تحلیل کمّی و کیفی اختلاف صحابه در قرائت قرآن در زمان ‌پیامبر خدا علیه و آله السلام

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی رشته علوم قرآن و حدیث دانشگاه تربیت مدرس

2 دانشیار دانشگاه تربیت مدرس، گروه علوم قرآن و حدیث

3 دانشیار دانشگاه امام صادق(ع)، گروه علوم قرآن و حدیث

چکیده

یکی از مباحث علوم قرآنی بحث قرائات است. گمان غالب این است‌‌که اختلاف قرائت محصول پس از زمان ‌پیامبر خدا و نتیجه نبود دسترسی‌ به حضرت است؛ از این‌رو، مسلمانان عصر نبوی در این زمینه با هم اختلافی نداشته‌اند. اما بر اساس روایات، صحابه حتی در عصر و مصر پیامبرخدا نیز با هم بر سر قرائت قرآن اختلاف داشته‌اند. این مقاله درصدد است با نگاهی تاریخی و با روش توصیفی ـ تحلیلی‌ به‌بررسی این روایات بپردازد؛ تا ضمن اشاره‌ به‌پیشینه تاریخی این مسئله و انعکاس بخشی از زندگی پیامبرخدا و صحابه‌‌که مغفول مانده، نشان دهد‌‌که اختلاف صحابه در قرائت قرآن در عصر نبوی از چه کمیت و کیفیتی برخوردار بوده است. مطابق این تحقیق زمان اختلاف صحابه در اواخر حیات پیامبرخدا و بیش‌تر پس از فتح مکه بوده است. صحابه در اموری همچون لهجه، برخی از اضافات، نقل مترادفات و حتی شمار آیات یک سوره با هم اختلاف پیدا کرده‌اند و بیش‌تر این اختلاف‌ها حتی پس از مراجعه‌ به‌پیامبرخدا نیز ادامه ‌یافته است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Quantity and quality of the difference between the companions in reading the Qur'an during the time of the Prophet of God

نویسندگان [English]

  • Hadi Gholamrezaii 1
  • r k 2
  • Nusrat Nilsaz 2
  • Mahmoud Karimi 3
1 A student of Quran and Hadith studies at Tarbiat Modares University
2 Associate Professor of Tarbiat Modares University, Department of Quranic and Hadith Sciences
3 Associate Professor of Imam Sadiq University (AS), Department of Quranic and Hadith Sciences
چکیده [English]

One of the important topics in Quranic sciences is the discussion of different readings of the Quran .Many people think that Muslims' differences in reading the Qur'an began after the death of the Prophet of God .According to this belief, the reason for this difference is the lack of access of Muslims to the Prophet; Hence, Muslims did not differ in reading the Qur'an during the life of the Prophet of God. But according to the hadiths, Muslims disagreed over reading the Qur'an even at the time and place of the Prophet's life. This article wants to study these hadiths from a historical point of view with a descriptive-analytical method. First, describe the historical background of Muslims' differences in reading the Qur'an. Secondly, to determine the quantity and quality of the differences between Muslims in reading the Qur'an in the time of the Prophet Muhammad (peace be upon him and his innocent family). According to this article, the time of Muslims' disagreement over reading the Qur'an was late in the life of the Prophet of God and mostly after the conquest of Mecca. The Companions differed on matters such as accent, some additions, quotation of synonyms, and even the number of verses of a surah. Most of these differences have continued even after referring to the Prophet.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Quran recitations
  • differences in reading the Qur'
  • an
  • differences in the Companions
  • seven letters
  • the Qur'
  • an in the time of the Prophet

مراجع

  1. ـ قرآن کریم.

    ـ نهج البلاغة.

    1. ابن حنبل، احمد؛ مسند؛ بیروت: مؤسسة الرسالة، 1421ق.
    2. ابن‌اثیر، علی؛ الکامل فی التاریخ، بیروت: دارصادر، 1385ق.
    3. ـــــــــــــ؛ أسد الغابة فی معرفة الصحابة؛ بیروت: دار الفکر، 1409ق.
    4. ابن‌جزری، محمد‌؛ النشر فی القرائات العشر؛ بیروت: دارالکتب ‌العلمیة، بی‌تا.
    5. ابن‌جنی، عثمان؛ ‌المحتسب؛ بیروت: دارالکتب ‌العلمیة، 1419ق.
    6. ابن‌جنی، عثمان؛ الخصائص؛ چ3، بیروت: دارالکتب العلمیة، 1429ق
    7. ابن‌حجر عسقلانی، احمد؛ الإصابة فی تمییز الصحابة؛ بیروت: دارالکتب ‌العلمیة، 1415ق.
    8. ابن‌درید، ابوبکر؛ جمهرة اللغة؛ چ1، بیروت: دارالعلم للملایین‏، 1987ق
    9. ابن‌سعد، محمد؛ الجزء المتمم لطبقات ابن سعد؛ طائف: مکتبة الصدیق، 1416ق.
    10. ـــــــــــــــ؛ الطبقات الکبرى؛ بیروت: دار صادر، 1968ق.
    11. ابن‌فارس، احمد؛ معجم مقاییس اللغة‏؛ قم: مکتب‌ الاعلام ‌الاسلامی، 1404ق.
    12. ابن‌منظور، محمد؛ لسان العرب؛ چ3، بیروت: دارصادر، 1414ق.
    13. أبوداود الطیالسی، سلیمان؛ مسند أبی‌داود؛ مصر: دارهجر، 1419ق.
    14. ابوعبید، قاسم‌؛ فضائل القرآن؛ دمشق ـ بیروت: دارابن ‌کثیر، 1415ق.
    15. ازهرى، محمد‌؛ تهذیب اللغة؛ بیروت: داراحیاء التراث ‌العربی، بی‌تا.
    16. امام، سیدجلال؛ «بررسی تعداد جمعیت حاضر در غدیر»؛ تاریخ در آیینه پژوهش، شماره 16، 1386ش، صص5-42.
    17. بابایی، علی‌اکبر؛ قواعد تفسیر قرآن؛ قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و سمت، 1394ش.
    18. بلاغى، محمدجواد؛ آلاء الرحمن فى تفسیر القرآن؛ قم، بنیاد بعثت، 1420ق.
    19. جفرى، آرتور؛ واژه‌هاى دخیل در قرآن؛ ترجمه: ‏فریدون بدره‏اى، چ2، تهران‏: انتشارات توس‏‏، 1386ش.
    20. جوهرى، اسماعیل؛ الصحاح؛ بیروت: ‏دارالعلم للملایین، بی‌تا.
    21. حبش، ‏محمد؛ القرائات المتواترة، دمشق: دارالفکر، 1419ق.
    22. خوئى، ابوالقاسم؛ ‏البیان فی تفسیر القرآن؛ ‏ قم: موسسة احیاء آثار الامام الخوئى، بی‌تا.
    23. دانی، عثمان بن سعید؛ جامع البیان فی القرائات السبع؛ امارات: جامعة الشارقة، 1428ق.
    24. راغب اصفهانى، حسین؛ مفردات ألفاظ القرآن؛ بیروت: دارالقلم‏، 1412ق.
    25. رامیار، محمود؛ تاریخ قرآن؛ چ3‏، تهران: ‏امیر کبیر، 1369ش.
    26. رجبی، محسن؛ «زمینه‌های صدور روایات احرف‌ سبعه»؛ مطالعات‌ اسلامی، شماره72، 1385ش، صص8-128.
    27. راجحی، عبده؛ اللهجات العربیة فی القرائات القرآنیة؛ اسکندریه: دارالمعرفة الجامعیة، 1996م.
    28. زبیدی، محمد‌؛ تاج العروس؛ بیروت: دارالفکر، بی‌تا.
    29. سجستانى، ابوبکر؛ ‏کتاب المصاحف‏؛ قاهره: الفاروق الحدیثة للطباعة والنشر، 1423ق.
    30. سیدرضی. (1414ق). نهج البلاغة(للصبحی صالح)، چاپ اول، قم، هجرت.
    31. سیوطی، عبدالرحمن؛ الإتقان فی علوم القرآن؛ بیروت: دارالکتاب العربی، 1421ق.
    32. شاهین، عبدالصبور؛ تاریخ قرآن؛ ترجمه: سیدحسین سیدى‏، مشهد: به‌نشر، 1382ش.
    33. صنعانی، عبدالرزاق؛ المصنف؛ چ2، بی‌جا: دارالتأصیل. ١٤٣٧ق.
    34. صیادی‌نژاد، روح‌الله؛ «دوگانگی زبان در احادیث نبوی»؛ زبان و ادبیات عربی، شماره 5، 1390ش، صص93-114.
    35. طبرسى، فضل؛ مجمع البیان فى تفسیر القرآن؛ چ3، تهران: انتشارات ناصرخسرو، 1372ش.
    36. طبرى، محمد؛ جامع البیان فى تفسیر القرآن؛ بیروت: دارالمعرفة، 1412ق.
    37. طوسى، محمد؛ تهذیب‌الأحکام؛ چ4، ‌تهران: دارالکتب‌الإسلامیة، 1407ق.
    38. عراقی، عبدالرحیم؛ التقیید و الإیضاح؛ مدینه: المکتبة السلفیة، 1389ق.
    39. غلامرضائی، هادی؛ تواتر قرآن، چیستی، چرایی، چگونگی و چالش‌ها، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، رشته علوم قرآن و حدیث، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه خوارزمی، 1397ش.
    40. فراهانی، فاخره و معارف، مجید؛ «بررسی آرای گلدزیهر پیرامون اختلاف قرائات قرآن کریم»، قرآن­‌پژوهی خاورشناسان، شماره 14، 1392ش، صص11-32.
    41. فراهیدى، خلیل؛ کتاب العین؛ چ2، قم: نشر هجرت، 1409ق.
    42. فیروزآبادى، محمد؛ القاموس المحیط؛ بیروت، دارالکتب ‌العلمیة، بی‌تا.
    43. قرطبى، محمد؛ الجامع لأحکام القرآن؛ تهران: ناصرخسرو، 1364ش.
    44. کریم، محمدریاض؛ المقتضب فی لهجات العرب؛ أحسا: بی‌نا، 1417ق.
    45. کلینی، محمد؛ الکافی؛ چ4، تهران: دار الکتب الإسلامیة، 1407ق.
    46. گلدزیهر، ایگناس؛ مذاهب التفسیر الاسلامی؛ ترجمه: عبدالحلیم النجار، قاهره: مکتبة الخانجی، 1955م.
    47. مالک‌بن‌ انس؛ الموطأ؛ ابوظبی: مؤسسة زاید‌بن ‌سلطان، ١٤٢٥ق.
    48. محمدی، محمدحسین؛ «نقد دیدگاه نولد که درباره رابطه قرائات و روایات سبعة احرف»؛ مطالعات قرائت قرآن، شماره5، 1394ش، صص85-102.
    49. محیسن، محمدسالم؛ ‏المغنی‌ فی توجیه ‌القرائات ‌العشر؛ چ2، قاهره‌ ـ بیروت: دارالجیل/ مکتبة الکلیات‌ الازهریه، 1413ق.
    50. مصطفوى، حسن؛ ‏التحقیق فى‌کلمات القرآن ‌الکریم؛ چ3، بیروت: دارالکتب ‌العلمیة، 1368ش.
    51. معرفت، محمدهادی؛ علوم قرآنی؛ چ6، قم: مؤسسه تمهید، 1384ش.
    52. ــــــــــــــــــــــ؛ ‏التمهید فی علوم القرآن‏؛ چ2، قم: مؤسسة‌ النشر الاسلامى، 1415ق.
    53. مهنا، عبدالله على؛ لسان اللسان‏؛ بیروت‏: دارالکتب ‌العلمیة، بی‌تا.
    54. ناصر، شادی‌حکمت؛ نقل قرائت‌های قرآن: مسئله تواتر و پیدایی قرائات شاذ؛ ترجمه: الهه شاه‌پسند و ولی عبدی، تهران: نشر کرگدن، 1398ش.
    55. نیشابوری، مسلم‌بن‌ حجاج؛ ‏صحیح مسلم؛ قاهره‏: دارالحدیث‏، 1412ق.
دو فصلنامه کتاب قیم
دوره 13، شماره 28
فروردین 1402
صفحه 91-110

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 10 آذر 1400
  • تاریخ بازنگری: 03 فروردین 1401
  • تاریخ پذیرش: 08 فروردین 1401

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار