (1380). تفسیر سورآبادی. فرهنگ نشر نو.
سیدیعقوبی، علی اصغر. (1375). خیر الکلام ما قل و دل. زبان و ادب فارسی، 39(1و2)، پیاپی: 158 و 159، 41-60.
شاکر، محمدکاظم. (1394). اندیشه‌های قرآنی. آیین احمد.
شهیدثانی، زین‌الدین بن علی. (بی‌تا). شرح مصباح الشریعة. عبد الرزاق بن محمدهاشم گیلانی (مترجم)، پیام حق.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم. (1383). شرح أصول الکافی (صدرا). محمدخواجوی (محقق)، مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
طباطبایی، محمدحسین. (1417). المیزان فی تفسیر القرآن. مؤسسه اعلمی للمطبوعات.
طباطبایی، محمدکاظم. (1393). منطق فهم حدیث. مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
طبرسی، احمد بن ‌علی. (1403). الاحتجاج. محمدباقر خرسان (محقق)، مرتضی.
طبرسی، فضل بن حسن. (1360). مجمع البیان. جمعی از مترجمان (مترجمان)، فراهانی.
طبری، محمدبن جریر. (1412). جامع البیان فی تفسیر القرآن. دارالمعرفه.
طریحی، فخر الدین. (1375). مجمع البحرین. کتابفروشی مرتضوی.
طوسی، محمد بن حسن. (بی­تا). التبیان فی تفسیر القرآن. دار احیاء تراث عربی.
طوسى، محمد بن حسن. (1414). الأمالی. مؤسسة البعثة (محقق)، دار لثقافة.
فراهیدی، خلیل ­بن­ احمد. (1410). العین. هجرت.
فیومی، احمد بن محمد. (1405). المصباح المنیر. دارالهجرة.
قرشى، سید على‏اکبر. (1371). قاموس قرآن. دارالکتب الاسلامیة.
کلینی، محمد بن یعقوب. (1362). اصول کافی. دارالکتب الاسلامیة.
لیثی واسطی، علی بن محمد. (1376). عیون الحکم و المواعظ. حسنی بیرجندی (محقق)، دارالحدیث.
مجلسی، محمد باقر (1385). بحار الأنوار. دار الکتب الإسلامیة.
مجلسى، محمدتقى. (1406). روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه. کوشانبور.
مدنی، علیخان بن احمد. (1426). الطراز الاول و الکناز لما علیه من لغة العرب المعول. مؤسسه آل البیت لاحیاء التراث.
مصباح الشریعة (1400). منسوب به امام صادق(ع)، اعلمی.
مصطفوی، حسن. (1360). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم. ترجمه و نشر کتاب.
مطهری، مرتضی. (1382). ده گفتار. صدرا.
مطهری، مرتضی. (1386). سیری در سیره ائمۀ اطهار (ع). صدرا.
مفید، محمد بن محمد. (1404). الامالی. دار المفید.
مقاتل بن سلیمان. (1423). تفسیر مقاتل بن سلیمان. به تحقیق عبدالله محمود شحاته. دار احیاء تراث عربی.
مکارم شیرازی، ناصر. (1374). تفسیر نمونه. دار الکتب الاسلامیة.
موسوی، سید فضل الله. (1385). سخنی نو درباره نقد. نامه علوم انسانی، 6(2)، پیاپی: 15، 5-22.
نصیری، علی. (1390). نقدالحدیث. وحی و خرد.
نوری، حسین بن محمدتقی. (1408). مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل‏. مؤسسة آل ­البیت(ع).
 

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 01 اردیبهشت 1402
  • تاریخ بازنگری: 30 اردیبهشت 1402
  • تاریخ پذیرش: 22 مهر 1402

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار