یکی از نکات مهم در حوزه مباحث سیاسی و اجـتماعی، بررسی رابطه بین «دین» و «سیاست» است و در این باره، نظرات گوناگونی از تباین تا تلازم مطرح شده است. نوع تعریف از دین و تحدید و توسعه دامنه دخالت آن در اجتماع، در بررسی این مهم نقش اساسی دارد. در نگاه قرآن و سنت، میان دین اسلام و برپایی حکومت، تلازم وجود دارد و این تلازم در آرای علامه طباطبایی به عنوان یک مفسر شیعی و سید قطب به عنوان یک مفسر اهل سنت، قابل رؤیت است. در این مقاله که به روش تحلیلیـ تطبیقی تدوین شده، پس از تعریف دین، حکومت و سیاست، این تلازم به اثبات رسیده است. با بیان نظرات دو مفسر، اشتراک نظر آن دو در تعریف دین و دامنه دخالت آن در اجتماع و نیز تمایز نظر آن دو در نوع تبیین رابطه نیازمندی بین دین و سیاست روشن میگردد.
نتایج مقایسه نشان میدهد که هر دو مفسر، معتقد به تعریف حداکثری از دین و ابتنایش بر فطرت و تأثیر و تأثر بین آن و نظام اجتماعی و سیاسی هستند با این تمایز که علامه در صدد تبیین نیازمندی اجتماع برای متعالی شدن به دین است؛ و در مقابل، سید قطب در صدد بیان نیاز دین برای بقا و جلوه نمایی حداکثری به حضور اجتماعی و دخالت و مدیریت در جامعه است. علاوه بر آن، به رغم اشتراکهایی در بحث حاکمیّت و حکومت، بین ایشان در مورد تعیین حاکم سیاسی اسلامی تفاوت وجود دارد، از اینرو، دو دیدگاه تبار متفاوتی دارند.
اسد علی زاده، اکبر؛ «سکولاریزم و اسلام (2)»؛ نشریه مبلغان شماره 30، صص 74-85، 1381ش.
امید، مسعود؛ نظری به زندگی و برخی آرای علامه طباطبایی؛ تهران: انتشارات سروش، 1380 ش.
انجیل شریف؛ تهران: انتشارات انجمن کتاب مقدس ایران، 1986م.
بازرگان، مهدی؛ آخرت و خدا؛ هدف بعثت انبیا، تهران: خدمات فرهنگی رسا، 1377ش.
باقی، عبدالرضا و امین کیانی؛ «معنا و مبنای جامعهپذیری و سیاست در اندیشه علامه طباطبایی (ره)»؛ مشهد: اولین کنفرانس بین المللی اقتصاد، مدیریت، حسابداری، علوم اجتماعی، 1394ش.
براتی کاکلی، آمنه؛ «سکولاریسم از نظر محتوا و مبانی و نقد و بررسی آن»؛ پایان نامه کارشناسی ارشد به راهنمایی دکتر محمد محقق داماد، قم: دانشگاه قم، دانشکده علوم انسانی، 1377ش.
بوذری نژاد، یحیی و اله مرندی؛ «نظریه اعتباریات علامه طباطبایی و نظام حقوقی- سیاسی جامعه»؛ فصلنامه مطالعات حقوق عمومی، دوره 45، شماره 1، صص 107-122، 1394ش.
بوستان کتاب؛ مرزبان وحى و خرد(یاد نامه مرحوم علامه سید محمد حسین طباطبائى)؛ قم: موسسه بوستان کتاب، 1381ش.
بهرامی، محمد؛ «علم و دین از منظر علامه طباطبایى»؛ فصلنامه پژوهشهای قرآنی، شماره 9 و 10، صص 170-193، 1376ش.
ترکاشوند، مریم و ولی ترکاشوند؛ «جایگاه عقل از دیدگاه مفسران بزرگ علامه طباطبایی(ره)و سید قطب»؛ پنجمین همایش پژوهش های نوین در علوم و فناوری، 1395ش.
تهانوى، محمد على؛ موسوعة کشّاف اصطلاحات الفنون والعلوم؛ بیروت: مکتبة لبنان، بیتا.
جانی پور، غلامعلی؛ «شفاعت از دیدگاه علامه طباطبایی و سید قطب»؛ پایان نامه کارشناسی ارشد به راهنمایی محمد صدقی آلانق و مشاوره عنایت ا.... شریفی، دانشگاه علامه طباطبایی، 1394ش.
جعفری، محمد تقی؛ «تحلیل و بررسی سکولاریسم: حذف دین از زندگی دنیوی بشر»؛، فصلنامه قبسات، شماره1، صص54-69، 1375ش.
جوادی آملی، عبدالله؛ تفسیر موضوعی (جلد پنجم: معاد در قرآن)؛ قم: مرکز نشر فرهنگی رجاء، 1366ش.
حاجی صادقی، عبد الله، «فطری بودن گرایش به دین»؛ فصلنامه قبسات، شماره 36، 1388ش.
حسنی، ابوالحسن؛ آموزههای سیاسی قرآن؛ قم: مرکز پژوهشهای اسلامی صدا و سیما، دفتر عقل، 1387ش.
حمزه، بابک؛ «اسلام سیاسی و اسلام سکولار(مقایسه موردی اندیشه سیاسی سید قطب و علی عبدالرازق)»؛ پایان نامه کارشناسی ارشد علوم سیاسی، به راهنمایی مصطفی کواکبیان، تهران: دانشگاه علامه طباطبایی، 1395ش.
حیدرى، على؛ «انتظار از قرآن در تفاسیر قرن اخیر»؛ فصلنامه پژوهش های قرآنی، شماره 7 - 8 ویژه تفسیر نگاری در قرن چهاردهم، صص 56-75، 1375ش.
خاقانی، فریبا؛ «گرایش های سیاسی اجتماعی سید قطب مفسر فی ظلال القرآن»؛ اردبیل: اولین کنگره بین المللی حکمت ناب، 1394ش.
خالدى، صلاح عبد الفتاح؛ المنهج الحرکی فی ظلال القرآن؛ اردن: دار عمار، 1421ق.
ـــــــــــــــــــــــ؛ مفاتیح للتعامل مع القرآن؛ دمشق: دار القلم، 1424ق.
خرمشاهی، بهاءالدین؛، تفسیر و تفاسیر جدید؛ تهران: انتشارات کیهان، 1364ش.
ـــــــــــــــــــــــ؛ دینپژوهی؛ترجمه محمدعلی صوتی، تهران: نشر وزارت فرهنگ و آموزش عالی، 1372ش.
خسروپناه، عبدالحسین؛ «تبیین و تحلیل سکولاریزم»؛ قم: موسسه فرهنگی و اطلاع رسانی تبیان، نسخه الکترونیکی: https://library.tebyan.net)، 1387ش.
ـــــــــــــــــــــــ؛ «علامه طباطبایی فیلسوف علوم انسانی- اسلامی»؛ تهران: سـازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشة اسلامی، 1390ش.
خواجه سروی، غلامرضا؛ «وحدت دین و سیاست در اندیشه امام خمینی (ره)»؛ مجله علوم سیاسی، دانشگاه باقرالعلوم (ع) شماره 16، صص 91-104، 1380ش.
دال، رابرت؛ «تجزیه و تحلیل جدید سیاست»؛ ترجمه حسین ظفریان، تهران: نشر مترجم، 1364ش.
دانشیار، علیرضا؛ «بررسی تفسیر سیاسی مفاهیم قرآنی در دوران انقلاب اسلامی از منظر آیت الله خامنهای (دام عزّه)»؛ فصلنامه علمی-پژوهشی مطالعات انقلاب اسلامی، شماره 52، صص 59-82، 1397ش.
رشاد عبدالعزیز، محمد؛ أثر الفکر العلمانی فی المجتمع الاسلامی؛ قاهره: دارالمحدثین للبحث العلمی و الترجمة و النشر، 2010م.
رومى، فهد بن عبدالرحمن بن سلیمان؛ اتجاهات التفسیر فى القرن الرابع عشر؛ بیروت: مؤسسه الرساله، 1418ق.
الریس، محمد ضیاءالدین؛ الإسلام و الخلافة فی العصر الحدیث؛ القاهرة: دار التراث، 1972م.
سوزنگر، سیروس؛ «اندیشه سیاسی سید قطب»؛ کتاب اندیشه سیاسی متفکران مسلمان، تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی، صص361-398، 1390 ش.
شاهرودى، عبد الوهاب؛ ارغنون آسمانى؛ جستارى در قرآن، عرفان و تفاسیر عرفانى، رشت: کتاب مبین، 1383ش.
شهرستانی، آلاء؛ «بررسی تطبیقی گرایشهای اجتماعی علامه طباطبایی و ابن عاشور»؛ پایاننامه کارشناسی ارشد به راهنمایی زهره اخوان مقدم، تهران: دانشکده علوم و فنون قرآن، 1395ش.
طباطبایی، سیدمحمدحسین؛ روابط اجتماعى در اسلام؛ به کوشش سید هادى خسروشاهى و محمد جواد حجتى کرمانى، قم: مؤسسه بوستان کتاب، 1387 ش.
ــــــــــ؛ آینده در قلمرو اسلام؛ ترجمه سید على خامنهاى، بیجا: هجرت، 1360 ش. (الف).
ــــــــــ؛ مقابلة اسلام با سرمایهداری و تفسیر آیات ربا؛ ترجمه و اقتباس سیدمحمد رادمنش، تهران: بنیاد علوم اسلامی، 1360 ش. (ب).
ــــــــــ؛ نشانههای راه؛ ترجمه محمود محمودی، تهران: نشر احسان، 1378ش.
ــــــــــ؛ عدالت اجتماعی در اسلام؛ ترجمه محمد علی گرامی و سید هادی خسروشاهی، قم: مؤسسه انتشارات رسالت، 1353 ش.
مصباح یزدی، محمد تقی؛ نظریه سیاسی اسلام؛ قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)، 1378ش.
مطبقانی، مازن بن صلاح؛ النظام السیاسی فی الاسلام؛ المدینة المنورة: جامعة الامام محمد بن سعود الاسلامیة، بیتا.
معرفت، محمد هادى؛ التفسیر و المفسرون فی ثوبه القشیب؛ مشهد: الجامعة الرضویه للعلوم الاسلامیه، 1418ق.
ملک زاده، محمد؛ «ماهیت سیاست اسلامی در قرآن از منظر علامه طباطبایی»؛ قبسات، شماره 86، صص 197-222، 1396ش.
مؤسسه فرهنگی هنری قدر ولایت، جستاری در اندیشه سیاسی اسلام، تهران: مؤسسه فرهنگی هنری قدر ولایت، 1393ش.
نجفی، یوسف و حمزه علی بهرامی، «گستره مفهوم«جهاد به مثابه قتال»در اندیشه سید قطب و علامه طباطبایی، مطالعات تفسیری، شماره 30، صص 111-128، 1396ش.
نصیریان آذر بناب، صفر، استعدادهای معرفتی انسان در قرآن از منظر علامه طباطبایی و سید قطب، پایان نامه کارشناسی ارشد به راهنمایی محمد هادی مفتح و مشاوره محمد علی تجری، دانشگاه قم، 1391ش.
نفیسى، شادى، عقلگرایى در تفاسیر قرن چهاردهم، قم: دفتر تبلیغات اسلامى، 1379ش.
هاشمی رفسنجانی، اکبر، فرهنگ قرآن، قم: مؤسسه بوستان کتاب، 1386ش.
هزاویی، سید مرتضی و برزگر، میثم، «مطالعه تطبیقی مناسبات دین و سیاست از دیدگاه امام خمینی (ره) و علی عبدالرازق»، پژوهشنامه انقلاب اسلامی(دانشگاه همدان)، شماره 16، صص 155-174، 1394ش.
همیلتون، ملکم، جامعهشناسی دین، ترجمه، حسن ثلاثی، تهران: نشر تبیان، 1377ش.
میرجلیلی, علی محمد , زارع زردینی, احمد و زارع بیدکی, عباس . (1401). مطالعه تطبیقی رابطه دین و سیاست در اندیشه قرآنی سیاسی علامه طباطبایی و سید قطب. دو فصلنامه کتاب قیم, 12(26), 151-171. doi: 10.30512/kq.2022.13771.2668
MLA
میرجلیلی, علی محمد , , زارع زردینی, احمد , و زارع بیدکی, عباس . "مطالعه تطبیقی رابطه دین و سیاست در اندیشه قرآنی سیاسی علامه طباطبایی و سید قطب", دو فصلنامه کتاب قیم, 12, 26, 1401, 151-171. doi: 10.30512/kq.2022.13771.2668
HARVARD
میرجلیلی, علی محمد, زارع زردینی, احمد, زارع بیدکی, عباس. (1401). 'مطالعه تطبیقی رابطه دین و سیاست در اندیشه قرآنی سیاسی علامه طباطبایی و سید قطب', دو فصلنامه کتاب قیم, 12(26), pp. 151-171. doi: 10.30512/kq.2022.13771.2668
CHICAGO
علی محمد میرجلیلی , احمد زارع زردینی و عباس زارع بیدکی, "مطالعه تطبیقی رابطه دین و سیاست در اندیشه قرآنی سیاسی علامه طباطبایی و سید قطب," دو فصلنامه کتاب قیم, 12 26 (1401): 151-171, doi: 10.30512/kq.2022.13771.2668
VANCOUVER
میرجلیلی, علی محمد, زارع زردینی, احمد, زارع بیدکی, عباس. مطالعه تطبیقی رابطه دین و سیاست در اندیشه قرآنی سیاسی علامه طباطبایی و سید قطب. دو فصلنامه کتاب قیم, 1401; 12(26): 151-171. doi: 10.30512/kq.2022.13771.2668