فرایند گذار از معادانکاری به معادباوری در سیر نزول قرآن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموخته دکترای علوم قرآن و حدیث دانشگاه قم

2 استادیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات، دانشگاه قم، قم، ایران

3 دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات، دانشگاه قم، قم، ایران

چکیده

چگونگی تغییر عمیق باور مشرکان عصر نزول از انکار سرسختانه معاد تا یقین به آخرت و استقبال از مرگ در راه خدا، سؤالی در خور توجه است. چینش آیات محوری پیرامون معاد بر اساس ترتیب نزول، سبب دست‌یابی به فرایند این تحول و روش خاص قرآنی در نهادینه سازی باور معاد در جان اعراب است. براین اساس، این پژوهش به فرایند تحول‌آفرینی قرآن کریم در بعد معادباوری در سه مرحله دست یافته است. در اولین مرحله، قرآن کریم در نخستین سور مکی، با تعریف معاد و بیان اجمالی مباحث کلیدی پیرامون آن، از بعد انگیزشی جامعه را برای پذیرش حقانیت معاد آماده ساخته است. در دومین مرحله با ظهور مخالفت‌ها و شبهه افکنی‌ها، با ارائه احتجاجات روشن، به تخریب پایه‌های استدلالی مشرکان و تبیین و اثبات حقیقت معاد از بعد شناختی پرداخته است و در مرحله سوم بعد از دوران مدنی با تبیین نقش معاد باوری در رفتار مؤمنانه، در جهت تعمیق و عملیاتی ساختن معادباوری و تبیین کارکرد آن در حرکت ایمانی و رفتار سازی موحدانه گام برداشته است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

The process of transition from resurrection to resurrection in the revelation of the Qur'an

نویسندگان [English]

  • narges ghasemi firooz abadi 1
  • seyyede vahide rahimi 2
  • mohammad kazem rahman setayesh 3
1 Graduated with a Ph.D. in Quran and Hadith Sciences from Qom University
2 Assistant Professor, Department of Quranic and Hadith Sciences, Faculty of Theology, University of Qom, Qom, Iran
3 Associate Professor, Department of Quranic and Hadith Sciences, Faculty of Theology, Qom University, Qom, Iran
چکیده [English]

How to profoundly change the beliefs of the polytheists of the age of revelation, from the stubborn denial of the resurrection to the certainty of the Hereafter and the acceptance of death in the way of God, is a question worthy of attention. The arrangement of the central verses about the resurrection according to the order of revelation leads to the achievement of the process of this transformation and the specific Qur'anic method in institutionalizing the belief in the resurrection in the souls of the Arabs. Accordingly, this study has achieved the process of transformation of the Holy Quran in the dimension of resurrection in three stages. In the first stage, the Holy Quran in the first surah of Makkah, by defining the resurrection and briefly stating the key issues around it, has prepared the society to accept the legitimacy of the resurrection in terms of motivation. In the second stage, with the emergence of opposition and skepticism, by presenting clear protests, he has destroyed the reasoning bases of the polytheists and explained and proved the truth of the resurrection from a cognitive point of view. In believing behavior, he has taken a step towards deepening and operationalizing equanimity and explaining its function in the movement of faith and monotheistic behavior.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Transformation
  • Resurrection Denial
  • Resurrection Plan
  • Resurrection Explanation
  • Deepening Resurrection Belief

مراجع

  1. قرآن کریم؛ ترجمه: محمدمهدی فولاوند، تهران: دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی، بی‌تا.

    1. آل غازی، عبد القادر؛ بیان المعانی؛ دمشق: مطبعة الترقی، 1382ق.
    2. آلوسی، سید محمود؛ روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و سبع المثانی؛ بیروت: دار الکتب العلمیه، 1415ق.
    3. ابن ابی زمنین، محمد بن عبدالله؛ تفسیر ابن ابی زمنین؛ بیروت: دار الکتب العلمیه، 1424ق.
    4. ابن عاشور، محمد طاهر؛ تفسیر التحریر و التنویر؛ بیروت: مؤسسه التاریخ العرب، 1420ق.
    5. ابو حیان اندلسی، محمد بن یوسف؛ البحر المحیط فی التفسیر؛ بیروت: دار الفکر، 1420ق.
    6. ایزوتسو، توشیهیکو؛ مفاهیم اخلاقی ـ دینی در قرآن مجید؛ ترجمه: فریدون بدره­ای، تهران: نشر فرزان، 1378ش.
    7. بغوی، حسین بن مسعود؛ معالم التنزیل؛ بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1420ق.
    8. بقاعی، ابراهیم بن عمر؛ نظم الدرر فی تناسب الآیات و السور؛ چ3، به کوشش عبد الرزاق غالب، بیروت دارالکتب العلمیة، 1427ق.
    9. بیضاوی، عبدالله بن عمر؛ انوار التنزیل و اسرار التأویل؛ بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1418ق.
    10. جزایری، نعمت الله؛ عقود المرجان فی تفسیر القرآن؛ قم: نور وحی، 1388ش.
    11. حسینی همدانی، محمد؛ انوار درخشان در تفسیر قرآن؛ به کوشش محمدباقر بهبودی، تهران: نشر لطفی، 1404ق.
    12. حقی بروسوی، اسماعیل بن مصطفی؛ تفسیر روح البیان؛ بیروت: دار الفکر، 1137ق.
    13. حوى، سعید؛ الاساس فى التفسیر؛ چ6، قاهره: دار السلام، 1424ق.
    14. خطیب شربینی، محمد بن احمد؛ تفسیر الخطیب الشربینی المسمی السراج المنیر؛ بیروت: دار الکتب العلمیة، 1425ق.
    15. خطیب، عبد الکریم؛ التفسیر القرآنی للقرآن؛ بیروت: دار الفکر العربی، 1424ق.
    16. دروزه، محمد عزة؛ التفسیر الحدیث: ترتیب السور حسب النزول؛ چ2، بیروت: دارالغرب الاسلامی، 1421ق.
    17. راغب اصفهانی، حسین بن محمد؛ المفردات فی غریب القرآن؛ بیروت: دار القلم، 1412ق.
    18. رامیار، محمود؛ تاریخ قرآن؛ تهران: انتشارات امیر کبیر، 1384ش.
    19. سبحانى تبریزى، جعفر؛ مفاهیم القرآن؛ قم: مؤسسة الإمام الصادق (ع)، 1421ق.
    20. سلیمی، هادی؛ «تفسیر تحلیلی گزاره­های اقتصادی در ترتیب نزول قرآن»؛ رساله دکتری، دانشگاه اصفهان، 1398ش.
    21. سمرقندى، نصر بن محمد؛ تفسیر السمرقندى المسمى بحر العلوم؛ بیروت: دار الفکر، 1416ق.
    22. شبر، عبدالله؛ الجوهر الثمین فی تفسیر الکتاب المبین؛ کویت: شرکة مکتبة الالفین، 1407ق.
    23. صادقی تهرانی، محمد؛ الفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن و السنة؛ چ2، قم: فرهنگ اسلامی، 1406ق.
    24. صدر، محمد؛ منة المنان فی الدفاع عن القرآن؛ بیروت: دار الأضواء، 1423ق.
    25. صنعانی، عبدالرزاق بن همام؛ تفسیر القرآن العزیز المسمی تفسیر عبد الرزاق؛ بیروت: دار المعرفة، 1411ق.
    26. طباطبایی، سیدمحمد حسین؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛ چ2، بیروت: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، 1390ق.
    27. طبرسی، فضل بن حسن؛ تفسیر جوامع الجامع؛ به کوشش ابوالقاسم گرجی، قم: حوزه علمیه قم، 1412ق.
    28. ـــــــــــــــــــــــــ؛ مجمع البیان فی تفسیر القرآن؛ چ3، تهران: ناصر خسرو، 1372ش.
    29. طوسی، محمد بن حسن؛ التبیان فی تفسیر القرآن؛ بیروت: دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
    30. علی، جواد؛ المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام؛ چ4، بی‌جا: دار الساقی، 1422ق.
    31. فخر رازی، محمد بن عمر؛ التفسیر الکبیر (مفاتیح الغیب)؛ چ3، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1420ق.
    32. فروخ، عمر؛ تاریخ الجاهلیة؛ بیروت: دار العلم للملایین، 1384ق.
    33. فضل الله، سیدمحمد حسین؛ من وحی القرآن؛ بیروت: دار الملاک، 1419ق.
    34. فیض کاشانی، محمد؛ الأصفی فی تفسیر القرآن؛ قم: مرکز نشر التابع لمکتب الإعلام الاسلامی، 1418ق.
    35. ــــــــــــــــــــــ؛ تفسیر الصافی؛ چ2، تهران: مکتبة الصدر، 1415ق.
    36. قبیسی عاملی، محمد حسن؛ تفسیر البیان الصافی لکلام الله الوافی؛ بیروت: مؤسسة البلاغ، بی­تا.
    37. قرائتی، محسن؛ تفسیر نور؛ تهران: مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن، 1388ش.
    38. قرشی بنابی، علی اکبر؛ تفسیر أحسن الحدیث؛ چ2، تهران: بنیاد بعثت،1377ش.
    39. قطب، سید بن قطب شاذلی؛ فی ظلال القرآن؛ چ35، بیروت: دار الشروق، 1425ق.
    40. کلباسی اشتری، زهرا؛ احمدنژاد، امیر و مهدوی­راد، محمدعلی؛ «کاوشی درباره تاریخ گذاری و مخاطب­شناسی سوره ماعون»؛ علوم قرآن و حدیث، 1398ش،صص217-238
    41. معرفت، محمدهادی؛ التمهید فی علوم القرآن؛ قم: مؤسسه فرهنگی انتشاراتی التمهید، 1428ق.
    42. مقاتل بن سلیمان؛ تفسیر مقاتل بن سلیمان؛ تحقیق: عبدالله محمود شحاته، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1423ق.
    43. مکارم شیرازی، ناصر؛ پیام قرآن؛ تهران: دار الکتب الاسلامیة، 1389ش.
    44. ــــــــــــــــــــــ؛ تفسیر نمونه؛ چ10، تهران: دار الکتب الإسلامیة، 1371ش.
    45. میدانی، عبد الرحمان حسن حبنکه؛ معارج التفکر و دقائق التدبر؛ دمشق: دار القلم، 1361ش.
    46. نکونام، جعفر؛ در آمدی بر تاریخ گذاری قرآن؛ تهران: هستی‌نما، 1380ش.
    47. هاشمی رفسنجانی، اکبر؛ تفسیر راهنما: روشى نو در ارائه مفاهیم موضوعات قرآن‏؛ قم: بوستان کتاب، 1386ش.
    48. هواری، هود بن محکم؛ تفسیر کتاب الله العزیز؛ بی‌جا: دار البصائر، 1426ق.
دو فصلنامه کتاب قیم
دوره 13، شماره 28
فروردین 1402
صفحه 29-54

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 03 اسفند 1399
  • تاریخ بازنگری: 21 خرداد 1400
  • تاریخ پذیرش: 21 خرداد 1400

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار