رمزگشایى از حکایت قرآنى «پسران یعقوب (ع) و دروازه هاى چندگانه» با تکیه بر معهودات زمانه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار دانشگاه خوارزمی

چکیده

در فهم قصه‌های قرآن، تکیه بر معهودات زمانه نزول و پیشینه های تاریخی، اهمیتی وافر دارد. بررسی حکایت قرآنى «پراکندگی پسران یعقوب بر دروازه هاى چندگانه» نمونه ای بارز از این مدعا را نشان می دهد. بر وفق گزارش قرآن، چون پسران یعقوب رهسپار مصر شدند، سفارش پدر به ایشان آن بود که از یک دروازه، داخل مصر نشوند بلکه از دروازه‏هاى مختلف وارد شوند. از الفاظ قصه در قرآن معلوم نمی گردد که در پس این سفارش یعقوب، چه حکمتی نهفته بوده است. بیشینه اهل تفسیر، اجتناب از چشم بد مردمان را علت امر یعقوب معرفی کرده اند بی آن که به پیشینه قصه اشاره کنند. جمعی دیگر، حکمت سفارش یعقوب را در دوری از حوادث ناگوار متعارف جسته اند و بر آن شده اند که مشاهده اجتماع پسران بر دروازه واحد، می توانست بیم یا حسد حکومتیان یا مردمان عادی را بر ضد ایشان برانگیزد. تحقیق حاضر نشان می دهد که با قطع نظر از پیشینه قصه، وجه اخیر تعین دارد اما پیشینه تاریخی سفارش یعقوب در «میدراش رَبّاه»، قول نخست را موید می دارد. افزون بر این، از «تلمود بابلی» فهمیده می شود که ورود به یک شهر غریب، موقعیتی است که آدمیان را در اثرپذیری از چشم بد آسیب پذیرتر می کند. از این رو، یعقوب نیز در سفارش قرآنی خود، بر این موقعیت، انگشت نهاده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The sons of Jacob and the multiple gates Decoding a Quranic story in the light of the audience's background.

نویسنده [English]

  • Ruhallah Najafi
Associate Professor of Kharazmi University
چکیده [English]

In understanding the stories of the Qur'an, relying on audiences' mental records and historical background is of great importance.

The study of the Qur'anic story about the "scattering of Jacob's sons on the multiple gates" shows a clear example of this claim.

According to the Qur'an, when the sons of Jacob left for Egypt, their father instructed them not to enter Egypt through one gate but to enter through different gates. It is not clear from the words of the story in the Qur'an, what wisdom was behind this order of Jacob.

Most commentators have introduced avoiding the evil eye as the wisdom of Jacob's words without referring to the background of the story.

Others have sought the wisdom of Jacob's order in avoiding natural misfortunes, believing that watching the gathering of boys at the single gate could arouse the fear or envy of the rulers or the common people against them.

The present study shows that regardless of the background of the story, the recent theory is superior, but the historical background of Jacob's order in "Midrash Rabbah" confirms the first theory.

In addition, it is understood from the Babylonian Talmud that entering a strange city is a situation that makes people more vulnerable to being affected by the evil eye. Hence, Jacob also emphasized this situation in his Qur'anic order.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Evil eye
  • Understanding the Qur'
  • an
  • Background of story
  • Jewish sources
  • Jacob
  • Sons of Jacob
  1. ـ  قرآن کریم.

    1. ابن‌قتیبه، عبدالله بن مسلم؛ تأویل مشکل‌القرآن؛ به کوشش ابراهیم شمس‌الدین، بیروت: دار‌الکتب العلمیة، بی‌تا.
    2. ابن کثیر، ابوالفداء اسماعیل بن عمر؛ تفسیر القرآن العظیم؛ بیروت: دار الکتب العلمیة، 1419ق.
    3. ابن­جوزی، عبدالرحمان بن علی؛ زادالمسیر فی علم التفسیر؛ به کوشش عبدالرزاق المهدی، بیروت: دارالکتاب العربی، 1422ق.
    4. ابوالفتوح رازی، حسین بن علی؛ روض الجنان و روح الجنان؛ مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی، 1366ش.
    5. ثعلبی، احمد بن محمد؛ الکشف و البیان عن تفسیر القرآن؛ بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1422ق.
    6. ثوری، ابوعبد الله سفیان بن سعید؛ تفسیر الثوری؛ بیروت: دار الکتب العلمیة، 1403ق.
    7. خالدی، صلاح عبد الفتاح؛ القرآن و نقض مطاعن الرهبان؛ دمشق: دار القلم، 1428ق.
    8. زجاج، ابو اسحاق ابراهیم السری؛ معانی القرآن و اعرابه؛ به کوشش عبد الجلیل عبده شلبی، بیروت: عالم الکتب، 1408ق.
    9. راغب اصفهانی، حسین بن محمد؛ المفردات فی غریب القرآن؛ بیروت: دار القلم، 1412ق.
    10. زحیلی، وهبة بن مصطفی؛ التفسیر المنیر فی العقیدة و الشریعة و المنهج؛ دمشق: دار الفکر المعاصر، 1418ق.
    11. سمرقندی، نصر بن محمد؛ تفسیر السمرقندی؛ بیروت: دار الکتب العلمیة، 1413ق.
    12. شوکانی، محمد بن علی؛ فتح القدیر؛ دمشق و بیروت: دار ابن کثیر و دارالکلم الطیب، 1414ق.
    13. طباطبایی، سیدمحمد حسین؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛ قم: موسسه دار المجتبی، 1430ق.
    14. طبرسی، فضل بن حسن؛ مجمع البیان فی تفسیر القرآن؛ بیروت: موسسة الاعلمی للمطبوعات، 1415ق.
    15. طبری، محمد بن جریر؛ جامع البیان فی تأویل القرآن؛ به کوشش احمد محمد شاکر، بیروت: مؤسسة الرسالة، 1420ق.
    16. فخر رازی، محمد بن عمر؛ مفاتیح الغیب(التفسیر الکبیر)؛ بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1420ق.
    17. فراء، یحیی بن زیاد؛ معانی القرآن؛ به کوشش عماد الدین بن سید آل درویش، بیروت: عالم الکتب، 1432ق.
    18. قرطبی، محمد بن احمد؛ الجامع لأحکام القرآن؛ تحقیق: ابراهیم اطفیش، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1405ق.
    19. کتاب مقدس؛ شامل کتب عهد عتیق و عهد جدید، ترجمه قدیم، بی‌جا: ایلام، 2005م.
    20. ماتریدی، محمد بن محمد؛ تأویلات أهل السنة؛ به کوشش مجدی باسلوم، بیروت: دارالکتب العلمیة، 1426ق.
    21. مقاتل ‌بن‌ سلیمان؛ تفسیر مقاتل بن سلیمان؛ به کوشش عبدالله محمود شحاته، بیروت: دار احیاء التراث، 1423ق.
    22. واحدی، ابوالحسن علی بن احمد؛ الوسیط فی تفسیر القرآن المجید؛ بیروت: دار الکتب العلمیة، 1415ق.
    23. Babylonian Talmud, The William Davidson Edition, https://www.sefaria.org/texts/Talmud.
    24. Bereishit Rabbah, https://www.sefaria.org/ Bereishit_Rabbah