گسترۀ دلالت واژگان عام و مطلق قرآن کریم (با تاکید بر دیدگاه نسبیّت اطلاقات و عمومات قرآنی در چهارچوب سیاق و فضای نزول)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری دانشگاه تهران

2 استاد دانشگاه تهران

چکیده

کاربرد فراوان الفاظ عام و مطلق در آیات قرآن کریم، بیانگر ضرورت توجه به این واژگان در تفسیر آیات قرآن کریم است. این مسئله که دایره و گسترۀ شمولیّت این واژگان چه اندازه است و آیا دلالت این واژگان صرفاً مبتنی بر گسترۀ الفاظ است و گسترۀ معنایی آن هیچ حد و حصری ندارد یا آنکه عمومیت این واژگان تنها در دایره و مرزهای سیاق و فضای نزول، شمولیّت و فراگیری دارد و محدودیت‌های سیاق و فضای نزول موجب تضییق دلالت این نوع واژگان می‌شود، موضوع تحقیق حاضر را شکل می‌دهد. این پژوهش با هدف ضابطه‌مند کردن تفسیر این دسته از واژگان قرآنی، به گردآوری نظریات مطرح در این زمینه و تحلیل ادلۀ آن پرداخته و به این نتیجه دست یافته است که واژگان عام و مطلق قرآن کریم را از یک طرف نمی‌توان تنها به موارد نزول، محدود و منحصر دانست و از طرف دیگر نمی‌توان دلالت آن‌ها را بی‌قید و شرط برشمرد و تأثیر سیاق و فضای نزول را در تضییق دلالت آن‌ها نادیده گرفت. این دیدگاه که می‌توان از آن با عنوان «نسبیّت اطلاقات و عمومات در چهارچوب سیاق و فضای نزول» یاد کرد افزون بر آنکه مبتنی بر اصول محاورۀ عرفی و ادلۀ اصولی است، با فرازمانی و فرامکانی بودن قرآن کریم و روایات تفسیری اهل‌بیت (ع)، قابل تفسیر است چنان‌که می‌توان در برخی از روایات اهل‌بیت (ع) شواهدی بر تفسیر نسبی اطلاقات و عمومات قرآنی یافت.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

The range of meaning of general and absolute words of the Holy Quran (with emphasis on the relativity of Quranic applications and generalities in the context and context of revelation)

نویسندگان [English]

  • Hamed Sharifi Nasab 1
  • Abdolhadi Faghhi Zade 2
1 PhD student, University of Tehran
2 Professor University of Tehran
چکیده [English]

In fact there are two main views about the absolute and general statements it the Holy Quran and extent of their meaning: The former supports the idea that the extent of their meaning is based only on themselves and thus there is no limitation in the extent of their meaning and the latter supports the idea that the meaning is restricted to the context and the occasion of the revelation. Different important views on the subject have been discussed and the reasons supporting each view are mentioned and analyzed. It is concluded that although general and absolute statements of the holy Quran must not be restricted to their relevant occasions of revelation. However, ignoring their context and the relevant atmosphere of their revelation leads to an unacceptable boundless interpretation of their meaning. This view, which can be referred to as "the relativity of absolute and general statements to the context and the atmosphere of text", can be interpreted by the everlasting and trans-regional of the Holy Quran, and it is based on the principles of customary dialogue and principled arguments, as well as evidence may be found in some narrations of the Ahl-e-Bayt (AS) on the relative interpretation of Quranic applications and generalities.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Holy Quran
  • general
  • absolute
  • constrained
  • specific
  • relativity
  • view of commentators

مراجع

  1. -قرآن کریم

    -نهج‌البلاغه؛ سیدرضی، محمد بن‌حسین؛ به کوشش فیض الاسلام، قم: هجرت، 1414ق.

    1. ابن‌حاجب، جمال الدین ابوعمرو؛ منتهی الوصول و الأمل فی عِلْمَی الأصول و الجدل؛ بیروت: الکتب‌العلمیة، 1405ق.
    2. ابن‌کثیر، اسماعیل بن عمرو؛ تفسیر القرآن العظیم؛ بیروت: الکتب‌العلمیه، 1419ق.
    3. ابومخنف، لوط بن یحیی؛ وقعة الطف؛ قم: جامعه مدرسین، چ3، 1417ق.
    4. ابن بابویه، محمدبن علی؛ عیون أخبار الرضا (ع)؛ تهران: نشر جهان، 1378ق.
    5. ـــــــــــــــــــــــــ؛ الأمالی؛ تهران: کتابچی، 1376ش.
    6. ـــــــــــــــــــــــــ؛ معانی الأخبار؛ قم: جامعه مدرسین، 1403ق.
    7. استرآبادی، علی؛ تأویل الآیات؛ قم: النشر الاسلامی، 1409ق.
    8. اسنوی، جمال الدین عبدالرحیم؛ نهایة السول شرح منهاج الوصول؛ بیروت: الکتب‌العلمیة، 1420ق.
    9. انسوی، جمال الدین ابومحمد؛ التمهید فی تخریج الفروع علی الاصول؛ بیروت: موسسه‌الرساله، 1400ق.
    10. آخوند خراسانی، محمد کاظم؛ کفایه الاصول؛ قم: آل‌البیت‌(ع)، 1409ق.
    11. آلوسی، محمود؛ روح المعانی فی‌تفسیرالقرآن؛ بیروت: الکتب‌العلمیة، 1415ق.
    12. بابایی و دیگران، علی‌اکبر؛ روش‌شناسی تفسیر قرآن؛ قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، چ4، 1388ش.
    13. بابایی، علی اکبر؛ قواعد تفسیر قرآن؛ قم: پژوهشگاه حوزه ودانشگاه، 1394ش.
    14. ـــــــــــــــــ؛ بررسی مکاتب و روش‌های تفسیری؛ قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1391ش.
    15. ـــــــــــــــــ؛ مکاتب تفسیری؛ قم: پژوهشگاه حوزه ودانشگاه، 1386ش.
    16. برقی، احمد بن محمد بن خالد؛ المحاسن؛ قم: الکتب‌العلمیة، چ2، 1371ق.
    17. بغوی، حسین بن مسعود؛ معالم التنزیل؛ بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1420ق.
    18. تهانوی، محمدعلی؛ کشاف اصطلاحات الفنون؛ بیروت: مکتبه لبنان ناشرون، 1996م.
    19. حاکم‌نیشابوری، ابوعبدالله الحاکم؛ المستدرک علی الصحیحین؛ بیروت: الکتب‌العلمیة، 1411ق.
    20. حرعاملی، محمد بن حسن؛ وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة؛ قم: آل‌البیت(ع)، 1409ق.
    21. حلی، حسن بن یوسف؛ تهذیب الوصول؛ لندن: موسسة الامام علی‌(ع)، 1380ش.
    22. خوئی، ابوالقاسم؛ محاضرات فی اصول الفقه؛ تقریرات محمد اسحاق فیاض، قم: انصاریان، چ4، 1417ق.
    23. راغب، حسین بن محمد؛ مفردات ألفاظ القرآن؛ بیروت: دارالقلم، 1412ق.
    24. رجبی، محمود؛ روش تفسیر قرآن؛ قم: پژوهشگاه حوزه ودانشگاه، 1383ش.
    25. زرقانی، محمد عبدالعظیم، مناهل‌العرفان فی‌علوم‌القرآن، بی‌جا: دارالاحیاء التراث العربى، بی‌تا.
    26. زرکشى، محمدبن عبدالله، البرهان فی‌علوم‌القرآن، بیروت: المعرفة، 1410ق.
    27. زمخشری، محمود بن عمر، الکشاف، بیروت: دار الکتاب العربی، 1407ق.
    28. سبحانی، جعفر، الموجز فی اصول الفقه، قم: موسسة الامام الصادق (ع)، چ4، 1387ش.
    29. سیوطی، جلال‌الدین؛ الإتقان فی‌علوم‌القرآن؛ بیروت: دارالکتاب العربى، 1421ق.
    30. شهیدثانی، زین‌الدین بن علی؛ تمهیدالقواعد؛ قم: دفتر تبلیغات اسلامی، 1416ق.
    31. صدر، محمدباقر؛ بحوث فی‌علم‌الاصول؛ تقریرات محمود حسینی شاهرودی، قم: موسسه دایرة‌المعارف فقه اسلامی، چ3، 1417ق.
    32. صفار، محمدبن‌حسن؛ بصائر الدرجات؛ قم، کتابخانه آیت الله مرعشی، چ2، 1404ق.
    33. طباطبایی، سید محمد حسین؛ المیزان؛ قم: جامعه مدرسین، 1417ق.
    34. طبرسی، فضل‌بن‌حسن؛ مجمع البیان فی‌تفسیرالقرآن؛ تهران، ناصرخسرو، چ3، 1372ش.
    35. طبری، ابوجعفر محمدبن‌جریر؛ جامع البیان فی‌تفسیرالقرآن؛ بیروت: دارالمعرفة، 1412ق.
    36. طوسی، محمد بن حسن؛ العدة؛ قم: علاقبندیان، 1417ق.
    37. ـــــــــــــــــــــــــ؛ التبیان فی‌تفسیرالقرآن؛ بیروت: داراحیاء التراث العربی، بی‌تا.
    38. ـــــــــــــــــــــــــ ؛ الغیبة؛ قم: دارالمعارف، 1411ق.
    39. ـــــــــــــــــــــــــ ؛ تهذیب الاحکام؛ به کوشش خرسان، تهران: الکتب‌العلمیة، چ4، 1407ق.
    40. عیاشی، محمد بن مسعود؛ تفسیر العیاشی؛ تهران: المکتبة‌العلمیة، 1380ق.
    41. غزالی، ابوحامد محمدبن‌محمد؛ المستصفی؛ الکتب‌العلمیه، 1413ق.
    42. فخررازی، ابوعبدالله محمدبن‌عمر؛ مفاتیح‌الغیب؛ بیروت: احیاء التراث العربی، ج3، 1420ق.
    43. فرات، فرات بن ابراهیم؛ تفسیر فرات الکوفی؛ تهران: موسسه الطبع و‌النشر، 1410ق.
    44. قمى، على‌بن ابراهیم؛ تفسیر القمی؛ قم: دارالکتاب، 1404ق.
    45. کلینی، محمدبن یعقوب؛ الکافی؛ تهران: دارالکتب‌الاسلامیه، 1407ق.
    46. محقق حلی، جعفر بن حسن؛ معارج الاصول؛ قم: موسسه آل البیت (ع)، 1403ق.
    47. مظفر، محمدرضا؛ اصول الفقه؛ قم: اسماعیلیان، چ5، 1375ش.
    48. معرفت، محمد هادى؛ التمهید فی‌علوم‌القرآن؛ قم: مؤسسة النشر الاسلامى، 1415ق.
    49. مفید، محمد بن محمد، الارشاد، قم: کنگره شیخ مفید، 1413ق.
    50. میرزای‌قمی، ابوالقاسم بن محمدحسن؛ القوانین المحکمه فی‌الاصول؛ قم: احیاء الکتب الاسلامیه، 1430ق.
    51. نائینی، محمد حسین؛ اجود التقریرات؛ تقریرات سیّدابوالقاسم خوئی، قم: العرفان، 1352ش.
    52. نعمانی، ابن‌ابی‌زینب محمد بن ابراهیم؛ الغیبة؛ تهران: نشر صدوق، 1397ق.
    53. واحدی، ابوالحسن علی‌بن‌احمد؛ اسباب‌النزول؛ قاهره: ایمن صالح شعبان، بی‌تا.
دو فصلنامه کتاب قیم
دوره 12، شماره 26
فروردین 1401
صفحه 87-107

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 27 اسفند 1398
  • تاریخ بازنگری: 25 خرداد 1399
  • تاریخ پذیرش: 21 تیر 1399

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار