بازپژوهی معنای واژه «متکأ» در آیه 31 سوره یوسف

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشگاه علوم ومعارف قرآن کریم قم

2 دانشجوی دکتری دانشگاه علوم ومعارف قرآن کریم

چکیده

معنای واژگان قرآن هرچند در ابتدا با فرهنگ مفاهمه مخاطبان نخستین آن سازگار بوده لیکن در سده‏های بعد دچار تشتت آرای مختلف شده و عواملی چون ورود واژگان معرّب در متن قرآن نیز همواره مزید بر علت بوده است. یکی از واژگانی که در میدان تزاحم آرای مختلف قرار گرفته، واژه «مُتَّکَاً» در آیه 31 سوره یوسف است که لغویان و مفسران برای آن چهار معنای «مجلس»، «تکیه‏گاه»، «خوراکی» و «ترنج» را مطرح کرده‏اند. در جامعه مفسران، برخی تلاش کرده‏اند تا معانی مختلف را با یکدیگر جمع نمایند و برخی دیگر آشکارا معنای مخالف نظر خود را تخطئه نموده‏اند؛ برخی نیز تمام معانی را ذکر کرده و از ترجیح یک معنا بر سایرین، اجتناب کرده‏اند. پژوهش حاضر با روشی توصیفی-تحلیلی ابتدا قرائات گوناگون را تبیین و سپس به بررسی آرای مختلف لغویان و مفسران پرداخته و پس از رفع ایرادهای وارده، معنای «ترنج» را بر سایر معانی ترجیح داده است. این معنا علاوه بر مؤیداتی چون علم لغت، روایات فریقین، سیاق آیه مورد بحث و آرای مفسران، از منظر «معرَّبات» نیز مورد تأیید است؛ زیرا با همان قرائت مشهور «مُتَّکَاً» ، در زبان قبطی و حبشی به معنای «ترنج» است، و این با فضای داستان حضرت یوسف علیه السلام که در مصر (آفریقای جنوبی) رخ داده نیز هم‏خوانی دارد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Re-examining the meaning of the word "reliance" in verse 31 of Surah Yusuf

نویسندگان [English]

  • Rahman oshriyeh 1
  • Seyed Mohammad Hosseinipoor 2
1 Associate Professor, Holy Quran University of Qom
2 PhD student at the University of Holy Quran Sciences and Education
چکیده [English]

Although the meaning of the words of the Qur'an was initially compatible with the culture of communication of its first audience, but in later centuries it has been divided into different opinions and factors such as the inclusion of familiar words in the text of the Qur'an have always been more due. One of the words that is in the field of conflict of different opinions is the word "mutaka" in verse 31 of Surah Yusuf, for which lexicographers and commentators have introduced the four meanings of "assembly", "support", "food" and "thorn". اند. In the community of commentators, some have tried to combine different meanings, while others have openly violated the opposite meaning; Some have mentioned all the meanings and avoided preferring one meaning over the other. The present study, with a descriptive-analytical method, first explains the various readings and then examines the different opinions of lexicographers and commentators, and after eliminating the objections, prefers the meaning of "bergamot" over other meanings. This meaning, in addition to the affirmations such as the lexicon, the narrations of the two sects, the context of the verse under discussion, and the opinions of the commentators, is also confirmed from the perspective of "adventures"; Because with the same famous reading "Muttaka", in Coptic and Abyssinian language, it means "bergamot", and this is in line with the atmosphere of the story of Prophet Yusuf (pbuh) that took place in Egypt (South Africa).

کلیدواژه‌ها [English]

  • Verse 31 of Surah Yusuf
  • famous recitation
  • bergamot
  • reliance
  • teacher

مراجع

  1. -قرآن‏کریم

    1. ابن أبی‏حاتم، عبدالرحمان بن محمد؛ تفسیر القرآن العظیم (تفسیر ابن أبی‏حاتم)؛ ریاض: مکتبة نزار مصطفی الباز، 1419ق.
    2. ابن ‏فارس، احمد بن فارس؛ معجم مقاییس اللغة؛ قم: مکتب الأعلام الاسلامی، 1404ق.
    3. ابن‏عاشور، محمد الطاهر؛ التحریر و التنویر؛ بیروت: مؤسسی التاریخ العربی، 1420ق.
    4. ابن‏عطیه آندلسی؛ المحرر الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز؛ بیروت: دار الکتب العلمیة، 1422ق.
    5. ابن‏منظور، محمد بن مکرم؛ لسان العرب؛ قم: نشر أدب الحوزة، 1405ق.
    6. ابوالبقاء، أیوب بن موسی؛ الکلیات معجم فی المصطلحات والفروق اللغویة؛ بیروت: مؤسسة الرسالة، بی‏تا.
    7. ابوالفتوح رازی، حسین بن علی؛ روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن؛ مشهد: آستان قدس رضوی، 1408ق.
    8. احمدمختار، عمر، عبدالعال سالم، مکرم؛ معجم القراءات القرآنیة؛ تهران: اسوه، 1412ق.
    9. ازهری، محمد بن احمد؛ تهذیب اللغة؛ بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1421ق.
    10. اشکوری، محمد بن علی؛ تفسیر شریف لاهیجی؛ تهران: نشر داد، 1373ش.
    11. بیضاوی، عبدالله بن عمر؛ تفسیر البیضاوی؛ بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، 1410ق.
    12. تفتازانی، مسعود بن عمر؛ شرح تصریف العِزّی؛ بیروت: دار المهاج، 1432ق.
    13. ثعالبی، عبدالرحمن بن محمد؛ تفسیر الثعالبی؛ بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1418ق.
    14. جرجانی، علی بن محمد؛ کتاب التّعریفات؛ بیروت: دار الکتب العلمیة، 1403ق.
    15. جوهری، اسماعیل بن حماد؛ الصحاح (تاج اللغة و صحاح العربیة)؛ بیروت: دار العلم للملایین، 1407ق.
    16. حلّی، حسن بن یوسف؛ تذکرة الفقهاء؛ بی‏جا، مکتبة المرتضویة، بی‏تا.
    17. خاروف، محمد فهد؛ التسهیل القراءات التنزیل؛ دمشق: دار البیروتی، 1433ق.
    18. خرمشاهی، بهاء الدین؛ سهم ایرانیان در تفسیر قرآن کریم؛ قم: کنگره جهانی هزاره شیخ مفید، 1372ش.
    19. خویی، سید ابوالقاسم؛ البیان فی تفسیر القرآن؛ به کوشش سید جعفر حسینی، تهران: دار الثقلین، 1393ش.
    20. دهخدا، علی‏اکبر؛ لغت‏نامه؛ تهران: انتشارات دانشگاه تهران: 1377ش.
    21. زمخشری، محمود بن عمر؛ الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الأقاویل فی وجوه التأویل؛ بیروت: دار الکتب العربی، 1407ق.
    22. راغب اصفهانی، ابوالقاسم حسین بن محمد؛ مفردات الفاظ القرآن؛ بیروت: دار الشّامیة، 1416ق.
    23. رضا، محمد رشید؛ المنار (تفسیر القرآن الکریم)؛ بیروت: دار المعرفة، 1414ق.
    24. ریپین، آندرو؛ «واژگان دخیل و تعیین زبان خارجی آنها در تفسیر قرآن»؛ زبان قرآن تفسیر قرآن، مرتضی کریمی‏نیا، تهران: هرمس، 1392ش.
    25. زریاب خویی، عباس؛ «ترجمه تفسیر طبری»؛ دانشنامه زبان و ادب فارسی، تهران: اساطیر، 1339ش.
    26. سبحانی، جعفر؛ الموجز فی اصول الفقه؛ قم: مؤسسة الإمام الصّادق علیه السّلام، 1429ق.
    27. سبزواری، محمّد؛ الجدید فی تفسیر القرآن المجید؛ بیروت: دار التعارف للمطبوعات، 1406ق.
    28. سیوطی، عبدالرحمان بن ابی‏بکر؛ الإتقان فی علوم القرآن؛ به کوشش سیدمحمود طیب حسینی، قم: دانشکده اصول الدین، 1392ش.
    29. ــــــــــــــــــــــــــــ ؛ تفسیر الجلالین؛ بیروت: مؤسسة النور، 1416ق.
    30. ــــــــــــــــــــــــــــــ ؛ الدر المنثور فی التفسیر بالمأثور؛ قم: کتابخانه مرعشی نجفی، 1404ق.
    31. ــــــــــــــــــــــــــــــ ؛ رفع شأن الحبشان؛ بیروت: دار الکتب العلمیة، بی‏تا.
    32. شاه‏عبدالعظیمی، حسین بن احمد؛ تفسیر اثنی عشری؛ تهران: میقات، 1364ش.
    33. شبّر، سید عبدالله؛ تفسیر القرآن الکریم (تفسیر عبدالله شبّر)؛ بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1397ق.
    34. شرتونی، رشید؛ مبادی العربیة فی الصّرف و النّحو (4)؛ تهران: اساطیر، 1387ش.
    35. طباطبایی، سید محمدحسین؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛ بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، 1390ق.
    36. طبرسی، فضل بن حسن؛ مجمع البیان فی تفسیر القرآن؛ تهران: ناصرخسرو، 1372ش.
    37. طبری، محمد بن جریر؛ جامع البیان فی تفسیر القرآن؛ بیروت: دار المعرفة، 1412ق.
    38. ــــــــــــــــــــ ، ترجمه تفسیر طبری؛ تهران: توس، 1356ش.
    39. طریحی، شیخ فخرالدّین؛ تفسیر غریب القرآن الکریم؛ قم: انتشارات زاهدی، بی‏تا.
    40. ــــــــــــــــــــــ ؛ مجمع البحرین؛ تهران: المکتبة المرتضویة، 1386ق.
    41. طوسی، محمد بن حسن؛ التبیان فی تفسیر القرآن؛ بیروت: دار إحیاء التراث العربی، بی‏تا.
    42. عاطف الزّین، سمیح؛ تفسیر مفردات ألفاظ القرآن الکریم؛ بیروت: دار الکتاب اللّبنانی، 1404ق.
    43. عاملی، سیدجواد بن محمد؛ مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلّامة؛ بیروت: دار إحیاء التراث العربی، بی‏تا.
    44. عیاشی، محمد بن مسهود؛ تفسیر العیاشی؛ بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، 1411ق.
    45. فخر رازی؛ التفسیر الکبیر؛ بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1420ق.
    46. فراء، یحیی بن زیاد؛ معانی القرآن؛ قاهرة، الهیئة المصریة العامة للکتاب، 1980م.
    47. فراهی هروی، معین الدین فراهی؛ حدائق الحقائق؛ تهران: دانشگاه تهران، 1384ش.
    48. فراهیدی، خلیل بن احمد؛ کتاب العین؛ قم: دارالهجرة، 1410ق.
    49. فیض کاشانی، مولی محسن؛ تفسیر الصّافی؛ بیروت: مؤسسی الأعلمی للمطبوعات، 1399ق.
    50. قرشی، سید علی اکبر؛ قاموس قرآن؛ تهران: دار الکتب الإسلامیة، 1354ش.
    51. قطب، سید؛ فی ظلال القرآن؛ بیروت: دار الشروق، 1425ق.
    52. قمی، علی بن ابراهیم؛ تفسیر القمی؛ دار الکتاب للطباعة و النشر، قم: 1404ق.
    53. کاشانی، فتح‏الله بن شکرالله؛ منهج الصادقین فی إلزام المخالفین؛ تهران: اسلامیه، 1313ش.
    54. کاشفی، ملاحسین بن علی؛ مواهب علیه؛ تهران: اقبال، 1317ش.
    55. مکارم شیرازی، ناصر، و دیگران؛ تفسیر نمونه؛ تهران: دار الکتب الإسلامیه، 1371ش.
    56. میبدی، ابوالفضل؛ کشف الأسرار و عدة الأبرار؛ تهران: سپهر، 1361ش.
    57. نجفی، روح‏الله و محمد نجفی؛ «قرائت‏های قرآن»؛ تهران: تحقیقات علوم قرآن و حدیث دانشگاه الزهرا(س)، سال 9، شماره1، 1391ش.
دو فصلنامه کتاب قیم
دوره 12، شماره 26
فروردین 1401
صفحه 133-149

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 24 آبان 1399
  • تاریخ بازنگری: 09 بهمن 1399
  • تاریخ پذیرش: 10 بهمن 1399

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار